Morgunblaðið - 14.12.1975, Page 1

Blaðsíða 41—64
14. desember 1975
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 14. DESEMBER 1975
Meðfylgjandi grein er endursögð úr timariti Lloyds, hins
heimsþekkta tryggingafyrirtækis, „100 Al", og er
nokkurs konar úttekt á stöðunni i sjávarútvegsmálum
heimsins í alþjóðlegu samhengi. Þar segir að þótt
fiskafli í heiminum hafi margfaldazt með tilkomu
nýjustu tækni séu nýtizku veiðiaðferðir svo fullkomtjar
að hætta sé að viðkvæmu jafnvægi afla annars vegar og
endurnýjunar fiskstofna hins vegar verði raskað.
SJÓMENN eru slSustu risaveiði-
menn heims og hefa oft komizt I
hann krappan. Þegar samdrðttur
verSur bitnar hann venjulega fyrst
ð þeim og nú sjð þeir fram ð erfiSa
tlma. Tækniframfarir og aukin
veiSi ættu aS hafa tryggt þeim
öryggi fyrir löngu. Raunin hefur
orSiS sú, aS hvort tveggja hefur
haft öfug ðhrif.
Tækni helztu fiskveiSiþjóSa
heims er orSin svo fullkomin.
bæSi til aS leita aS fiski og veiSa
hann, aS hún helzt ekki I hendur
viS fjölgun hans. Auk þess er sðra-
litiS vitaS um fiskstofna þrðtt fyrir
alla nýjustu tækni.
Sjómenn gera út dýr og nýtlzku-
leg skip, greiSa stöSugt hærra
olluverS, bölsótast yfir minnkandi
afla og sjð fram ð atvinnuleysi. Á
sama tlma og þeir komast ekki út
úr þessum vltahring geta helztu
fiskveiSiþjóSirnar ekki komiS sér
saman um alþjóSlegar rðSstafanir
til aS bjarga ðstandinu og bltast
um rétt til veiSa ð þeim fðu miS-
um, sem enn þola veiSar. Fisk-
veiSar eru nú orSiS stundaSar meS
alltof góSum ðrangri.
Fiskafli I heiminum var 4
milljónir lesta ðrið 1900 og er nú
orSinn 70 milljónir lesta. Sumpart
stafar þetta af fjðrhagslegri og
tæknilegri aSstoS, sem þróunar-
lönd hafa fengiS ð þessu tlmabili,
og hjðlp alþjóSastofnana eins og
FAO. Á sama tlma hafa mörg
iðnaSarrlki komiS sér upp úthafs-
flotum.
Erfitt var að ðætla stækkun
fiskiskipaflota heims þar til tölur
tóku að berast frð Rússlandi
1968. Stækkunin hófst I strlðslok
þegar fiskiskipaflotar flestra
gamalla fiskveiSiþjóSa voru orSnir
svipur hjð sjón og mikil þörf var ð
fiski til manneldis. Nýjasta tækni
úr strlSinu var notuS I nýju fiski-
skipunum eins og radar, asdic og
bergmðlsleitartæki. Dlseltogarar
tóku við af gömlu gufutogurunum
I flestum fiskiskipaflotum. Timinn,
sem fór I aS sigla ð miðin og heim
meS aflann, styttist, veiðitlminn
lengdist og rafmagnsspil, vökva-
spil og kraftblakkir voru tekin I
notkun.
Fðar þjóðir geta veitt ð fengsæl-
um miðum rétt hjð ströndum sln-
um: Kanadamenn, isiendingar,
Bandarlkjamenn, Rússar, NorS-
menn, EystrasaltsþjóSir og aSrar
þjóSir, sem hafa ekki stundað
veiðar eins mikiS. Aðrar helztu
fiskveiSiþjóSirnar: Frakkar, Vest-
ur-ÞjóSverjar, Bretar, Portúgalar
og Japanir hafa haldiS út úthafs-
flotum, sem hafa veitt ð stærstu
miSum heims, aSallega é NorSur-
Atlantshafi og NorSaustur-
Kyrrahafi.
Framfarir I hraSfrystingu og
aukinn markaSur fyrir frystan fisk
gerbreyttu fiskveiSum ð ðrunum
eftir 1960. Skuttogarar. frysti-
togarar og verksmiðjuskip komust
I tizku og ný lönd bættust I hóp-
inn. Þetta hafSi svo mikil ðhrif 4
fiskstofna, aS linuveiSi og aSrar
aðferSir lögSust nðnast niður.
Stærri skip
Fjöldi skipa skipti ekki lengur
mðli heldur stærS þeirra. Hjð sum-
um þjóSum hefur fiskiskipum
fækkaS ð undanförnum ðrum, þótt
skipaflotinn hafi stækkaS I tonn-
um. Skipin eru ekki aðeins stærri,
þau eru búin veiðarfærum, sem
væru óviðrðSanleg ðn kraftmikils
vökvabúnaSar. Sumar þjóðir hafa
bæSi fjölgaS fiskiskipum slnum og
Risaveiðar
í ógöngum
hagnýtt sér nýjustu tækni. Af-
leiðingin er alltaf sú sama — of
mörg „risaskip" eltast við of litinn
fisk.
Aðeins 50 ðr eru siSan sjórinn
var talinn ótæmandi forðabúr.
Stutt er sfðan raunverulegar til-
raunir hófust til að rannsaka ðhrif
svona stórfelldrar nýtingar tiltölu-
lega fðrra fisktegunda. Þegar er
Ijóst aS vinsælustu fiskstofnar
endurnýjast ekki viS slik skilyrði,
ekki sizt þegar við bætast ðhrif frð
nðttúrunni ð alla ðrganga.
Þess eru nokkur dæmi, að heilar
tegundir hafa næstum þvl útrýmzt
af völdum glfurlegrar sóknar, ef til
vill aS viSbættum ðhrifum nðttúr-
unnar, og þetta er fariS að hafa
ðhrif ð almenningsðlitiS I heimin-
um, ekki aðeins ð sjómenn.
Bezta dæmiS er uppgangur og
hrun ansjósuveiSa Perúmanna.
Ársafli Perúmanna 1948 nam
84.100 lestum og þð var I fiski-
skipaflota þeirra eitt skip yfir 100
lestir. Flotinn stækkaSi ekki aS
rðSi fyrr en 1966, þegar skipunum
hafSi fjölgaS ð aSeins tveimur ðr-
um úr tveimur skipum (224 lestir)
I 59 skip, sem voru alls 7684
lestir.
Þð hafSi aflinn aukizt I
8.844.500 lestir, og þessi þróun
hélt ðfram unz hún nðSi hðmarki
1970, þegar flotinn var 427 skip
(81.195 lestir) og veiSin nam
12.612.900 lestum.
ÁriS 1972 minnkaSi aflinn I að-
eins 4.768.300 lestir, þótt
skipunum hefði fjölgaS I 590
(121.258 lestir).
AnsjósuveiSi hafSi ðSur brugSizt
hjð Perúmönnum, einkum vegna
El Nino, hlýs hafstraums sem
raskar eðlilegu umhverfi fisksins,
en auðvitaS hefur mikil ðsókn haft
sitt aS segja.
Minni fískur
Á gömlum miSum eins og ð
NorSursjó hafa aSrar ðstæður haft
ðhrif ð veiðarnar, ekki sizt hags-
munaðrekstur sjómannanna
sjðlfra. 98% afla Perúmanna fer I
bræSslu og fiskimjöl þeirra fer I
dýrafóBur og ðburS. A NorSursjó
STÆRSTI FLOTINN — Jepariir eiga stærsta fiakiskipetéote heims og fðar þjóSir sækja eins mikiS ð fjarlæg mið
og þeir. Þessi mynd var tekin af japönskum togurum I Las Palmas ð Kanarieyjum, 16.000 km frð Japan.
er hins vegar aS langmestu leyti
veiddur fiskur til manneldis.
MeS nýjustu tækni hefur hins
vegar færzt I vöxt, aS sfld og aSrar
tegundir séu veiddar I bræðslu.
Þetta hefur haft mikil ðhrif ð
slldarstofna I NorSursjó og viS
Noreg, og þar viS bætist aS sam-
kvæmt brezkum lögum er leyfilegt
að veiSa smðfisk (sem nemur tlu
af hundraSi þess afla sem fer I
bræSslu) og hætt hefur verið við
rekstur margra fiskbúSa, sem
seldu þorsk og ýsu. Þess vegna
óttast margir um framtlS
sjómanna, sem veiða fisk til
manneldis.
Samband skozkra togara-
eigenda spyr: „Er þaS tilviljun, aS
ð sama tlma og veiSi I bræSslu
hefur aukizt ð slSari ðrum, hafa
hinir stóru sildarstofnar síSari ðra
ð NorBursjó minnkaS verulega?"
Spyrja mð, hvort leyfa skul
veiði I bræðslu, þótt hún gangi
nærri fiskstofnum og geti svipt
komandi kynslóSir mikilvægum
forSa eggjahvltuefna.
Gerland Elliot segir hins vegar I
„Fish Industry Review": „ViS
ættum aS hverfa frð þeirri grund-
vatlarskoSun, aS fiskveiSi til
manneldis sé æskilegri en veiði I
bræSslu eSa öfugt. Ég held ekki,
aS guS hafi skapaS NorSursjó
handa brezka togaraflotanum ein-
göngu eSa danska fiskmjöls-
iðnaSinum. Allir ættu aS hafa full-
kominn rétt til að veiða eins og
þeim hentar bezt innan marka
verndunar fiskstofna, hvort sem
hún er bein eSa óbein."
'Samkvæmt núgildandi haf-
réttarreglum er hvorugan aðil-
ann hægt aS vernda og vanda-
mðlin verSa enn flóknari I alþjóS-
legu samhengi, þegar sjómenn
krefjast verndunar fiskstofna
sinna gegn sókn fiskiskipaflota
annarra þjóSa. Tæknivæddir flotar
Sovétrlkjanna, Póllands. Japans
og Austur-Þýzkalands eru mðlaSir
dökkum litum: þeir eru taldir
sökudólgarnir þar sem þeir
„ryksjúga" hafsbotninn og færa
STCRSTA SKIPIO — Vostok,
26.400 lesta verksmiSjuskip,
flaggskip sovézka fiskiflotans.
HraSi: 19 hnútar. Áhöfn: 600
menn. Úthaldstlmi: fjórir mðnuSir.
Fjórtðn litlir togarar eru meS
skipinu. Aflinn er frystur eSa
bræddur um borð og skipiS er llka
notaS til veiSa. Um borð eru kvik-
myndahús, bókasafn sundlaug og
danssalur.
sig ekki fyrr en fiskstofnar eru
uppumir. En skuldinni er alveg
eins skellt ð Frakka, sem nota
smðriðin net, Hollendinga, sem
hafa sérstakan útbúnað bókstaf-
lega til að róta upp flotfiski af
hafsbotni, og brezka úthafstogara,
sem eru sagðir kippa grundvelli
llfsafkomunnar undan fslend-
ingum ðn þess aS hirða um vernd-
un fiskstofna.
Engar reglur
Engar raunverulegar alþjóSa-
reglur eru tíl um fiskveiðar og þvl
bjargar sér hver sem bezt hann
getur: allir ð móti öllum Þróunin
er komin I hring. Léleg veiðitækni
tryggði verndun fiskstofna hér
ðður fyrr og þróunin er að verSa
sú, aS fiskstofnar verSi verndaSir,
þar sem þeir þola ekki meiri sókn.
Aldrei hefur gefizt tóm til aS reyna
skipulega og skynsamlega nýtingu
samkvæmt alþjóSlegu samkomu-
fagi.
Nú er svo komiS, aS þaS fer
varla aS borga sig lengur að nýta
þær auSlindir. sem eftir eru,
vegna mikillar fjðrfestingar, sem
nýtlzku fiskiskipafloti kallar ð. Á
sama tlma fleygir tækninni fram
meS vaxandi hraSa. Nú er farið aS
nota gervihnetti til aS leita að fiski
og finna ðtu fisksins, þyrlur til aS
finna torfur, „askústisk" tæki til
aS ginna fiskinn, rafmagnsaSferSir
viS veiSarnar og dælur til aS moka
torfum upp úr sjónum; fljótandi
verksmiSjuskip ðsamt fiskibðtum,
sem landa I þau, tölvur um borð til
að sundurgreina aflann, ðkveSa
skynsamlegt magn veiSanna og
margvlsleg önnur not; rikisstyrki
og þar fram eftir götunum.
Eina leiSin út úr þeim ógöngum,
sem nýtizku fiskveiðitækni hefur
komið sjómönnum I, er hagnýting
tegunda, sem til eru, en sneitt
hefur veriS hjð til þess eða litiS
hirt um.
Ríkisstyrkir
Hrun atvinnugreinar eins og
sjðvarútvegs hefSi svo margvls-
legar þjóðfélagslegar afleiSingar I
Framhald á næstu sfðu