Morgunblaðið - 27.04.1980, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 27. APRÍL 1980
49

Tveim sendiráðsstarfsmönnum visað úr landi fyrir
[eyndu aö kaupa íslending i
til samstarís, en hann i rtjósnir á íslandi
I Vi5tal við Raqnar I
skýröi lögreglunni frá
m KÚSSNISKIR IENDIK*BSST»RFSMKNN SjN. ,,H» M,
hér á Undi. lUyndu þelr »8 fá l»Undin*. sem íyrtr nokhr h<Mlu ,,BB, „
árum *»r boAld til RúmUndl f æ»kulv6*Kendinefnd og hefur v'™ | b.rnum. _ R«»..
Ikabundinn kommúnlsti til »8 njó*n» fyrlr «lt- ►eg*r h»nn u »8 *tU*t
w whimnIM Ml h"".™. »•'«'• •“ I ‘“'m,.,
hana við »8 upplýsa málið. |»,ófNt þrtt»
IMARMR mtluðu .ðber. M 4 f.lend ngint, Ragnnr Ounn»r.un ,1. þe«
kann i .ln. þjónu.tu oB hofðu me»tun áhttgd u Krfluv.kurflugvelli "B
mnvirkjum varnarUð»in*. | w,(
« m—k. ■N«^-a^íti’lSi‘rÍ2'5£r:;
hafa frevnlr af atbur8‘
Sovéskt herskip á Húnaflóa 1978.
Síðari grein/ BJÖRN BJARNASON
brottrækur vegna njósna. Spánska
vikuritið, Cambio 16, skýrði ný-
lega frá því, að meðal sovéskra
diplómata og viðskiptafulltrúa á
Spáni væru 100 manns, sem til-
heyrðu KGB. Og þannig mætti
lengi halda áfram að rekja dæmin
um njósnastarfsemi sovéskra
sendiráðsmanna.
Oftar en einu sinni hefur verið
vakin á því athygli í blöðum hér á
landi, að yfirlýstir KGB-menn
væru í starfsliði sovéska sendi-
ráðsins í Reykjavík. Til dæmis var
Farafanov, sem hér var sendi-
herra á undan þeim, sem nú situr,
sagður hafa sérstaka stöðu meðal
sovéskra njósnara. Cyrus L. Sulz-
berger, fyrrum aðalfréttamaður
The New York Times í utan-
ríkismálum, sagði í grein, sem
hann ritaði 1967, að Farafanov
væri einn örfárra, sem störfuðu
beint á vegum alþjóðanefndar
Sovéskt rannsókn-
arskip aö „rannsókn-
um“ undan Stokksnesi,
þar sem varnarliðið
hefur bækistöð. At-
hygli vekur búnaður-
inn í skut skipsins, en til
eru myndir, sem sýna
kranann þar að störf-
um.
miðstjórnar Kommúnistaflokks
Sovétríkjanna og gegndi því meg-
inhlutverki að sinna pólitískri
undirróðursstarfsemi. Eftir að frá
þessu hafði verið skýrt í blöðum
hér, kvörtuðu háttsettir, sovéskir
stjórnarerindrekar undan ámælis-
verðum óhróðri um Sovétríkin og
sendiráð þeirra í íslenskum blöð-
um.
Fjarskipta-
njósnir
Ekki bý ég yfir neinum upplýs-
ingum um það, hvað gerist innan
veggja sovéska sendiráðsins í
Reykjavík. En augsýnilegt er, að
alls ekki er þörf á öllu því
starfsliði, sem þar vinnur, til þess
eins að rækta opinbert stjórn-
málasamband milli ríkjanna eða
Forsíða Morgun-
blaðsins 27. febrúar
1963, þegar skýrt var frá
njósnastarfsemi sov-
ésku sendiráðsmann-
anna tveggja, sem
síðan voru reknir úr
landi.
sinna viðskiptamálum. í íslenska
sendiráðinu í Moskvu látum við
okkur nægja að hafa sendiherra,
fulltrúa hans og ritara til að gæta
okkar hagsmuna bæði gagnvart
Sovétríkjunum og flestum Aust-
ur-Evrópuríkjanna. Því er ekki
óeðlilegt, að menn velti því fyrir
sér, hvað allur þessi mikli fjöldi
Sovétmanna er að gera hér á
landi. Mín niðurstaða af slíkum
vangaveltum er sú, að þeir stundi
fjarskiptanjósnir, fylgist með
þeim samskiptum, sem fram fara í
loftskeytum og hleri samtöl eftir
því sem kostur er, til dæmis milli
Islands og annarra landa. Á þessu
sviði hefur verið þróuð mikil
tækni, til dæmis með beitingu
tölva. Á sínum tíma var á það
bent, að ef til vill ætti tilvist
tækjanna í Kleifarvatni rætur að
rekja til endurnýjunar á fjar-
skiptatækjabúnaði í sovéska
sendiráðinu. Tækin fundust fyrstu
dagana í september 1973, þau
virtust flest af rússneskum upp-
runa og voru ætluð til móttöku og
segulbandsupptöku.
Stjórnarpóstur
Miklir flutningar eru stundaðir
af sovéska sendiráðinu með svo-
nefndum stjórnarpóstberum.
Ferðast þeir jafnan tveir saman
og má oft sjá þá í flugvélum
Flugleiða hf. á leið til og frá
Kaupmannahöfn. Sitja þeir jafn-
an sitt hvorum megin við gangveg
vélarinnar, en innan við annan
þeirra eru oftast tvö sæti lögð
undir einhvern varning, sem teppi
er breitt yfir, og er það stjórnar-
pósturinn. Millilendi vélin til
dæmis í Glasgow, yfirgefa gæslu-
mennirnir ekki vélina og félagar
þeirra í Skotlandi koma þeim oft
til trausts og halds.
Á grundvelli samninga um frið-
helgi sendiráðsmanna og stjórn-
arpósts hafa íslensk stjórnvöld
ekki heimild til að kanna innihald
bögglanna, sem virðast á stundum
nokkuð þungir. Mér finnst ekki
ólíklegt að þeir hafi meðal annars
að geyma spólur, sem geyma
upptökur af því, sem Sovétmenn
hafa heyrt í loftinu, ef þannig má
að orði komast. Ég tek það skýrt
fram, að hér er aðeins um getgátu
mína að ræða og ég myndi fúslega
játa, að ég hefði rangt fyrir mér,
væri mér sýnt fram á það með
rökum eða dæmum. Hitt er stað-
reynd, að á árinu 1979 fóru
sovésku stjórnarpóstberarnir að
meðaltali tvisvar í mánuði með
varning sinn héðan.
Rannsókna-
leiðangrar
Þegar fjallað er um athafna-
semi Sovétmanna hér á landi er
óhjákvæmilegt að fara nokkrum
orðum um þá rannsóknastarfsemi,
sem þeir hafa stundað á íslenskri
jarðfræði undanfarin ár. Fyrsta
rannsóknaleyfið var samþykkt af
ríkisstjórninni í júlí 1971, skömmu
eftir að vinstri stjórnin hafði sest
að völdum og var samþykktin
byggð á meðmælum Rannsókna-
ráðs ríkisins. Stunduðu sovéskir
vísindamenn síðan rannsóknir í
landinu sjálfu og á skipum um-
hverfis það sumarmánuðina
1971—73. A árinu 1975 sóttu þeir
um heimild til að fá að halda
þessum rannsóknum áfram og var
hún veitt eftir að Rannsóknaráð
ríkisins hafði mjög hvatt til þess,
meðal annars með skírskotun tií
þess, að fáir eða engir leiðangrar
hafi fylgt reglugerðinni um er-
lenda vísindamenn á íslandi frá
1968 eins bókstaflega og sovéski
leiðangurinn 1971—73. Voru Sov-
étmenn síðan hér við rannsóknir
sumurin 1976—77.
Nú sóttu þeir enn um rann-
sóknaleyfi og þá bregður svo við,
að ýmsir náttúruvísindamenn
telja varhugavert að veita þeim
leyfið með vísan til hegðunar
þeirra við fyrri rannsóknir og að
þeir hafi ekki skilað fullnægjandi
skýrslum um þær. Rannsóknaráð
ríkisins, sem gefur út leyfin í
umboði menntamálaráðuneytisins
að fenginni umsögn vísindastofn-
ana eða vísindamanna, sem starfa
á viðkomandi sviði, hefur nú lýst
því yfir, að frekari rannsóknaleyfi
verði ekki veitt að svo stöddu, þar
sem Sovétmenn hafi ekki farið að
settum reglum. Af þeim upplýs-
ingum, sem fyrir liggja um rann-
sóknir Sovétmanna umhverfis
landið og á því er augljóst, að þeir
stefna að því að þaulkanna allt
landið og hafsbotninn undan
ströndum þess. Stjórnvöld hafa
því orðið að gera upp við sig, hvort
veita ætti erlendri þjóð svo
víðtæka heimild til rannsókna.
Um þátt sovésku njósnastofn-
unarinnar í störfum vísinda-
manna má minna á vísindaráð-
stefnu, sem haldin var í Hamborg
fyrir skömmu til undirbúnings
undir framhaldsfund Öryggis-
ráðstefnu Evrópu í Madrid síðar á
árinu. Samkvæmt blaðafréttum
var þriðji æðsti maðurinn í sov-
ésku sendinefndinni á ráðstefn-
unni foringi í KGB, sem 1962—
1967 var í sovéska sendiráðinu í
London og hafði þar þann starfa
að færa út njósnanet þess.
Togarar og
flugvélar_____________
Á síðasta ári benti ýmislegt til
þess, að sovéskir togarar ætluðu
að stunda reglulegar komur í
Reykjavíkurhöfn til að afla vista
og hvíla áhafnir. Til dæmis voru í
Reykjavík fleiri hundruð sovéskir
sjómenn, þegar fastafloti Atlants-
hafsbandalagsins kom hingað í
heimsókn í september. Síðan í
október hafa engir sovéskir togar-
ar komið í höfn hér á landi og
ferðum rannsóknaskipa hefur
fækkað. Sovésk skip þurfa ékki
sérstakt leyfi til að koma til hafna
hér á landi, hins vegar hefur það
tíðkast, að sovéskar flugvélar sæki
ávallt um lendingarleyfi hjá
íslenskum stjórnvöldum. Ekki
verður fjallað um samskipti þjóð-
anna á þessu sviði nú, en aðeins
minnt á það, að fyrir nokkrum
vikum ákváðu afgreiðslumenn á
Keflavíkurflugvelli að starfa ekki
við sovéska risaþotu, sem sótt
hafði um lendingarleyfi á leið til
Kúbu.
Venja okkur
við návist sína
Ég hef gerst næsta langorður
um athafnasemi Sovétmanna hér
á landi og heimsóknir þeirra
hingað. Áður var því haldið fram,
að helsta markmið Sovétmanna
væri að koma íslandi úr Atlants-
hafsbandalaginu. Það er hið stór-
pólitíska markmið. Athafnasemin
í og umhverfis landið miðar að því
að venja Islendinga við sovéska
návist og afla upplýsinga um það,
sem er að gerast, og landshætti
alla. Auðvitað þætti Sovét-
mönnum æskilegast að geta komið
hingað á togurum sínum og rann-
sóknaskipum án þess að um það
væri getið' í blöðum í máli og
myndum. Að sjálfsögðu er það
álitshnekkir fyrir þá, að íslenskir
náttúruvísindamenn efast um til-
gang rannsókna þeirra. Og hve-
nær ætli þeim detti næst í hug að
sækja hér um lendingarleyfi fyrir
flugvélar sínar? Miðað við allar
aðstæður tel ég því, að þeim hafi
hvorki tekist að ná stórpólitíska
markmiðinu né að venja íslend-
inga við návist sína. En sú niður-
staða þýðir ekki, að þeir muni láta
staðar numið.
í upphafi gat ég þess, hvernig
utanríkisstefna Bandaríkjanna
hefði þróast frá slökunarstefnunni
yfir í takmörkuð samskipti við
Sovétríkin og jafnframt var minnt
á, að sumum Vestur-Evrópuríkj-
um þættu Bandaríkin ganga nokk-
uð langt. Þá minnti ég einnig á þá
tilhneigingu öflugra vestrænna
aðila að vilja umfram allt frið-
mælast við Sovétríkin. Báðir þess-
ir þættir hafa að sjálfsögðu einnig
gildi hér á landi. Höfuðmáli skipt-
ir hins vegar að meta stöðu sína
rétt og gera sér grein fyrir
úrlausnarefninu.
SJÁ BLS. 52.
- MARKVISST UNNIÐ AÐ ÞVÍ AÐ VENJA ÍSLENDINGA VIÐ SOVÉSKA NÁVIST