Morgunblaðið - 17.10.1976, Page 34

34 MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 17. OKTÓBER 1976
Spartacus og
Stanley Kubrick
Lognar sakir
STANLEY Kubrick er maður-
inn, sem leikstýrði A
Clockwork Orange, 2001, A
Space Odyssey og Dr.
Stangelove. Hann gerði einnig
Lolita og Paths of Glory og
hefur nú nýlega lokið við
myndina Barry Lyndon. Stan-
ley Kubrick er einn valdamesti
leikstjóri innan kvikmynda-
iðnaðarins, hann gerir aðeins
myndir að eigin geðþótta og
hann hefur fullkomna stjórn á
framleiðslunni, frá fyrstu hug-
mynd allt til auglýsingaplakat-
anna, sem eiga að selja mynd-
ina. Stanley Kubrick er ímynd
þess frelsis, sem flesta leik-
stjóra dreymir um. Það er þess
vegna ótrúlegt, að þessi sami
Stanley Kubrick hafi leikstýrt
Spartacus á sínum tíma (1960),
eftir að hanri gerði þá ágætu
mynd Paths of Glory. Manni
dettur helst í hug að þetta sé
prentvilla og það er ef til vill
þannig, sem Kubrick vildi
sjálfur hafa það.
Þar sem þessi „stórmynd“er
nú dregin fram í dagsljósið á ný
er ekki úr vegi að rifja i stuttu
máli upp sögu Kubricks frá
þessum tíma.
Kubrick, sem fæddur er i
Bandaríkjunum, gerði sina
fyrstu kvikmynd þar, 1951, og
nefndist hún Day of the Fight,
heimildarmynd um boxara, 16
mínútna löng. Á næstu fjórum
árum gerði hann þrjár styttri
myndir og árið 1956 gerir hann
sína fyrstu mynd í fullri lengd.
Nefnist hún The Killing, og
fjallar um rán á veðhlaupa-
braut, sem er framkvæmt,
meðan miluhlaup stendur yfir.
I myndinni koma m.a. fram
Sterling Hayden og Jay C.
Flippen og kvikmyndatöku-
maður var Lucien Ballard, en
fram til þessa hafði Kubrick
tekið allar sínar myndir sjálfur
og einnig klippt þær. Gagnrýn-
endur tóku þessari mynd mjög
vel en Kubrick var ekki ínnan
Hollywood-kerfisins, sem
skellti skolleyrum við mynd-
inni og Kubrick tókst ekki að
afla peninga til frekari
verkefna. Það var ekki fyrr en
hann náði Kirk Douglas, sem
samþykkti að leika í Paths of
Flory, að samþykkt var að gera
myndina, jafnvel þó Douglas
tæki í laun ríflega 1/3 af
kostnaði myndarinnar. Kubrick
fékk hins vegar engin laun
greidd, hvorki í þessari mynd
né The Killing, þar sem hann
vann algjörlega upp á prósent-
ur af sýningum, en þar sem
báðar myndir hlutu tak-
markaða dreifingu og aðsókn,
hefur Kubrick ekki fengið
krónu út úr þessum myndum.
Árið 1959 gekk í garð og
Kubrick lifði á lánum. Hann
gerði samning um að leikstýra
Marlon Brando í One-Eyed
Jacks, en þar fór sex mánaða
vinna i vaskinn þegar Brando
ákvað að leikstýra myndinni
sjálfur. Kubrick kynntist því á
þessum árum, hvernig Holly-
wood-kerfið eyddi sköpunar-
krafti kvikmyndagerðarmanna,
með því að þvæla þeim fram og
aftur blindgötuna.
Þá kom neyðaróp frá Kirk
Douglas Framleiðslan á
Spartacus var komin í óefni.
Kirk Douglas, sem framleiddi
myndina auk þess að leika aðal-
hlutverkið og réð þar með allri
gerð myndarinnar og útliti
hennar, hafði lent í útistöðum
við leikstjórann, Anthony
Mann, aðeins örfáum dögum
eftir að kvikmyndatakan hófst.
Dogulas bað Kubrick að taka
við verkinu.
í bók sinni, „Kubrick
directs", segir Alexander Walk-
er, að hafi nokkur atburður
gert Kubrick ákveðinn í því að
hafa fullkomna stjórn á mynd-
um sínum, hafi það verið
reynslan af að leikstýra
Spartacus. Hann hafði enga
stjórn á þessari mynd. Hann
var aðeins launþegi, sem
stjarna myndarinnar gat rekið
hvenær sem var. Þrátt fyrir
þessar aðstæður, virtist
Kubrick sem allt ætlaði að
ganga vel. Hann gagnrýndi
handritið, bæði samtölin og
lélega persónusköpun, og hélt,
að þessi gagnrýni yrði tekín til
greina. Það var hins vegar ekki
fyrr en nokkuð var liðið á kvik-
myndatökuna, að Kubrick varð
ljóst, að hugmyndir hans um
endurbætur voru að engu hafð-
ar. Ástæðurnar fyrir þessari
þróun eru ekki ljósar og
Kubrick ræðir ógjarnan um
þessa mynd. En samkvæmt öðr-
um heimildum virðist svo sem
Douglas hafi í fyrstu samþykkt
breytingar Kubricks þangað til
höfundur sögunnar, Howard
Fast, skoðaði efni, sem hafði
verið tekið upp og sagði við
Douglas hvílfk heppni það
hefði verið að fá jafn frábæran
leikstjóra og Kubrick. Þó þetta
væri sagt í góðri meiningu var
ef til vill ekki rétt að koma
þeirri hugmynd inn hjá aðal-
manninum, stjörnunni og fram-
leiðandanum, að útlit hans eig-
in myndar og hugsanleg
velgengni hennar væri komin
undir hinum frábæra leik-
stjóra.
Kubrick hélt út myndina, þá
erfiðu mánuði, sem eftir voru,
án þess að geta nokkuð sagt um
handritið og jafnframt hrædd-
ur um, að ef hann hætti, mundi
einhver annar gera myndina
enn verri. Auk þess gerði hann
sér veikar vonir um að geta
betrumbætt hana aðeins í
klippingunni. Hann lítur á
þetta tímabil í lífi sínu sem hið
erfiðasta og árangurslausasta.
Hann viðurkennir að hafa í
næstu mynd sinni, Lolita,
vitnað nokkuð háðskt f þetta
tímabil, þar sem Peter Sellers
sem Quilty hvíslar: „Ég er
Spartacus, frelsaðu mig.“ Þessi
reynsla er sögð hafa haft mjög
mikil áhrif á Kubrick og þótt
flestikstjórar berjist fyrir list-
rænu frelsi og fullkominni
stjórn á verkum sínum, hefur
enginn gert það af jafn miklum
krafti og einurð og Kubrick.
Framed, am. gerð 1974.
Leikstjóri: Phil Karlsen.
ÞÆR eru ófáar myndirnar upp
á síðkastið, sem hafa fjallað um
gerspillingu kerfisins og æðstu
embættismanna. Skammt er að
minnast myndar Pakula, The
Paralax View, sem einnig var
sýnd í Háskólabíói og fjallaði
mjög skynsamlega um þetta
efni. Því miður verður ekki
sama sagt um Framed, sem er
vægast sagt moðkennd mynd og
mislukkuð i flesta staði. I fyrsta
lagi er aðalleikarinn, Joe Don
Baker, fráhrindandi persónu-
leiki, og skapar alls ekki þá
samúð, sem hlutverkið gefur til
kynna að hann, sem fórnardýr
samviskulausra pólitfkusa, eigi
að öðlast hjá áhorfendum. 1
öðru lagi er vinkona hans
(Conny Van Dyke) ákaflega
ósannfærandi söngkona og í
hæsta máta brjóstumkennan-
legur persónuleiki, sem tekst
aldrei að skapa lifandi augna-
NORRÆN menningarvika
hófst í Kópavogi í gær og stend-
ur til 24. október. Til sýninga á
þessari viku hefur verið.fengin
danska kvikmyndin Man
sku’være noget ved musikken
og verður hún sýnd í Kópavogs-
bíói á mánudagskvöld, 18. okt.,
og föstudagskvöld, 22. okt.
Mynd þessi er gerð árið 1972
af Henning Carlsen, einum
fremsta kvikmyndagerðar-
manni Dana, og hlaut myndin
mikið lof i Danmörku og þar
sem hún hefur verið sýnd
annars staðar, eins og t.d. í
Frakklandi. Carlsen, sem mun
vera einna þekktastur fyrir
mynd sina Hunger (’66), (eftir
sögu Hamsuns) fjallar hér um
nokkrar persónur, sem sækja
ákveðna ölstofu á öllum mögu-
legum tlmum. Einn er slátrari,
annar gluggapússari, gamlingi
á eftirlaunum og fráskilin kona
i ástarsorg eftir nýja viðhaldið
og svo auðvitað þjónustustúlk-
an og þjónninn, og pianóspilari
hússins, sem leikinn er af Otto
Brandenburg. Danskir gagn-
rýnendur gera sér nokkurn mat
úr því að telja myndina eins
konar þverskurð af dönsku
þjóðlífi í dag. Hver einstök per-
sóna á sér draum, sem hún
reynir að láta rætast, en fram-
blik í leik sinum. Þegar tilfinn-
ingaátökin áttu að vera hvað
mest, hefði leikstjórinn Karl-
son alveg eins getað klippt á
freðinn þorskhaus eins og
strengt og stíft andlit þessarar
vesalings „leikkonu”. 1 þriðja
Iagi er handritið losaralegt og
efnisþráðurinn blaktir i allar
áttir. Þegar Baker er leiddur í
gildruna, er stolið af honum
fullri tösku af seðlum. Fjórum
árum sðar nær Baker töskunni
úr höndum borgarstjórans, og
ekki einn einasti seðill hafði
verið hreyfður! Aðalglæpon-
inn, Morello (borgarstjórinn),
er tættur lifandi í sundur af
sínum eigin Doberman-hundi,
sem sýnir náttúrlega, að jafnvel
hundurinn hefur fengið bak-
þanka um heiðarleika hús-
bónda sins! Er nokkur furða, þó
einhver leiði hugann að því,
hvert sé eiginlega markmiðið
með þessum óskapnaði??
kvæmdir eru fyrst og fremst
raup fram og til baka um það
sem ætti að gera, án þess að það
sé gert. Nafn ölstofunnar,
Strúturinn, er þannig f fullu
samræmi við hegðun persón-
anna, sem biða örlaga sinna
aðgerðarlausar. Jafnframt þvi
að vera ádeilukennd er myndin
sögð bráðfyndin, fjalla um per-
sónurnar á hlýlegan, mannleg-
an hátt og nokkrir danskir
gagnrýnendur töldu hana bestu
dönsku gamanmyndina, sem
gerð hefði verið um árabil. Þeg-
ar Man sku’være noget ved
musikken var sýnd í Frakk-
landi höfðu nokkur blöð viðtöl
við Carlsen og myndarinnar var
getið að góðu. Le Monde líkti
myndinni við verk tékknesku
leikstjóranna Formans, Menzel
og Jires, og Le Nouvel
Observateur likti Carlsen við
Renoir og Bergman. Þetta er
ekki samanburður af verri
endanum og ummælin sannar-
lega þess virði, að kvikmynda-
áhugafólk sleppi ekki þessu
tækifæri til að kanna málið og
sjá um leið aðra kvikmynda-
gerð danska en „Sengekents"-
framleiðslu, sem einhverjir
aðilar telja vera það eina af
dönskum myndum, sem þjóð-
inni sé nauðsyn til sáluhjálpar.
SSP.
SSP.
Umræður f Strútnum. „Man sku’være noget ved musikken”
Dönsk kvikmynd
á norrænni
menningarviku