Morgunblaðið - 14.10.1976, Blaðsíða 16

Chiang Ching
sem Mao hafði ánafnað þeim og
fjöldafundinn í Peking yrði
ekki lengur hægt að nota til að
koma af stað valdatöku rót-
tækra. Þeir höfðu eitt sinn áður
notað sýningu á mætti sínum í
miðborg Peking til þess að
koma því til leiðar að ákveðið
var (í apríl) að vikja þeim
manni sem Chou En-lai hafði
tilnefnt erfingja rikisins, Teng
Hsiao-ping, sem var fulltrúi
hófsamra. Ákvörðunin um að
fresta minningarathöfninni um
Mao var áfall fyrir róttæka —
og þar með Máo.
Þar með jafngiltu fyrstu
ákvarðanirnar sem forystu-
mennirnir i Peking tóku eftir
dauða Maos fyrstu skrefum
Teng Hisao-peng
nú. En að lokum verða þeir að
taka þá ákvörðun, hvort sem
þeim líkar betur eða verr, að
eina leiðin til að svipta hina
róttæku þeim mætti, sem þeir
fengu í arf frá Mao, sé sú að
endurskoða álit sögunnar á
Mao sjálfum, reyna að gera arf
hans tortryggilegan þannig að
hann sýnist vafasamur og jafn-
vel einskis virði og fordæma að
minnsta kosti nokkra þætti
þeirrar stefnu sem hann beitti
sér fyrir.
Sorgin hverfur
Róttækir munu vafalaust
gera gagnárás og baráttan gæti
tekið á sig nokkur einkenni
til arfsins eftir Mao, en á því er
enginn vafi að hinir róttæku
eru hinir sönnu erfingjar hans.
I þeirri baráttu, sem engum gat
dulizt að háð var í Peking allt
þar til Mao lézt. vildu hinir
hófsömu endurreisa þá skipu-
legu stjórn rikisins og efna-
hagslífsins, sem Mao færði
hvað eftir annað úr skorðum
með leit sinni að byltingarhug-
sjónum. Stjórn flokksins og rík-
isins eru í höndum hófsamra,
en f jölmiðlarnir eru á valdi rót-
tækra og þeira hafa múginn á
sínu bandi og geta kallað hann
út á göturnar og sýnt mátt sinn.
Sviptir tækifæri
Það hefðí verið í þágu rót-
tækra ef útförinni hefðu fylgt
tafarlaus og kröftugur áróður
um maoisma frá Peking. Það
hefði gert þeim kleift að nota
yfírráð sín yfir fjölmiðlunum
til þess að leggja áherzlu á
kröfu sina til arfsins eftir Mao
með því að gera kenningar hans
að sínum og vísað á bug öllum
sams konar kröfum hófsamra
eíns og þeir raunar gerðu í
þeirri innanflokksbaráttu, sem
fram fór fyrir dauða hans. En
þeir voru sviptir þessu tæki-
færi þar sem ákveðið var að
birta yfirlýsingu frá flokksfor-
ystunni um lát Maos, yfirlýs-
ingu sem samkomulag var gert
um og þar sem ákveðið stef úr
áróðri róttækra og hófsamra
vógu salt.
Það hefði einnig vegíð í þágu
róttækra ef fram hefði farið
geysiviðtæk-sorgarsýning þegar
I stað um allt Kína og lýst hefði
verið yfir hollustu við Mao á
fjöldafundum og í skrúðgöng-
um, þvi slíkt hefði verið hægt
að skipuleggja á þeirra vegum
og þannig hefðu þeir sýnt mátt
sinn. En þeim var meinað það
iíka.
þróunar, sem að lokum mun
leiða til afneitunar á dýrkun-
inni á Mao á sama hátt og dauði
Stalins leiddi til baráttu gegn
stalinsisma, afstaliniseringar.
Verið getur erfitt svo stuttu eft-
ir dauða Maos að viðurkenna að
slik þróun sé óhjákvæmileg og
ef til vill er það ástæðan til þess
að svo að segja allir fréttaskýr-
endur og sérfræðingar forðast
eins og heitan eldinn að draga
slíka ályktun og halda því fram
að þróunin i Sovétríkjunum
verði ekki endurtekin í Kina.
Svipuð einkenni
Vissulega verður hún ekki
endurtekin i öllum smáatriðum
því Kínverjar hafa sína eigin
sögu, menningu og lífsvenjur.
En þeir búa einnig við nútíma-
einræði kommúnista, sem á viss
einkenni sameiginleg með So-
vétríkjunum, hversu mjög sem
Mao reyndi að útrýma þeim.
Ekki alls fyrir löngu notuðu
róttækir yfirráð sín yfir blöðun-
um til að birta nokkrar „sagn-
fræðilegar" greinar um forna
keisara í því skyni að minna
Mao á að hann yrði að losa sig
við hina hófsömu úr forystunni
meðan hann hefði enn krafta til
þess. 1 fyrra, þegar landið laut
enn forystu „hins sterka
manns" hinna hófsömu, Teng
Hsiao-ping aðstoðarforsætisráð-
herra, urðu þessar greinar mik-
ilvægur hlekkur í keðju vís-
bendinga um að fall hans væri
yfirvofandi. Annað „sagnfræði-
legt“ efni var notað öðru
hverju til að halda því fram að
eftír dauða keisara fortíðarinn-
ar hefðu stórveldi þeirra leystst
upp, hugsjónir þeirra verið fót-
um troðnar og minningin um þá
ötuðauri.
Meðfylgjandi grein lýsir valda-
baráttunní í Peking fyrir og
eftir dauða Mao Tse-tungs en
var skrifuð áður en Hua Kuo-
feng var valinn eftirmaður
hans og fréttir bárust um
handtökur Chiang Ching, ekkju
Maos, og stuðningsmanna
hennar. Greinarhöfundur færir
rök að því að í uppsiglingu sé
barátta gegn dýrkuninni á Mao
á sama hátt og dauði Stalíns
leiddi til baráttu gegn
stalínisma í Sovétríkjunum á
sínum tíma.
Krafa til arfsins
Þegar Mao lézt var innsti
hringur stjórnmálaráðsins
þannig skipaður að þar var
jafnræði milli hófsamra og rót-
tækra. Meðan róttækir eiga
sæti í stjórnmálaráðinu hlýtur
baráttan að halda áfram, jafn-
vel þótt hófsömum takist að
draga úr styrk þeirra. Baráttan
hlýtur meðal annars að koma
fram i þeirri mynd — og það er
hluti óhjákvæmilegrar atburða-
keðju — að um það verði deilt
hvort það eru hinir hófsömu
eða hinir róttæku sem séu hinir
sönnu erfingjar Maos. Hinir
hófsömu munu vitaskuld gera
Sextán klukkustundum áður
en heiminum var tilkynnt lát
Maos og hvernig útför hans
færi fram unnu hinir hófsömu
fyrstu lotuna. Enga fjöldafundi
átti að halda utan við vinnu-
staði fyrr en eftir minningarat-
höfnina við Hlið hins himneska
friðar tiu dögum síðar, laugar-
daginn 19. september. Tímann
þangað til vonuðust hófsamir
til að geta notað til þess að
hrifsa frá róttækum að minnsta
kosti nokkrum þeim völdum
kröfu til arfsins eins og jafnvel
Teng Hsiao-ping reyndi að
gera, en róttækir geta hæglega
visað tilkalli þeirra á bug því að
stefna hófsamra mun leiða í
ljós að krafa þeirra er yfir-
borðsleg.
Hófsamir verða að draga
ályktun, sem þeir mundu af-
neita með allri þeirri sannfærð-
ingu og einlægni sem i þeim
býr, ef hún væri lögð fyrir þá
annarra trúarbragðastyrjalda,
þótt hún verði kannski færð i
nútímabúning og háð með nú-
tíma áróðursvopnum. En hvað
sem öllu liður verður nafn
Maos atað auri.
Fyrstu dagana eftir lát Stal-
ins grét jafnvel Krúsjeff, aðal-
maður baráttunnar gegn stalin-
isma, á sama hátt og hófsamir
og róttækir Kínverjar gráta nú
og enginn dregur sorg þeirra í
efa. En hún varir ekki lengi.
Hua Kuo-feng
Fyrstu skrefin í þá átt að
steypa Mao Tse-tung af stalli
hafa verið stigin þrátt fyrir all-
ar lofræðurnar um hann og öll
tárin sem hafa verið felld eftir
lát hans.
Báðar höfuðfylkingarnar sem
bitast um völdin í Peking, hóf-
samir og róttækir, gera kröfu
Fyrsti sigurinn