Morgunblaðið - 30.10.1980, Blaðsíða 16

16 MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 30. OKTÓBER 1980
Stefán Edelstein:
Enn um tónlist-
arfræðslumál
í grein sinni „Athugasemd við athuKasemd Stefáns Edelsteins",
sem birtist i Morgunbiaðinu 23. oktl. sl„ kemur Jón Ásgeirsson
víða við og fer þar langt út fyrir þann ramma sem ég hafði sett mér
með athugasemd minni (sem birtist i Mbl. 21. okt.).
Ef menn nenna á annað borð að lesa hina upprunalegu umsögn
Jóns um Tapiola-kórinn frá 9. okt. sl. og athugasemd mína frá 21.
okt. nákvæmlega, þá stendur aðaiatriðið í athugasemd minni
óhaggað. en það voru mótmæli og gagnröksemdir við þeim
ummælum Jóns, að „tónlistarskólarnir gagnast fáum útvöldum
sem hafa virtúósinn að markmiði". Annað ætlaði ég mér ekki.
En nú er komið víða við sem fyrr segir, og úr því svo er, er eins
gott að grípa tækifærið og ra'ða nokkur atriði sem Jón kemur inn
á. Tek ég atriðin í þeirri röð sem þau eru i grein Jóns.
1. Jón minnist á „mismun á
aðstöðu tónmenntakennara sem
kenna við grunnskólann og tón-
menntakennara, sem í raun og
veru kenna sama námsefni inn-
an tónlistarskólanna". Eg vona
svo sannarlega, að sem minnst
af slíku eigi sér stað, því það er
vitanlega engin réttlæting í því
að kenna námsefni grunnskóia í
tónlistarskólunum. Ekki getur
Jón hér átt við hljóðfæranám,
hann hlýtur að eiga við það
námsefni sem gefið er út á
vegum Skólarannsóknadeildar
Menntamálaráðuneytisins. Eg
þekki engan tónlistarskóla þar
sem námsefni grunnskólans er
kennt óbreytt í hóptímum. Ef
svo er, ber það vott um mikið
úrræðaleysi kennarans og er
með engu móti réttlætanlegt, því
tónlistarskólinn hlýtur að
b.vggja á námsefni grunnskólans
og halda áfram í hinum ýmsu
tónlistargreinum. (Þar með er
auðvitað ekki sagt, að ekki megi
sömu lögin heyrast í grunnskóla
og í tónlistarskóla.)
2. Vitanlega er það rétt hjá
Jóni (og væri ég síðastur manna
til að neita því) að jafnrétti til
náms í tónlistargreinum er
skert, þar sem færri komast að
en vilja og þar að auki vegna
þess að þetta nám kostar pen-
inga. Jafnrétti til náms í tón-
mennt í grunnskólanum er því
miður einnig skert, vegna þess
að það varltar sérmenntaða
tónmenntakennara (og mynd- og
handmenntakennara og kennara
í fleiri greinum og á fleiri
sviðum), sérstaklega í smærri
skólum víða í dreifbýli.
3. Það er ekki svo „eðlilegt" og
„tíðkast ekki svo viða um heim“
eins og Jón heldur fram, að börn
geti átt kost á kennslu í hljóð-
færaleik og tónfræði í grunn-
skólanum upp að vissu stigi. Eg
er mjög sammála Jóni að gott
væri ef þetta væri eðlilegt og
tíðkaðist víða, því þá gætu
tónlistarskólarnir byggt á hærri
grunni, eftir að nemendur hefðu
hlotið grundvallarþjálfun í
tónlistargreinum í grunnskóla.
Þessi mál eru á ýmsa vegu í
hinum ýmsu löndum. I Banda-
ríkjunum er víða kennt á hljóð-
færi í efri hekkjum grunnskóla,
en aðeins í hópkennslu, og mjög
sjaldan komast allir að sem
vilja. Nemendum er sem sagt
mismunað, jafnréttið er skert. í
Þýzkalandi er sjaldnast um
reglubundið hljóöfæranám í
grunnskóla að ræða. í löndum
austan tjalds er öflugt kerfi
tónlistarskóla sem sjá um þess
kennslu (t.d. í Ungverjalandi og
Póllandi). Ilvergi er tryggt að
allir nemendur geti lært á hljóð-
færi eða aðrar tónlistargreinar
(tónfræði, hljómfræði o.fl.) í
grunnskóla, nema í sérstökum
úrvalsskólum þar sem mjög tak-
markaður fjöldi kemst að (alltaf
sama misréttið, hvort sem við
búum austan tjalds eða vestan!).
4. Fjármögnunarkerfi tónlist-
arskólanna er óháð fjármögnun-
arkerfi grunnskólanna, hvort
sem Jóni líkur betur eða verr. En
sami tappinn er í báðum krön-
unum ef svo má að orði komast.
Ég hef enn ekki heyrt skólayf-
irvöld rökstyðja skert fjármagn
til tónmenntakennslu í grunn-
skólum með því að tónlistarskól-
arnir sjái um þessa kennslu, eins
og Jón segir. Hvaða embættis-
menn í skólakerfinu eða í yfir-
stjórn skólamála segja þetta?
Það er fulldjúpt í árinni tekið
sem Jón segir, að því er ég best
veit (og ég hef þar borið mig
saman við námsstjórann í tón-
mennt), að „kennarar í mörgum
grunnskólum fá tæplega nokkuð
greitt fyrir ýmis tónlistarstörf
eins og t.d. kórstjórn". Kennarar
fá greitt fyrir sín störf, hvort
sem um er að ræða kennslu eða
kórstjórn. Þó er rétt að taka það
fram að fjármagn það, sem
skólarnir hafa til ráðstöfunar
vegna kórstarfsins, er mjög tak-
markað. Er þar annaðhvort um
að ræða hluta af þeirri fjárveit-
ingu sem ætluð er til tónmennta-
kennslu, t.d. í efstu bekkjum
grunnskólans, ef hún er ekki
nýtt. Ljóst er því að þessi
fjárveiting nægir ekki til að
greiða fyrir alla þá miklu vinnu
og óhemju fyrirhöfn sem er í
kringum þessa kórstarfsemi. Og
það má vera að kennarar fái ekki
næga umbun fyrir allt það starf
sem þeir inna af hendi í kringum
skemmtanir, jólahald o.fl. Ollu
alvarlegri er þó sú staðreynd, að
skólayfirvöld hafa ekki ennþá
markað starfhæfan grundvöll
fyrir kórstarfsemi skólanna í
stundaskrám, námsskrá eða
reglugerðum. Þess vegna getur
kórstarfsemi verið duttlungum
háð, ef skólastjórn sýnir lítinn
eða engan áhuga. Skýrari
ákvæði um fyrirkomulag og fjár-
mögnun kórstarfs í skólum eru
því bráðnauðsynleg og er þá
spurning, hvort stuðningur eigi
að koma til frá viðkomandi
sveitarfélagi. í því sambandi má
benda á, að tilfinnanlega vantar
skýr ákvæði og samninga um
hlutverkaskiptingu milli ríkis og
sveitarfélaga um fjölmargt er
snýr eða mennta- og menning-
armálum. Ég hef hins vegar ekki
orðið þess var, að lítið væri gert
úr kórstarfi grunnskólanna, eða
það væri lítils metið, því margir
mjög góðir barnakórar starfa
hér á landi. Þeir bestu hafa náð
árangri sem nálgast Tapiola-
kórinn, eins og Jón segir rétti-
lega. Þessum árangri hefðu þeir
ekki náð ef illa væri hlúð að
þessari starfsemi í reynd.
5. Sem lokaatriði í þessum
athugasemdum mínum um
grunnskólann og tónlistarskól-
ana leyfi ég mér að benda á
tvennt:
a) Meðan Jón og aðrir ásaka
yfirvöld um tregðu til að leggja
fram fé í tónmenntakennslu í
grunnskólanum og álasa. tónlist-
arskólunum fyrir að draga þetta
fjármagn til sín, er það stað-
reynd sem ekki verður haggað,
að sá „kennslukvúti“, sem hver
skóli hefur til umráða fyrir
tónmennt, er víða ekki nýttur til
fulls í tónmenntakennslu, heldur
notaður í annað. Það er stað-
reynd, að kennsla í tónmennt
gæti víða verið meiri í skólum en
raun ber vitni, vegna þess að
„kvótinn" og fjármagnið er fyrir
hendi, en kennara skortir.
b) Víða hefur það orðið tón-
menntakennslu í grunnskólum
lyftistöng að tónlistarskóli hefur
verið starfandi á sama stað. Á
þetta sérstaklega við utan
Reykjavíkur. Ástæðan er sú, að
með tilkomu tónlistarskólans
skapast starfsaðstaða og starfs-
skilyrði sem gerir kleift að ráða
mann til starfa (ef til vill í fullt
starf og vel það) við báða
skólana. Sinnir kennarinn þá
tónmenntakennslu i grunnskól-
anum og tóniistarkennslu í tón-
listarskólanum. Ef tónlistarskól-
ans hefði ekki notið við, hefði
ekki verið hægt að bjóða þessum
kennara nema hluta úr starfi og
hann senniiega ekki fengist til
starfa á viðkomandi stað.
6. Næst langar mig til að snúa
mér að þeim þætti greinar Jóns
sem fjallar um kennaramennt-
un. Það er mjög slæmt að Jón
skyldi ekki lesa grein mína
nákvæmar en hann gerði, áður
en hann svaraði henni, því e.t.v.
hefði þá verið hægt að forðast
misskilning. Hann vísar til orða
minna að hann (Jón) sé „í
lykilaðstöðu til að bæta ástandið
í tónmenntamálum þjóðarinnar
á grunnskólstigi", og segir
skömmu síðar að þetta séu
dylgjur, ég viti vel hvernig þessi
mál standa í dag og að hann einn
geti ekki séð um menntun tón-
menntakennara sem þurfi stór-
án hóp kennara til að fram-
kvæma. Það sé óheiðarlegt af
mér að segja þetta.
Ef Jón hefði lesið nákvæmar
hefði hann rekið sig á þessi orð:
„Jón hefur lengi kennt tónmennt
við Kennaraháskóla íslands
(KHÍ) og hefur þar möguleika til
að mennta almenna kennara i
tónmennt á markvissan hátt og
efla skilning þeirra á nauðsyn
þessa vanrækta þáttar menntun-
arinnar í almennu skólastarfi."
Það er því langt í frá að ég
ætlaðist til þess að Jón mennti
túnmenntakennara einn og
óstuddur í KHÍ, þar þarf sannar-
lega fleiri til. En hann hefur
góðan möguleika til að efla
skilning almennra kennara á
greininni tónmcnnt og veita
þessum kennurum lágmarks-
menntun í þessari grein.Það er
að vísu rétt, að tvær vikustundir
í einn vetur í þessari grein er allt
of lítið og nánast hneyksli, og
hefði fyrir löngu verið nauðsyn-
legt að taka það mál upp sér-
staklega og fá þessum tímum
fjölgað og kenna þessa grein
a.m.k. í 2 ár. Það hefði verið
verðugt baráttumál og sennilega
hlotið stuðning allra þeirra sem
hlut eiga að máli.
7. Ég er mjög sammála Jóni,
að gera þarf stórátak til að
fjölga kennurum í tónmennt.
Þar er fyrsta boðorðið gott og
farsælt samstarf milli KHÍ og
Tónlistarskólans i Reykjavík
sem fram að þessu hefur mennt-
að og útskrifað tónmenntakenn-
ara. Þessi þáttur, þ.e. kennara-
menntunin, er flókinn og marg-
slunginn og honum verða engan
veginn gerð skil hér. Við Jón
vitum báðir hver þessi vandamál
eru og ég efast ekki um að við
höfum báðir jafnmikinn áhuga á
að leysa þau mál á farsælan
hátt, þannig að gæði menntunar-
innar sitji í fyrirrúmi. Reyndar
koma margir aðrir aðilar við
sögu í þessu kennaramenntun-
armáli, en ég vona, og þykist
þess reyndar fullviss, að við Jón
eigum eftir að vinna töluvert
saman að þessu máli.
8. Það er einnig staðföst trú
mín, að þessi mál eigi að ræða
fyrir opnum tjöldum, þegar búið
er að vinna eitthvað í þeim og
þegar menn hafa eitthvað fram
að færa. Ég er ekki mjög trúaður
á að rétt sé að byrja opinberar
umræður áður en nokkur stefna
hefur verið mótuð. Ég segi þetta
vegna lokaathugasemdar Jóns í
minn garð, þar sem hann ræðir
um „að betra sé að fjalla um
þessi mál fyrir opnum tjöldum
en að pukra með þau í nefndum,
sem að mestu eru skipaðar
hagsmunaaðilum tónlistarskól-
anna“.
Mér finnst þetta svolítið
skemmtilegt hjá Jóni, vegna
þess að við „pukruðumst" báðir
ásamt fjórum öðrum tónlistar-
mönnum í nefnd á sínum tíma.
Verk þeirrar nefndar var að
endurskoða kennslu og námsefni
í tónmennt á barna- og gagn-
fræðastigi. Þetta var einkar
ánægjulegt samstarf og út úr því
kom sá grundvöllur sem nú er
unnið eftir í tónmennt í
grunnskólunum. Okkur þótti
ágætt að móta okkar tillögur,
ræða þær og rökstyðja áður en
stofnað var til opinberrar um-
ræðu.
Sú „pukurnefnd", sem Jón er
að minnast á, er starfshópur, eða
öllu heldur tveir starfshópar,
sem nýlega hafa verið skipaðir
af menntamáiaráðherra. Verk-
svið þessara starfshópa er mjög
umfangsmikið og eiga nefnd-
armenn að gera tillögur um
ýmislegt varðandi tónlistar-
fræðslu, t.d. láta vinna að sam-
ræmdri námsskrá fyrir tónlist-
arskólana, fjalla um tengsl tón-
listarskóla við grunnskúla og
framhaldsskóla, gera tillögur
um kennaramenntun og endur-
menntun o.s.frv. í þessum tveim
starfshópum eru 7 manns alls,
þar af situr einn maður í þeim
báðum, en það er námsstjóri í
tónmennt á grunnskólastigi.
Þessum tveim starfshópum er
ætlað að setja fram tillögur um
endurskipulagningu tónlistar.-
fræðslunnar í landinu og ráða
ýmsa aðila úr tónlistarskólum og
almennum skólum til að vinna
að því verki. Þar að auki er
starfshópnum skylt að hafa
samráð við helstu hagsmunaað-
ila tónlistarmála, samkvæmt er-
indisbréfinu. Erindisbréfið
ásamt fylgibréfi var sent til
helstu hagsmunaaðila áður en
nefndin hóf störf. Þessi aðilar
voru Tónmenntakennarafélgið,
Kennaradeild FÍH, Félag
tónlistarkennara, Samtök
tónlistarskóiastjóra og Kenn-
araháskóli íslands. Það eru því
hæg heimatökin fyrir Jón að
glugga í erindisbréfið, og getur
hann kallað þetta pukur ef
honum sýnist svo.
9. í Morgunblaðinu 25. októ-
ber skrifar Egill R. Friðleifsson
grein sem hann nefnir „Enn um
Tapiola-kórinn". Er sú grein
rituð af hógværð og prúð-
mennsku eins og hans er von og
vísa. Flest af því sem Egill segir
get ég undirskrifað með glöðu
geði og er hjartanlega sammála.
Samt langar mig til að fjalla um
örfá atriði, sem Egill kemur inn
á.
Egill bendir (réttilega) á að ég
hafi einungis sagt háifa söguna
þegar ég sagði að meðlimir
Tapiola-kórsins væru allir í
hljóðfæranámi í (ríkisstyrktum)
tónlistarskóla og bendir á, að
þeir fá grunnmenntun sína í
túnlist í svokölluðum tónlistar-
bekkjum (Musikklasser), þar
sem grundvallar leiknigreinar
tónlistarinnar ásamt söng eru
kenndar í 4 kennslustundum
vikulega. Síðan bendir Egill á að
hugmyndin að þessum tónlistar-
bekkjum sé sótt til Ungverja-
lands. Gott og vel, því meira, því
betra, það segi ég einnig, enda
dáðist ég í hálft ár að því sem
Ungverjarnir gera á þessu sviði,
þegar ég dvaldi þar við fram-
haldsnám.
En hver var nú eiginlega
upphafsforsenda umræðna
okkar? Var það ekki að gera
öllum kleift að stunda tón-
mennta- og tónlistarnám? Að
þarna ríkti jafnrétti til náms?
Ég vil leyfa mér að halda því
fram að í þessum skólum með
tónlistarbekkjunum ríki ekkert
jafnrétti. Jafnlítið jafnrétti og í
tónlistarskólunum. Það er mjög
erfitt að komast í þessa túnlist-
arbekki í Svíþjóð og Finnlandi.
Og það er afar erfitt að komast í
þá í Ungverjalandi. Þar eru 135
skólar af 6000 með tónlistar-
bekki í nokkrum árgöngum, og
ekki nema tveir skólar sem eru
alfarið með þetta kerfi. Það
gefur því auga leið að færri
komast að en vilja.
Hins vegar er ljóst, að þessir
tónlistarbekkir eru geysileg
lyftistöng fyrir kórstarfsemi, og
tími kominn til að fræðsluyfir-
völd leyfi slíka tilraun hér á
landi (vitandi það að þeir mis-
muni nemendum).
Agli mun e.t.v. vera nokkur
huggun í því að hinum nýskip-
uðu starfshópum er sérstaklega
falið að fjalla um og gera
tillögur að samstarfi milli tón-
listarskóla og grunnskóla hvað
varðar tónmenntamálin. Þessar
tillögur eiga að fjalla um innra
starf, sem og skipulagshætti.
Orð eru til alls fyrst, og vonandi
verða hér breytingar til bóta
þegar fram líða stundir.
10. í lokin vil ég segja, að ég
fagna því að þessi mál séu rædd
á opinberum vettvangi, svo lengi
sem málefnaleg sjónarmið eru í
fyrirrúmi. Hressileg umræða um
öll þessi mál er nauðs.vnleg, en
við höfum ekki ráð á sundrung
og ósamlyndi. Framlog hins
opinbera til lista- og menningar-
starfsemi eru allt of lág í þessu
landi, og reyndar grunar mig að
raungildi þeirrar sneiðar af
þjóðarkökunni, sem rennur til
þessara mála, fari sífellt minnk-
andi, þrátt f.vrir fögur fyrirheit
allra ríkisstjórna, samanber
fróðlegt fréttabréf frá mennta-
málaráðuneyti í maí sl. Það er
nauðsynlegt að þeir aðilar, sem
vinna að tónmennta- og tónlist-
armálum, snúi bökum saman og
vinni með samhentu átaki að
sameiginlegum markmiðum, þ.e.
bættri tónmennt þjóðarinnar.
Þar með er umræðu um þessi
mál sem andsvar við greinum
Jóns og Egils lokið af minni
hálfu. Hins vegar myndi ég
fagna áframhaldandi málefna-
legri umræðu um tónlistar-
fræðslumál almennt, og skora á
fleiri aðila að stinga niður
penna.