Morgunblaðið - 08.11.1981, Side 20

68
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 8. NÓVEMBER 1981
Ágúst
Guömundsson
HIMINN
.. °9
JORÐ
Bústaöir manna í
geimnum, geimnýlendur,
er vel þekkt hugmynd í
vísindaskáldsögum. Til
skamms tíma veittu vís-
indamenn hugmyndinni
þó tæpast athygli, enda
talin of fjarstæðukennd. Á
síðustu árum hefur þó
orðið breyting á, og nú eru
geimnýíendur ræddar í
fuliri alvöru, jafnt af starfs-
mönnum bandarísku
geimferðarstofnunarinnar
sem öðrum vísinda-
mönnum. Þeir bjartsýn-
ustu spá því að fyrstu
geimnýlendurnar verði
byggðar fyrir næstu alda-
mót, og að innan tveggja
alda verði fleiri íbúar í
geimnum en á jöröu. Hvort
sem sú spá reynist rétt
eða ekki, er hugmyndin
um geimnýlendur vel þess
virði að hún séu rædd í
þessum þáttum.
Hugmyndin
fæðist
Áriö 1969 setti ungur
bandarískur eðlisfræðingur
nemendum sínum fyrir þaö
verkefni að ræða spurning-
una: Er yfirborð plánetu hent-
ugasti staðurinn til að fram-
þróa tæknisamfélag? Eölis-
fræðingurinn, Gerard O’Neill,
setti spurninguna einungis
fram til aö vekja áhuga stú-
dentanna, en átti ekki von á
að svarið yrði neitt sérlega
áhugavert. En reyndin varð
önnur. í Ijós kom að yfirborð
plánetu er að mörgu leyti
óhentugt til búsetu manna.
Bæði vegna þess að lofthjúp-
ur er ýmist lítill eða enginn
(Merkúr, Mars, tunglið), og
þar sem lofthjúpur er til staðar
er hann eitraður (Venus).
Utandyra yrðu menn því ætíð
að klæðast sérstökum óþægi-
legum geimbúningum. Að
auki er landsvæðið sem þann-
ig fengist til búsetu tiltölulega
lítil viðbót við það sem fyrir er
á jörðu. Til dæmis gera yfir-
borö Mars og tunglsins, sem
telja verður hentugustu yfir-
borðiðn, lítið meira en að tvö-
falda landsvæði jarðar.
Helsta niöurstaðan af um-
ræðum O’Neills og nemenda
hans var sú að tilbúnar ný-
lendur sem fólkið byggi inni í,
Þetta er tvöföld geimnýlenda af stærstu gerð. Hvor sívalningur er um 32 km langur og 6,2 km í þvermál. íbúarnir i
hvorri nýlendu yrðu nokkrar milljónir. í þessum stærstu nýlendum, er landbúnaðarframleiðslan í litlum hólfum, sem
liggja á hring um nýlenduna. Stórir speglar utan við sívalningana eru til að varpa sólarljósi inn um gluggaraðirnar.
Geimnýlendur
en ekki utan á eins og á plán-
etunum, væri hentugasta
formið á búsetu manna í
geimnum. Þessi niðurstaöa
vakti áhuga O’Neills á geim-
nýlendum og hann tók að
velta hugmyndin'ni um þær
nánar fyrir sér. Hann sá fljótl-
ega að slíkar nýlendur biðu
upp á óteljandi möguleika og
eyddu þeim „takmökum vaxt-
arins“ sem þá voru mjög
rædd og rökstudd. Með fyrir-
lestrum sínum um geimný-
lendurnar vakti O’Neill áhuga
margra, sem leiddi til þess að
fyrsta ráðstefnan um þessar
hugmyndir hans var haldin í
Princeton 1974. Sama ár birti
hann grein um geimnýlendur í
víðlesnu tímariti, og hlaut hún
góðar viðtökur jafnt hjá al-
menningi sem vísinda-
mönnum. Síðan hafa verið ha-
Idnar fleiri ráðstefnur, og frá
árinu 1975 hefur Geimferöast-
ofnun Bandaríkjanna kostað
rannsóknir O’Neills. En hvern-
ig yrðu þá þessar geimnýlend-
ur, og hvernig yrði að búa í
þeim?
Geimnýlendurnar
Upphaflega gerði O’Neill
ráð fyrir að hver nýlenda yrði
sívalningur, 1 km að lengd og
200 m í þvermál. Þessi sívaln-
ingur myndi snúast um sjálfan
sig þrisvar á. mínútu og fram-
kalla gerviþyngdarafl, þannig
aö íbúarnir gætu gengiö á
eðlilegan hátt inni í sívalningn-
um. Slík nýlenda gæti hýst um
10 þúsund manns. Fljótlega
kom þó í Ijós að slíkur snún-
ingshraði yröi allt of mikill;
nýlendubúar yrðu „sjóveikir".
Því er nú almennt gert ráö
fyrir að nýlendurnar yrðu
stærri og snúningstími þeirra
ein mínúta. Frá styrkleikasjón-
armiði eru stærstu nýlendur
sem hægt er að byggja 120
km langar og 24 km í þvermál,
og þá miðað við sívalning. En
yfirleitt gera menn ekki ráð
fyrir að sívalningarnir yrðu
nema 32 km langir og 6—7
km í þvermál. Þrátt fyrir til-
tölulega litla stærð, gæti slíkur
sívalningur hýst nokkrar millj-
ónir manna.
Nýlendurnar yrðu algerlega
byggðar úti í geimnum. Fyrst
yröi reist lítil verksmiöja í
geimnum, þar sem 2000 menn
myndu starfa við smíði fyrstu
nýlendunnar. Verksmiðjan
yrði í lítilli kúlu, 100 m í þver-
mál og starf þessara manna
yrði erfitt og hættulegt. Efnið
til smíöinnar yröi fengið frá
tunglinu. Á tunglinu er áætlaö
að þurfi 100 til 200 menn, sem
myndu vinna við þaö að
skrapa saman lausu yfir-
borösefninu og senda það til
verksmiðjunnar úti í geimnum.
Efniö yrði sent í þar til gerðum
ílátum, sem eins konar raf-
segul-slöngvivél myndi þeyta
frá yfirboröi tunglsins. Hver
hópur tunglgrafara myndi
starfa þar í 1—2 ár, en síöan
fara í frí til jaröar, og nýr hóp-
ur taka við. Áætlunin gerir ráö
fyrir að slöngva þurfi íláti á 2
sek. fresti, og að það taki efn-
iö nokkra daga að komast á
áfangastað. Sá tími er þó auö-
vitað háður staösetningu
fyrstu geimnýlendunnar.
O’Neill gerði í upphafi ráð
fyrir að fyrsta nýlendan yrði
reist í ákveönum punkti á
tunglbrautinni, þar sem
þyngdaráhrif tungls og jaröar
upphefjast. Viö nánari rann-
sókn kom í Ijós að þyngdar-
áhrif sólar hafa truflandi áhrif
á þennan punkt (punktarnir
eru reyndar fleiri en einn), og
því varð að finna aöra staö-
setningu. Nú er talið hentug-
ast að fyrsta nýlendan verði á
brautu í um 250 þúsund km
fjarlægð frá jöröu.
ítarlegar athuganir hafa
verið gerðar á því hvað slík
nýlendusmíði myndi kosta.
Áætlað er að kostnaöur við
gerð fyrstu nýlendunnar muni
veröa um þrefaldur kostnað-
urinn við Apolló-ferðirnar.
Stærsti hluti þess kostnaöar
liggur í feröum manna til
tunglsins (tunglgrafararnir) og
til verksmiöjunnar úti í geimn-
um. Þrátt fyrir gífurlegan
kostnað, yrðu geimnýlendur
engu að síöur arðbær fyrir-
tæki. Nýlendurnar myndu
nefnilega selja orku til jarðar.
Sólarorkan er ótakmörkuð,
og úti í geimnum sest sólin
aldrei, og þar heldur ekkert
andrúmsloft sem gleypir
geisla sólar. Hugmyndin er sú
að nýlendubúar smíði litil
gervitungl, sem safni sólar-
orku og sendi hana til jarðar
sem örbylgjur. Um leið og
smíði fyrstu nýlendunnar væri
lokið, hæfist bygging næstu
nýlendu og bygging sólar-
orkutungls. Síðan yrðu fleiri
nýlendur og orkutungl smíö-
uö, og á aðeins nokkrum ára-
tugum ætti öll áætlunin að
borga sig meö orkusölu til
jarðar. Á jöröu yrðu sérstakar
stöðvar, sem tækju við ör-
bylgjunum og breyttu þeim í
raforku.
Þannig er umhorls inni i stóru sívalningunum. Sívalningur-
inn skiptist í sex parta: þrjár gluggaræmur og þrjár gróður-
ræmur þar sem fólkið býr. Himinn verður blár og þar myndast
ský, rétt eins og á jörðu.