Tíminn - 22.06.1965, Blaðsíða 8

8
TIMINN
ÞRIÐJUDAGUR 22. júní 1965
sem annars staðar
frelsi í sér ábyrgð
Ræða Sigríðar Thorlacius flutt á þjóðhátíð í Borgarnesi 17. júní síðastliðinn
Heill, tegmsdagur, heill frelsis-
hagur!
Heill, íslenzka ættargrund.
Heill, norræn tunga með tign-
arþunga,'
hér töluð frá landnásmsstund.
Heill, öldin forna með höfð-
ingja horfna
og heilir, þér góðu menn,
er harmaldir báruð. sem svanir
í sárum
og sunguð, svo hljómar enn.
í dag er líðið tuttugu og
eitt ár síðan það ljóð var flutt
'yrsta sinni, sem hefst á þessu
erindi. Tuttugu og eitt ár er
liðið síðan endurreist var hið
íslenzka lýðveldi á Þingvöllum
við Öxará. Af því tilefni er i
dag hátíð haldin um land allt.
Menn minnast þess, að þjóðin.
sem um aldir laut erlendum
yfirráðum, heimti aftur frelsi
sitt ,og menn minnast þess á
fæðingardegi þess manns, sem
lengst og ókvikulast barðist fyr
ir endurheimt sjálfstæðisins.
Öllum, sem staddir voru ó
Þingvöllum 17. júní 1944, verð
ur sá dagur ógleymanlegur.
Hegnið fossaði yfir mannfjölrl
ann, en það var eins og eng-
inn gæfi því gaum. Menn voru
gagnteknir af þeim hughrifum,
sem mikilvægi stundarinnar
skapaði, gleymdu sjálfum sér.
fundu hugann loga og fögn-
uðu því, að mega taka þátt í
þessum •'sögulega atburði.
Hamraveggirnir grúfðu ekki
svartir og illilegir við auganu.
Nei, þeir voru skjól og vöm.
Klöppin var ekki hörð og köld
að standa á, heldur hin traust
asta brú, er tengdi fortíð og
nútíð. Menn mundu ekki
Brennugjá, Höggstokkseyri og
Drekkingarhyl, aðeins Lögberg,
Súlur og Bláskógaheiði.
Hvar sem við förum um land
okkar, erum við sjaldnast ein
á ferð. Með okkur er í för sag
an, forn og ný — og gerist
stundum svo áleitin, að -hún
allt að Því skyggir á nútímann.
Við hlustum kannski meir eft-
ir „ómi af lögum og broti úr
bögum“, en á dagsins klið, en
þetta er góð samfylgd.
Hver fer svo um þetta hérað,
að hann sjái ekki svipi fomald
ar. eða þyki sem golan hvísli
ljóði hans, sem dvelur fjærri
æskustöðvunum.
Enn ég um Fellaflóann geng,
finn eins og titring í gömlum
streng,
hugann grunar við grassins rót,
gamalt spor eftir lítinn fót.
Hverju myndum við ekki
glata, ef við hættum að sjá
þessar sýnir og heyra þessar
raddir? Hversu lengi myndum
við þá heldur muna hvers-
landsins? Og hvers mun verða
minnzt fyrst og fremst, þegar
annáll þessa árs verður skráð
ur? Myndí Það ekki verða fyrir
heitið um að fluttur verði á
ný heim til fslands, okkar dýri
menningararfur, handritin, sem
verið hafa í vörzlu Dana, hand
ritin að gullaldarbókmenntun-
um, sem fslendingar sköpuðu
og einir þjóða kunna að lesa
og skilja?
Ekki alls fyrir löngu var ég
þar stödd, sem rætt var um
harðindi hafísáranna fyrr á
öldinni og þar áður, og 'hvern
ig menn myndu nú bregðast við
þrengingum eins og þeim, sem
landsmenn urðu þá að þola. f
hópnum var einn ungur maður
og hann sagði strax: Fólkið
myndí flytjast burt af landinu.
Mér fannst leggja kulda inn
að hjartarótum mínum, þegar
ég heyrði þessi orð, en áttaði
mig fljótt á því, að allt.af hafa
þeir verið til, sem vildu flýja
erfiðleikana, en Þeir hafa æv-
inlega verið í minnihluta hjá
þessari þjóð og verða það
vegna við komum saman a
• .Þingvelli rlVwjúní 1944? íÞað en-x'<.^rei8ai$ega lengi enn.
ekki nóg að hfeilsá eÍ*\im'-fÉéihs:'“t En því minntist ég fyrr á
■ degi i'O&HbleöSa OíVorad.frelsis-ópraddir hins liðng, að lífsham-
hag. Við tókum á okkur ábyrgð, ingja okkar fólks myndi skerð
þegar við fullheimtum frelsi
okkar. þá ábyrgð, að vernda
þjóðerni okkar og tungu og
fjárhagslegt og stjórnmálalegt
sjálfstæði landsins. Og alltaf
ber nýjan og nýjan vanda að
höndum, þjóðin verður að
vera sífelldlega viðbúin að
sameina krafta sína og sanna
tilverurétt sinn. Hver væri og
yrði hagur okkar, ef ekki hefði
tekizt að verja rétt okkar til
fiskimiðanna við strendur
ast stórlega, ef ekki færi saman
ástín á landinu, þekking á sög
unni og nautn af þeirri feg-
urð. sem fólgin er í orðsins
list, þeirri list, sem lengst og
mest hefur verið iðkuð með
þjóðinni. Samantvinnaðir
tengja þessir þræðir okkur svo
fast landinu, þjóðerninu og
tungunni. að okkur verður Það
ekkf kvöð, heldur Ijúf skylda,
að fórna einhverju verði þess
krafizt, til þess að við megum
halda áfram að vera frjáls og
einráð í landi okkar,
„svo aldrei framar íslands-
byggð
sé öðrum þjóðum háð“.
Þið vitið öll að það var kona,
Unnur Benediktsdóttir, sem
tók sér skáldanafnið Hulda —,
sem orti annað ljóðið, sem
verðlaunað var á lýðveldishátíð
inni og sem ég vitnaði til í
upphafi. máls míns og þið sung
uð úr áðan. Þó að framlag
kvenna til íslenzkrar ljóðlist
ar sé smærra að vöxtum en
hlutur karla, hafa þær þó
spunnið margan góðan þráð í
fleiri strengi, ef þjóðfélagið
hefði fyrr veitt þeim meira svig
rúm á fleiri sviðum. Ekki þar
fyrir, áhrifa kvenna hefur ætíð
víða gætt, þó misjafnlega hafi
þau verið augljós almenningi.
Sem sjálfsagt og eðlilegt er,
mlnnumst við jafnan Jón Sig
urðssonar, er við fögnum frelsi
okkar. En hve oft er minnzt á
konuna, sem stóð við hlið hans
á fjórða áratug og unni hon-
um svo mjög, að fas hennar
allt breyttist þegar hann var
fjærri, konunnar, sem lagðist
orðlaus í hvílu þegar hann var
andaður og reis ekki upp fram
ar, en skildi við níu dögum
síðar? Kynni ekki hennar þátt
ur að hafa verið nokkur í því
hverju hann fékk afkastað og
Íive hiklaust hann barðist fyrir
relsi þjóðar sinnar?
Það geymast ekki margar frá
sagnir jafn snilldarlegar og þar
sem segir í Egilssögu frá því,
hvernig Þorgerður Egilsdótir
dreifði harmi föður síns, svo
hann fékk þrek til að bera son-
armissinn. Þar er fram dreg-

Sigríður Thorlacius
inn djúpstæður skilningur á
stórbrotnu eðli, jafnhliða lýs-
ingu á konu, sem mikils var
metin þegar í föðurgarði, konu,
sem svo var vel mennt að hún
kunní að rista rúnir, auk al-
gengari verkkunnáttu.
Að tveim dögum liðnum verð
ur þess minnzt, að liðin eru
fimmtíu ár síðan íslenzkar kon
ur fengu kosningarrétt og kjör
gengi til Alþingis. Þar var stig
ið eítt stærsta skrefið á þeirri
braut, sem eðlileg og sjálfsögð
er í frjálsu samfélagi, að allir
njóti sömu réttinda af þjóðfé-
lagsins hálfu. Þessar miklu
réttarbætur kostuðu líka sína
baráttu. Þó finnst mér alltaf,
að þann arf muni íslenzka kon
an hafa þegið frá formóður
sinni á söguöld, að þola aldrei
jafn almenna níðurlægingu og
konur í öðrum löndum. Eg
minnist ekki að hafa heyrt til
færð ummæli í hennar garð,
sem komist til jafns við þau,
sem kunnur danskur lögfræðing
ur viðhafði, árið, 1848. Hann
sagði: Hvernig sem menn ann
ars skilja hugtakið almennur
kosningaréttur, þá skulu börn,
ómyndugir, konur og glæpa-
menn, aldrei njóta hans.
En hér sem annars staðar
ber frelsið í sér ábyrgð. Hin
íslenzka kona fær ekki lengur
skorazt undan því, að taka á
sig alla þá ábyrgð, sem full-
valda ríki kann að leggja
henni á herðar. Hún hefur skyld
um að gegna. hvar sem hæfi
leika hennar er þörf. f hennar
höndum, ekki síður en karl-
Framhald á 14 síðu
~amm
Vigdís Elíasdóttir
í dag fer fram frá Laugames
kirkju jarðarför Vigdísar Elías
dóttur, kennara, Laugateig 39 í
Reykjavík. Hún lézt 12. júní s. 1
á Ríkisspítalanum í Kaupmanna-
höfn af völdum nýrnasjúkdóms,
sem hún hafði þjáðst af um langt
árabil. Með Vigdísi Elíasdóttur er
til moldar hnigin eftirminnileg og
glæsileg kona, sérstæður persónu-
leiki og frábær kennari.
Hún var komin af merkum ætt-
um, sem hér Skulu lítillega raktar
samkvæmt góðum heimildum.
Vigdís A iðbjörg Elíasdóttir var
fædd 31. ;anúar árið 1914 að
Arnartungi; í Staðarsveit á Snæ-
fellsnesi. Foreldrar hennar voru
Elías bóndi Kristjánsson og kona
hans. Sigríður Guðrún Jóhannes-
dóttir.
Foreldrar Elíasar: Kristján bóndi
Elíasson, Ytra-Lágafelli, og kona
hans, Vigdís Jónsdóttir frá Hól-
koti.
Foreldrar Kristjáns: Elías bóndi
Sigurðsson í Straumfjarðartungu
og kona hans, Halldóra Björnsdótt
ír. —
Foreldrar Sigríðar Guðrúnar: Jó
hannes bóndi Magnússon frá
Skarfanesi á Landi og kona hans,
Þorbjörg Jóhannesdóttir frá
Skriðufelli.
Foreldrar Jóhannesar: Magnús
bóndi Jónsson frá Litla-Kollabæ
í Fljótshlíð og kona hans, Sigríð
ur Bjarnadóttir Thorarensen.
Foreldrar Þorbjargar: Jöhannes
Jónsson á Skriðufelli og Gjaflaug
Þórðardóttír. föðursystir Eyjólfs
bónda Guðmundssonar í Hvammi
á Landi. —
Ættir Vigdísar, ömmu og nöfnu
Vigdísar Elíasdóttur, voru mikið
úr Staðarsveit. Margt skyldfólk
hennar hafði búið á Elliða langt
á aðra öld.
Föðurætt Kristjáns, afa Vigdís
ar Elíasdóttur, lá mikið til Breiða
fjarðar. Afi hans var Sigurður
stúdent í Geitareyjum af Brokeyj
arætt, og lágu greinar m. a. til
biskupanna Guðbrandar Þorláks-
sonar og Jóns Arasonar, en móður
ættin lá meira um Hnappadalssýslu
og Mýrar. En Halldóra, móðir
Kristjáns, var komin í beinan karl
legg af Guðmundi ríka á Reybhól-
um.
Ættir Þorbjargar, ömmu Vig-
dísar Elíasdóttur, voru mest úr
Árnes- og Rangárvallasýslu, —
Stokkseyrarætt frá Torfa í Klofa.
en greinar lágu austur undir Eyja
fjöll og á Síðu. Vigdís Elíasdóttir
var 10. liður frá Guðbrandi Þor
lákssyni, 13. liður frá Jóni Ara
syni, 11. liður frá Staðar-Hóls Páli,
12. íiður frá Grími á Ökrum í
Skagafirði. 7. liður frá Skúla fó-
geta.
Þegar Vigdís Elíasdóttir er 7
ára gömul, flyzt hún að Elliða í
Staðarsveit og elst þar upp í for-
eldrahúsum. 16. ökt. 1928, ferming
arár Vigdísar, lézt móðir hennar
af barnsförum. Var það 9. barn
foreldra hennar. en hið 3., sem
þau misstu. Sex komust því á
legg, og þau fimm, sem et’tir lifa
eru:
Kristján yfirfiskimatsmaður
kvæntur og búsettur í Rvk, Jó-
hanna Halldóra búsett og gift í
Hafnarfirði. Hulda Svava gift og
búsett i Kópavogí, Matthildur Val
dís gift og búsett á Seltjarnamesi
og Unnur búsett í Reykjav., ógift.
Stjúpmóðir Vigdísar var Sara
Magnúsdóttir. nú búsett í Hafnar-
firði.
Börn hennar og Elísar. föður
Vigdísar, voru fjögur, og eru þau
þessi:
Erla gift og búsett á Seltjarn
arnesi, Magnús kvæntur og búsett
ur í Hafnarfirði, Sigríður Guðrún
og Elías Fells bæði gift og búsett
í Reykjavík,
Veturinn 1930—31 stundaði Vig
dís nám í Staðarfellsskóla og
næsta vetur, þá aðeins 17 ára göm
ul, var hún farkennari í heima
byggð sinni, Staðarsveit. Kom þá
fljótt í ljós að hún bjó yfir míkt
um kennarahæfileikum.
Má því segja, að hér hafi ten-
ingnum verið kastað og stefnan
mörkuð um framtíðaráformin. Vet
urinn 1933—34 dvelur hún í Reyk
holttskóla til undirbúnings kenn
aranámi, tekur svo próf inn i 2.
bekk Kennaraskóia íslands og út
skrifast úr honugi vorið 1936
1. des. s. á. giftist hún skóh>-
bróður sinum úr Kennaraskólan-
um, Þórarni Hallgrímssyni frá
Hringveri í Viðvíkurhreppi sKaga
firði. Bjuggu þau allan sinn bú
skap í Reykjavík að undanskUdnm
tveím árum er þau störfuðu við
Barna- og unglingaskója Drangs