Morgunblaðið - 07.08.1975, Qupperneq 15

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 7. ÁGUST 1975
Gunnar M. Guðmundsson, hrl.:
Mér hefur virzt, aö það ein-
kenndi nokkuð greinar Jóns úr
Vör I Morgunblaðinu að undan-
förnu, að höfundur væri ekki all-
ur þar, sem hann yrði séður I
þessum skrifum sinum. Eitthvað
byggi þar á bak við, sem ekki
fengi að koma fram. Þetta hefur
og komið á daginn. I grein Jóns úr
Vör, sem birtist I Morgunblaðinu
2. ágúst sl., ber yfirskriftina
„Skammir" og er tileinkuð mér,
velur hann loks þann kost, sem
betur hefði orðið fyrr, að hann
segir lesendum hug sinn allan til
ið meiri en einmitt nú.
Hann minnist á meiðyrðamál
gegn ritstjóru'm „Frjálsrar þjóð-
ar“. Og hann segir, að þetta voru
„mál, sem marga snertu djúpt á
sfnum tíma og erfitt er að
gleyma.“ Ég dreg ekki í efa, að
þau mál hafi snert marga djúpt,
en hverja skyldu þau hafa snert
mest og skyldi Jón úr Vör líða
mikla önn fyrir þá? Ég leyfi mér
að fenginni reynslu að gera hon-
um upp þann hug, að finna þar
aðeins til með ritstjórum blaðsins.
Það felur f sér mikil óheilindi
að reka réttar sins fyrir dómi,
vilji hann njóta lögmæltrar æru-
verndar. Hann ræður kröfugerð
sinni innan þeirra marka, sem
lögin setja, en á úrslit máls sfns
alfarið undir dómsvaldinu og
stendur að því leyti jafnfætis
þeim, sem hann hefur sótt til
lagaábyrgðar. Uni varnaraðili
ekki sfnum hlut, hefur hann ekki
við aðra að sakast en sjálfan sig.
Jón úr Vör segir, að „ekki sé um
venjulegar fjárbótakröfur að
ræða fyrir óvenjulega klúr meið-
yrði. Þessir menn tína upp hvern
Gunnar M. Guðmundsson.
„Opt má af máli þekkja mann-
inn, hver helzt hann er...”
varnarmála, til undirskriftasöfn-
unar þeirrar, sem fór fram á veg-
um Varins lands, til forgöngu-
manna hennar og til tjáningar-
frelsis. Og er þá ekki að sökum að
spyrja, að andi Þjóðviljans svffur
yfir vötnunum, sbr. miðdálk
greinarinnar. Þar má sjá ofstæki
án raka, skynsemi ofurliði borna
af tilfinningum og umræðu um
mikilsvert málefni lúta í lægra
haldi fyrir hótfyndni og gífuryrð-
um um menn.
Aður en Jón úr Vör leggur spil-
in á borðið rekur hann nokkur
dæmi, sem hann man úr fslenzkri
sögu um skammir eða ærumeið-
ingar. Vissulega er þar af miklu
að taka og þarf ekki að seilast um
1000 ár aftur, svo sem hann gerir.
En ég fæ ekki séð, hvaða máli
þessi upprifjun skiptir um æru-
vernd nú á dögum. Mér sýnist
nýjustu dæmin sanna, að þörfin á
virkri æruvernd hafi aldrei ver-
að halda því fram, að forgöngu-
menn Varins lands hafi látið „kné
fylgja kviði“ eins og Jón úr Vör
orðar það, þegar þeir höfðuðu
meiðyrðamál gegn skriffinnum
Þjóðviljans að undangengnum
langvinnari og svæsnari ófræg-
ingarskrifum en þekkst hafa hér
á landi. Að sjálfsögðu veit Jón úr
Vör betur en honum kynni að
hafa boðiö í grun, að margir les-
endur Morgunblaðsins fylgist lftt
eða ekki með skrifum Þjóðviljans,
þannig að ómaksins vert gæti ver-
ið að snúa við staðreyndum.
Jón úr Vör segir, að hægt sé að
nota lög og reglur til að níöast á
óvinum sínum. Hér kemur enn
fram vanmat hans á dómstólum.
Það getur að sjálfsögðu enginn
beitt meiðyrðalöggjöf eða öðrum
lögum fyrir sig á þann hátt. Beit-
ing laga í lýðræðisrfki er ekki háð
geðþótta eins eða neins. Sá, sem
telur vegið að æru sinni, verður
tittlingaskít og gera úr því stór-
yrði.“ Hafa verður f huga, að Jón
úr Vör er hér að reyna að bera
blak af greinahöfundum f Þjóð-
viljanum og blaðamönnum þess
blaðs og er að kynna lesendum
Morgunblaðsins sem staðreyndir
þær rangfærslur, sem stöðugt er
klifað á f Þjóðviljanum. Það er að
vfsu rétt, að í öllum þeim fáryrða-
flaumi, sem flætt hefur um síður
Þjóðviljans mánuð eftir mánuð
um forgöngumenn Varins lands,
eru ekki öll ummæli í sama flokki
t. stóryrða, þótt tekin hafi verió
með f stefnur. En þægilega eru
þau augu sjáandi, sem aðeins
greina tittlingaskftinn í svo stór-
■ UKT flór.
Eftir að Jón úr Vör hefur þann-
ig létt á samvizku sinni, skipar
hann sér í sveit skriffinna Þjóð-
viljans og eys svívirðingum yfir
forgöngumenn Varins lands og er
engra eftirbátur. Hann segir:
„Þeir mega mikið vinna sér til
ágætis og góðrar frægðar, ef þeir
eiga að má þessa smán af skildi
ættar sinnar, svo að afkomendur
þeirra þurfi ekki að skammast sfn
fyrir þá.“
Rétt er að vekja athygli á því,
að þessa gifuryrtu kveðju sendir
Jón úr Vör forgöngumönnum
Varins lands ekki vegna forgöngu
þeirra að undirskriftasöfnuninni,
heldur vegna „dirfsku“ þeirra að
leita réttar síns fyrir dómstólum
um lögmælta æruvernd.
Það fer ekki hjá þvi, að maður
velti því fyrir sér, hverju það
sæti, að Jón úr Vör og skoðana-
bræður hans láta skynsemi sína
fyrir róða og temja sér orðbragð
götustráka, þegar að þeim sverfur
í umræðum um varnarmál, sem
þeir leggja þó áherzlu á, að séu
mál málanna. Ætla mætti, að
þeim málsstað, sem þeir berjast
fyrir í svo miklu máli, riði meira á
15
skynsemisrökum en glórulausu
orðaskaki. Sú ályktun virðist nær-
tæk, að viðhorf þessara manna til
varnarmála eigi rætur að rekja til
tilfinninga fremur en skynsemi.
Slíkt kallar á nokkra vorkunn-
semi, en málflutning á slíkum
grundvelli reistan er ekki hægt að
taka alvarlega. Það er þá líka of
mikil tilætlunarsemi þessara
manna, að ætlast til rökræðna á
opinberum vettvangi um þessi
mál, því að tilfinningamál er ekki
hægt að rökræða.
Þótt víst megi telja, að þessi
skýring á viðbrögðum Jóns úr Vör
og skoðanabræðra hans sé rétt, þá
er jafnvíst, að hér kemur fleira
til, Ein er sú baráttuaðferð að
ægja andstæðingum sínum. Þótt
víða um heim séu aðrar aðferðir
áhrifameiri notaðar í því skyni nú
á tímum en orðin ein, þá hafa
Islendingar sem betur fer ekki af
öðru að segja. En svo óvægilega
má þvf vopni beita, að menn skirr-
ist við að tjá skoðanir sinar opin-
berlega, hvað þá að berjast fyrir
framgangi þeirra. Menn ganga
ekki að því gruflandi lengur, hvað
þeir mega eiga í vændum fyrir
slíkan trúnað við sannfæringu
sina. Þeir eiga tveggja kosta völ:
Að halda sér saman eða verða
ausnir hrakyrðum, dylgjum og
aðdróttunum.
Það er slfk ógnun við tjáningu
skoðana, sem er tilræði við tján-
ingarfrelsi og frjálsa skoðana-
myndun. Það er þetta hvimleiða
ofrfki gagnvart öndverðum skoð-
unum, þetta ógeðfellda andlega
ofbeldi, sem þeir menn iðka, sem
hæst hrópa um tilræði við tján-
ingarfrelsi og ógnun við prent-
frelsi, þegar þeir, sem ofríki
þeirra bitnar á, leita réttar sfns
fyrir dómstólum. En það er ein-
mitt slíkur hugtakaruglingur,
sem óvinum lýðræðis er hvað tam-
ast vopn að villa um fyrir al-
menningi í látlausri baráttu gegn
lýðræðinu, þvf að sá er galdur
lyginnar að geta borið sannleik-
ann ofurliði, sé nógu oft og Iævís-
lega á henni klifað.
5. ágúst 1975
Gunnar M. Guðmundsson.
„Sjái maður barn sem ei
að drukkna fer maður ekki
að yrkja ljóð um það...”
Viðtal við ítalska skáldið og mannvininn Danilo Dolci
„MAÐUR sem stendur & fljóts-
bakka og sér barn sem er að
drukkna getur ekki farið að
yrkja Ijóð um það. Ef hann er
ekki ófreskja stingur hann sér f
fljótið og reynir að bjarga
barninu."
• DANILO DOLCI heitir sá
sem þetta segir. Hann er þekkt
ítalskt skáid og mannvinur, og
orðin hér að ofan lýsa vel af-
stöðu hans til hinna tveggja
starfsvettvanga hans. Danilo
Dolci er upprunninn á Norður-
Italfu, en hefur starfað að
mannúðarmálum áSikiley þar
sem hann hefur dvalið frá ár-
inu 1952. Hann hefur fengið
margháttaða viðurkenningu
fyrir ljóð sfn, m.a. Sonning-
verðlaunin dönsku, og hin
kunnu Taorminaverðlaun fékk
hann í maí s.l. ásamt Spánverj-
anum Rafael Alberti, en þau
verðlaun hafa fengið skáld eins
og Anna Akhmatova, Dylan
Thomas og Salvatore Quasi-
modo. Ilann segist hafa fengizt
við skáldskap sfðan f bernsku,
en aðeins skrifað eina Ijóðabók,
„sem vex og vex“. Dolci dvald-
ist á tslandi um tfma fyrir
skömmu, til að kynnast eina
Evrópulandinu sem hann ekki
þekkti fyrir, og átti Morgun-
blaðið þá við hann stutt samtal.
Og það samtal snerist að mestu
leyti um mannúðarstarf hans,
en ekki skáldskap.
Dolci lagðf um tfma stund á
arkitektúr. En svo gerðist það
að hann kynntist Noma Delfia,
kristilegu samfélagi, þar sem
engin einkaeign er leyfð, — allt
er sameign. „Það var mikilvæg
reynsla að kynnast svona sam-
lífi, sem ég hafði áður aðeins
þekkt af bókum, en ekki eigin
reynslu.“
Hann starfar sem fyrr segir á
Sikiley, — í samfélagi þar sem
er mikill fjöldi af bágstöddu
fólki, eymd og hungur. Gegn
þessu hefur Dolci ásamt hópi
manna hafið sókn, sem ekki sízt
beinist að þeirri ógn er fólkinu
stafar af hinum illræmdu
glæpasamtökum, Maffunni.
„Það sem starfið beinist fyrst
og fremst að er að hjálpa fólki
til framfara, að útvega því skil-
yrði til að lifa öðru lffi en því er
nú boðið. Og í landi, þar sem
börn deyja úr hungri byggist
þetta á því að útvega mönnum
vinnu. Framanaf dvöl minni á
Sikiley var starfið svo aðkall-
andi að það var ógerlegt að
yrkja. Maður sem stendur á
fljótsbakka og sér barn sem er
að drukkna, getur ekki farið að
yrkja ljóð um það. Ef hann er
ekki ófreskja stingur hann sér f
fljótið og reynir að bjarga barn-
inu. En eftir þvf sem starf
okkar hefur tekið á sig fastari
mynd og fest rætur, m.a. með
byggingu áveitukerfa og stofn-
un samvinnufélaga, hefur
aftur gefist tóm til að skrifa
Ijóð.“
„Við horfumst í augu við
vanda,“ sagði Dolci, „æ augljós-
ari vanda. Hvers konar fram-
farir viljum við? Hvers konar
líf viljum við? Framfarir mið-
ast ekki aðeins við kartöflur og
bjór. Og þegar svo var komið f
starfinu fór ég aftur að skrifa
Ijóð, — sumpart til að túlka þá
menningu sem þarna var fyrir,
sumpart sem andsvar við þess-
ari menningu. Stundum þegar
ég er á ferð f erlendum borgum
heyri ég að það er verið að lesa
ljóð eftir mig. Þá verður áleitin
sú hugmynd að heimurinn sé að
verða meir og meir sem ein
borg. Heimsálfur eru þá eins og
hverfi í þessari borg. Það er
Danilo Dolci
(Ljðsm. Mbl. Ol.K.Mag.)
vissulega mikilvægt að starfa á
ákveðnum stað að ákveðnum
hlutum, en það er ekki síður
eftirsóknarvert að stefna að
einhverju sem varir lengur, að
skiptast á skoðunum við borg-
ara þessarar stóru heimsborgar
um það hvernig við viljum
móta framtíðina.“
Dolci starfar sem fyrr segir í
samvinnu við hóp manna á Sik-
iley, sem mynda fræðslu-, rann-
sóknar- og framkvæmdamið-
stöð. „Annars vegar byggist
þessi starfsemi okkar á snögg-
um og róttækum breytingum,
en hins vegar byggir hún á frið-
samlegum aðgerðum. Við erum
ólíkir einstaklingar sem að
þessu stöndum og höfum mis-
munandi forsendur, en þetta
tvennt tengir okkur saman.“
Hann kvað miðstöðina á Sikil-
ey nú leggja mikla áherzlu á
umbætur í skólakerfi á þessum
slóðum. í því sambandi gat
hann þess að unnið væri í ná-
inni samvinnu við samtök í Sví-
þjóð, sem nefnast SECO og í
eru um 150.000 ungmenni á
aldrinum 13—19 ára. Þessi
samtök fjalla m.a. um hvernig
fræðslumiðstöð geti bezt starf-
að á Sikiley og reyni SECO að
koma af stað umræðum í öllum
skólum Svíþjóðar um þessi mál.
„Það er verið að reyna að koma
upp fræðslumiðstöð á Sikiley,
og það er ljóst að skólinn með
gamla forminu dugir ekki. En í
þessum efnum er ekki nóg að
mótmæla, heldur verða menn
að þreifa sig áfram, gera til-
raunir og benda síðan á betri
leiðir. Við viljum finna eitt-
hvert form sem er hvorki gamla
kennaravaldsformið né algjör
andstæða þess, heldur einhvers
staðar þarna á milli. Þarna
spila inn f mörg vandamál sem
eiga sérstaklega við á Sikiley.
En svo eru líka önnur sem eiga
við jafnt þar sem í Svfþjóð og á
Islandi, t.d spurningin um það
hvað knýr einstaklinginn áfr-
am. Hvernig eigi að framlengja
og varðveita hina eðlilegu for-
vitni varnsins og virkja hana.
Hvernig eigi að þróa hæfileik-
ann til uppgötvunar f einstakl-
ingnum og f hópnum. Of oft
verða börn steingervingar á
ferð sinni í gegnum skólakerf-
ið.“
„Annað atriði sem við höfum
áhuga á og ætti að vekja áhuga
ungs fólks á Islandi,“ sagði
Dclci að lokum," er hvernig
hægt er að finna lifmeira form
en það sem bundið er af hinni
formföstu kennsluskrá, þar
sem einn elur annan upp.
Markmiðið er að skapa aðstöðu
þar sem menn ala hver annan
upp, koma á gagnvirku uppeldi.
Til að skapa nýjan heim þurf-
um við ný tæki, og sum þeirra
eigum við eftir að uppgötva.
Skipulag þessa gagnvirka upp-
eldis er eitt af þvi sem við eig-
um eftir að uppgötva."