Morgunblaðið - 09.12.1981, Qupperneq 8

40
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 9. DESEMBER 1981
Athugasemdir við bók Guðmundar
Daníelssonar, „Bókin um Daníel“
eftir Ara Ólafsson
Hinn 19. september sl. birtist í
Lesbók Morgunblaðsins greinin
„Saga um sögu“ eftir Guðmund
Daníelsson, rithöfund. Þar til-
kynnir hann, að von sé á bók eftir
sig, „Bókinni um Daníel" og segir,
að hún eigi að verða varnarrit
fyrir afa sinn, Daníel Þorsteinsson
í Kaldárholti.
I greinina tekur Guðmundur
frásögu um afa sinn úr riti, sem
hafi „inni að halda eins konar
íbúaskrá austurhluta Suðurslétt-
unnar" og geymt sé í Þjóðskjala-
safni íslands. Samkvæmt frásögn
þessari átti það að hafa hent
Daníel að stela lambi. Fer Guð-
mundur síðan miklum svívirð-
ingarorðum um ritið og höfund
þess og hneykslast á því, að at-
burðar þessa skuli getið þar. Guð-
mundur segir þó jafnframt, að
tengdadóttir Daníels hafi trúað
því, að hann hafi markað sér lamb
annars manns og hafi þetta verið
feimnismál í ættinni.
Guðmundur segir síðan hróðug-
ur, að svo merkilega vilji til, að í
Þjóðskalasafni finnist málskjöl og
dómur í „Máli réttvísinnar gegn
Daníel Þorsteinssyni" og fullyrðir,
að þau leiði í ljós, að Daníel hafi
ekki stolið lambi heldur hafi
lambi verið stolið frá honum.
Það fer ekki á milli mála, að
með fyrrgreindu riti á Guðmund-
ur við Holtamannatal Óskars Ein-
arssonar, læknis, sem jafnframt
var kunnur fyrir mikil og merki-
leg fræðistörf. Óskar safnaði m.a.
saman feiknamiklu efni um
nokkrar sveitir Rangárþings og
vann ötullega að skrásetningu
þess. Því miður entist honum ekki
aldur til að ljúka verkinu, en hann
lét skrár sínar ganga til Þjóð-
skjalasafns að sér látnum, þar á
meðal handrit að Holtamannatali.
Sé litið í Holtamannatal Óskars
nú, kemur í ljós, að Guðmundur
Daníelsson hefur skrifað í það
eins konar leiðréttingu neðan við
frásögnina um Daníel. Það er í
hæsta máta ámælisvert athæfi, ef
ekki refsivert, að vaða í rit, sem
eru í eigu og vörzlu opinbers safns,
og krota í þau að geðþótta, og
hlýtur þetta tiltæki Guðmundar
að vera stjórnendum Þjóðskjala-
safns íhugunarefni.
Það vill svo vel til, að fleiri en
Guðmundur Daníelsson geta
kynnt sér skjölin í „Máli réttvís-
innar gegn Daníel Þorsteinssyni".
Mér þótti ómaksins vert að gerá
það og bera þau jafnframt saman
við fullyrðingar Guðmundar í
Lesbók svo og sjálfa „Bókina um
Daníel". Þess skal getið, að í bók
sinni vitnar Guðmundur oft í
málskjölin og setur þær tilvitnan-
ir kirfilega milli gæsalappa, svo að
ekki verður um villzt, hvað eigi að
teljast aðfengið efni í bókinni.
Er skemmst frá því að segja, að
í þessum tilvitnunum er slíkur
urmull af villum og rangfærslum,
að með ólíkindum er. Sumar gætu
hugsanlega verið mislestur eða
misskilningur manns, sem óvanur
er að nota sér skrifaðar heimildir.
Aðrar villur eru þess eðlis, að þær
geta tæpast stafað af misgáningi
og eru í reynd svo alvarlegar, að
jaðrar við falsanir.
Aður en tíndar verða til helztu
villurnar í bók Guðmundar, skal
þess getið, að það henti Daníel
Þorsteinsson árið 1885 að taka
„traustataki" smjör úr farangri
samferðamanns síns, Bjarna
Björnssonar. Daníel lofaði að
bæta tökuna vel, með lambi og
fóðra það eða á annan hátt. Þegar
dregizt hafði rúmt ár, að smjörið
yrði bætt, fékk Bjarni loks leyfi
Daníels til að auðkenna sér eitt af
lömbum hans, að sögn Daníels
sem veð fyrir skuld, en til eignar,
að því er Bjarni taldi, og brenni-
merkti hann sér það. Var lambið
áfram á fóðrum hjá Daníel, sem
síðar markaði sér lambið með
nýju eyrnamarki. Við yfirheyrslur
í máli, sem höfðað var gegn Daníel
fyrir meint misferli, lýsti hann
Bjarna réttan eiganda að lambinu.
Arið 1889 gekk dómur í málinu, og
var Daníel dæmdur til að sæta
fangelsi við vatn og brauð í 5 daga.
Verða nú tekin fáein dæmi um
rangfærslur Guðmundar Daní-
elssonar í „Bókinni um Daníel":
1. Á bls. 200 er tilvitnun í dóm
sýslumanns Rangárþings í mál-
inu gegn Daníel. Þar segir m.a.
að „hann (þ.e. Daníel) hafi jafn-
vel mátt líta svo á, að það (þ.e.
smjörið) væri að hluta til hans
eign, upp í flutningsgjaldið, þó
að ekki hafi komið fram krafa
þess efnis". Þessi orð standa
ekki í dómnum yfir Daníel eins
og Guðmundur vill vera láta,
heldur hefur hann einfaldlega
bætt þeim inn í.
2. Neðar á bls. 200, þar sem Guð-
mundur vitnar enn í dóminn,
standa orð um „óheppilegar
innheimtuaðferðir Hjallanes-
feðga (þ.e. Bjarna og föður
hans) ... sem skiljanlega hafa
reitt ákærða til reiði". Það er
sama sagan, að þessum orðum
hefur Guðmundur laumað inn í
tilvitnunina, en þau standa ekki
í dómi sýslumanns.
3. Enn segir á bls. 200 í tilvitnun í
dóminn: „Liggur því næst að
meta sök ákærða sem sök, en
ekki sem svik eða þjófnað, og að
heimfæra hana undir hegn-
ingarlaganna 225. grein". Þarna
koma fyrir tvær rangfærslur, í
dómnum stendur í raun og
veru: „Liggur því næst að meta
sök ákærða sem svik en ekki
sem þjófnað og að heimfæra
hana undir hegningarlaganna
225. grein" (leturbreyt. A.Ó.).
Þetta stendur svo skýrum stöf-
um í dóma- og þingbókinni, að
það verður ekki mislesið óvilj-
andi.
Guðmundur lendir í miklu basli
með framhald bókarinnar og við-
urkennir það. Kveður hann það
hafa kostað „heilabrot, mikinn
lestur og margra vikna leit að
finna hvað lægi á bak við tukt-
húsvistardóm Daníels" (Bókin um
Daníel, bls. 201). Það er engin
furða. Hver skilur í fyrsta lagi
orðin „að meta sök sem sök“, og í
öðru lagi segir 225. grein hegn-
ingarlaganna frá 1869 einungis til
um það, hverjir megi höfða mál
vegna ærumeiðinga, en 255. grein
sömu laga fjallar einmitt um svik.
Landsyfirréttur staðfesti fyrri
dóm óbreyttan árið 1890.
Öll skrif Guðmundar Daníels-
sonar um það, að Daníel hafi að
þessu sinni verið dæmdur fyrir að
sýna dómstólum lítilsvirðingu og
fyrir að móðga yfirvaldið, eru
byggð á alröngum forsendum og
því hrein og klár markleysa.
Daníel Þorsteinsson var hins
vegar árið 1870 sektaður fyrir
mótþróa og ofríki við hreppstjór-
ana í Holtamannahreppi, þegar
þeir voru að gera fjárnám hjá
honum vegna ógoldinnar barns-
meðgjafar, en það var ekki vegna
„frillulífsbrots" eins og Guðmund-
ur segir í bókinni. Barn þetta, Sig-
urð (síðar gestgjafa á Kolviðar-
hóli), hafði Daníel eignazt með
giftri vinnukonu sinni, Sigríði
Eyjólfsdóttur. Hann hafði synjað
fyrir barnið, en var dæmdur faðir
að því árið 1869.
Margar fleiri misfellur eru á
„Bókinni um Daníel", en fleiri
verða ekki taldar að sinni. Nokkr-
ar þær verstu hafa verið tíndar til,
þær, sem mest áhrif hafa á fram-
vindu sögunnar og ráða miklu um
þá mynd, sem fram kemur af aðal-
pærsónunni.
Á titilsíðu bókarinnar er þess
raunar getið, að hún sé heimilda-
skáldsaga. Það gerir vissar kröfur
til höfundar, svo sem þær, að allar
heimildir, sem hann notar og
nefnir, fái að njóta sín óbrenglað-
ar í sögunni, og að allar tilvitnanir
séu orðréttar. Þar sem á þessu er
slíkur misbrestur í „Bókinni um
Daníel", að helzt virðist sem höf-
undur hafi endursamið sumar
heimildir sínar, en misskilið eða
rangtúlkað aðrar, verður bókin að
mestu marklaus sem heimilda-
skáldsaga og jafnframt meingöll-
uð sem skáldsaga.
Heimildir
(■udmundur DaníeLsson: Saga um sögu. Lesbók
Morgunhlaósins, 31. tbl. 56. árg. Kvík 19. sept.
1981.
(•udmundur Daníelsson: Bókin um Daníel. Kvfk.
1981.
Dóma- og þingbækur Kangárþings í l>jódskjala-
safni íslands.
Landsyfirréttardómar og hæstaréttardómar í ís-
lenzkum málum. IV. bindi. Kvík 1895.
Lagaxafn handa alþýðu. Annað bindi
(1841—1872). Kvík 1887.
Lög íslands. 1. bindi. Kvík 1919.
Hugmyndasamkeppni
um skipulagið
í Suður-Mjóddinni
RKVKJAV ÍKLRBORG hefur ákveðið
að efna til hugmyndasamkeppni um
skipulag svokallaðrar SuðurMjóddar
og er samkeppnissvæðið afmarkað af
Breiðholtsbraut að norðan, af Stekkj-
arbakka og Seljahverfi að austan og
sunnan og af fyrirhugaðri framleng-
MoskvargA Magnusson
morgundagsins
,,Ég ímynda mér að fyrir ýmsa lesendur af minni kynslóð
verði uppvaxtarsaga Sigurðar A. Magnússonar svo heillandi
lestur sem raun ber vitni á meðal annars vegna þess hversu
langt og hve skammt í senn er á milli okkar eigin uppvaxtar
og þeirrar sögu sem hann segir. Saga hans gerist á útjöðrum
Reykjavíkur eins og hún var fyrir og fram yfir stríð. En þótt
aðeins sé örskammt á milli ítíma og rúmi ereinsog heiltdjúp
sé staðfest á milli reykvískrar millistéttar, heims öryggis og
farsældar á sama og svipuðum tíma, og þess heims sem
Jakob og hans jafningjar byggja. Ósjálfrátt spyr maður
sjálfan sig: hvað er orðið um þessa byggð, hvað hefur komið
í stað hennar ef hún er horfin? Ólafur Jónsson, Dagblaðið.
„Tvennt virðist mér gefa þessari bók mest gildi. Annað er
lýsing Jóhannesar, föður Jakobs, þessa einkennilega, brest-
ótta manns sem samt nýtursamúðar og hlýju í frásögninni...
Hitt er lýsingin á því hvernig Jakob sjálfur bjargast frá því að
láta baslið og fátæktina smækka sig niður í samúðarsneydd-
an vesaling eða harðsvíraðan glæpamann.”
Heimir Pálsson, Helgarpósturinn.
Fyrst og síðast eru verðleikar þessa bindis tengdir sjálfs-
mynd drengsins, upplifun þeirra þverstæðna sem ólga og
krauma í honum.... Þessi bók er órafjarri einföldun á veru-
leikanum í nafni geðlausrar fyrirgefningar eða þá sjálfs-
fegrunar.' Árni Bergmann, Þjóðviljinn.
„Með þessari nýju bók bregst hann ekki aðdáendum Undir
kalstjörnu. Fram á meira verður ekki farið.” Illugi Jökulsson,
Tíminn.

t.
ictxi
Frásögn Sigurðar A. Magnússonar af vettvangi uppvaxtarára
sinna fékk frábærar viðtökur er bókin Undir kalstjörnu kom út
haustið 1979. Hún varð ein mesta sölubók liðinna áratuga á
íslandi og metsöluhöfundinum tekst ekki síður upp er hann
rekur söguna áfram í Möskvum morgundagsins.
og menning
ingu Reykjanesbrautar að vestan. f
framtíðinni er áætlað að þetta svæði
verði annað helsta íþrótta- og útivist-
arsvæði Reykvíkinga, næst á eftir
Laugardal.
Markmið samkeppninnar er að
fá fram tillögur að skipulagi svæð-
isins, og verði í þeim lögð áhersla á
tengsl milli hinna ýmsu íþrótta-
greina jafnt fyrir keppnisíþróttir
og áhugamannaíþróttir. Auk
mannvirkja til íþróttaiðkana er
reiknað með, að á svæðinu verði
t.d. leikvellir, kaffistofa, heitir
pottar, skvamplaug og aðstaða
fyrir skokkara.
Dómnefnd skipa fyrir hönd
Reykjavíkurborgar, þeir Guðlaug-
ur Gauti Jónsson, arkitekt, sem er
formaður nefndarinnar, Eiríkur
Tómasson, lögfræðingur og Markús
Örn Antonsson, ritstjóri. Fyrir
hönd Arkitektafélag íslands skipa
nefndina, arkitektarnir Guðfinna
Thordarson og Sigurþór Aðal-
steinsson.
Kattavinafélag-
inu berst stór
peningagjöf
KATTAVINAFÉLAGINU hefur bor
ist stór peningagjöf, sem gefin er til
minningar um Guðmund Þórðarson,
lækni, og eru systkini Guðmundar
gefendur.
Guðmundur Þórðarson læknir
var mikill kattavinur. Hann var
einn af stofnendum Kattavinafé-
lagsins og endurskoðandi þess fé-
lags til dauðadags.
Leiðrétting
VEGNA mistaka varð nafnabreng-
lun á grein sem birtist í Mbl. sl.
laugardag um Sólheima og bar
yfirskriftina „Hverakot skal það
heita". Þar stóð að Árni Johnsen
hafi skrifað greinina og Ragnar Ax-
elsson tekið myndir. Hið rétta er að
Kristján Einarsson tók myndirnar
og Valgerður Jónsdóttir ritaði tex-
tann.