Morgunblaðið - 09.12.1981, Side 10

42
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 9. DESEMBER 1981
Nýr vaxtarbroddur nauðsynlegur
til eflingar atvinnulífi á Norðurlandi
Eftir Lárus Jónsson
llér fer á eftir framsöguræða Lár
usar Jónssonar á Alþingi fyrir tillögu
er hann flytur ásamt llalldóri Blön-
dal um staðarval stóriðnadar á
Noróurlandi:
Ég hefi ásamt háttvirtum þing-
manni Halldóri Blöndal, leyft mér
að flytja á þingskjali nr. 11 tillögu
til þingsályktunar um staðarval
stóriðnaðar á Norðurlandi. Tillag-
an hljóðar svo, með leyfi hæstvirts
forseta:
Alþingi ályktar að fela ríkis-
stjórninni að kanna sérstaklega
nauðsyn eflingar atvinnulífs á
Norðurlandi eystra og kost þess að
velja þar stóriðnaði stað, t.d. í
grennd Akureyrar eða Húsavíkur.
A síðasta þingi var sams konar
tillaga lögð fram, en varð þá eigi
útrædd. Eins og háttvirtum þing-
mönnum mun kunnugt er hér um
að ræða mál, sem á sér nokkuð
langan aðdraganda, og hefur hlot-
ið verulega umræðu í þjóðfélaginu
á undanförnum árum. A Alþingi,
94. löggjafarþingi, sem sat
1973-’74, fluttum við háttvirtir
þingmenn Halldór Blöndal tillögu
svipaðs efnis og þessa. Þeirri til-
lögu var vísað til ríkisstjórnarinn-
ar með svofelldri umsögn í nefnd-
aráliti um það atriði tillögunnar
að kanna hagkvæmni þess, vegna
jákvæðrar þróunar byggðar og
aukins öryggis í orkuöflun allra
landsmanna að velja stóriðjufyr-
irtæki stað á Norðurlandi. Orðrétt
segir í nefndarálitinu með leyfi
hæstvirts forseta:
„Um hið fyrra atriði er það að
segja, að viðræðunefndin um
orkufrekan iðnað hefur haft það
til könnunar og mun halda henni
áfram. Þegar til aukins rafmagns
kemur þar nyrðra verður þetta
mál vafalaust í brennidepli." Þetta
hafði Allsherjarnefnd Sameinaðs
þings um hliðstætt mál að segja á
árinu 1974.
Eins og kunnugt er hafa for-
ráðamenn Norðlendinga flestir
lagt á það ríka áherzlu, að næsta
stórvirkjun landsins verði í
Blöndu. Allar athuganir sem hafa
farið fram á þeim kostum til stór-
virkjana utan eldvirkra svæða hér
á landi og raunar á eldvirkum
svæðum einnig, benda til þess, að
Blönduvirkjun sé langhagkvæm-
asta stórvirkjun sem við eigum völ
á. Ályktanir, sem gerðar hafa ver-
ið um Blönduvirkjun eru mýmarg-
ar, en ég leyfi mér að lesa ályktun
sem gerð var á sl. hausti, á fjöl-
mennu fjórðungsþingi Norðlend-
inga á Húsavík um þetta efni, með
leyfi hæstvirts forseta:
„Fjórðungsþing Norðlendinga
haldið á Húsavík 3.-5. sept. 1981
leggur á það ríka áherzlu, að
ákveðið verði á þessu ári, að næsta
virkjun verði Blönduvirkjun skv.
virkjunarleið I, þar sem þegar er
ljóst, á samanburði virkjunar-
kosta, að sú virkjun er þjóðhágs-
lega hagkvæmust. Fjórðungsþing-
ið leggur áherzlu á, að farsæl
lausn náist í samningum við land-
eigendur og felur Fjórðungsstjórn
að fylgja þessu máli eftir við ríkis-
stjórn og Alþingi."
Ég vil vekja sérstaka athygli á
þessari samþykkt Fjórðungssam-
bands Norðlendinga og skora á
alla aðila, sem hlut eiga að máli,
að stuðla að því að Blönduvirkjun
verði svo fljótt sem verða má valin
næsta stórvirkjun landsins. Enda
þótt svo verði ekki, og önnur virkj-
unarröð verði valin, t.d. Austur-
landsvirkjun fyrst, eftir lagfær-
ingar og umbætur á Þjórsársvæð-
inu til aukinnar orkuvinnslu, er
samt sem áður Ijóst, að staðarval
stórfyrirtækja í iðnaði, sem nota
mikla orku, bæði við Eyjafjörð og
við Húsavík, munu geta fengið
næga raforku á hagkvæmu verði
þar sem augljóst er, að raforku-
kerfi landsins yrði tengt saman á
þann hátt að Eyjafjarðarsvæðið
og Húsavík myndu fá þá raforku
úr landskerfinu sem nægði og
væri á hagkvæmu verði fyrir
orkufreka notendur.
Það er því aiveg ljóst, að hvern-
ig sem heimildir um að reisa nýjar
stórvirkjanir í landinu verða not-
aðar, yrði hagkvæmt vegna orku-
nýtingarinnar, að velja stórfyrir-
tækjum stað sem nota mikla orku
á fyrrgreindum svæðum við Eyja-
fjörð og í grennd við Húsavík.
Stórfyrirtæki nálægt
öflugu þéttbýli
Afar þýðingarmikil rök fyrir
því, að velja stórfyrirtækjum stað
nálægt öflugu þéttbýli felast í
þeirri staðreynd að einmitt þar,
hefur ný atvinnustarfsemi mest
áhrif til eflingar annarra iðn- og
þjónustugreina. Slíkt staðarval
hefur því viðtækustu áhrif á
byggðaþróun í landinu, sem völ er
á með einni slíkri ákvörðun. Akur-
eyri er t.d. sem kunnugt er stærsti
þéttbýlisstaður utan höfuðborg-
arsvæðisins, og þar er fyrir öflug-
astur iðnaður og þjónustugreinar
á landsbyggðinni. Áætla má að
fyrirtæki sem veitir 400 manns at-
vinnu muni örva aðra atvinnu-
starfsemi í Eyjafirði þannig að
um 600 ný atvinnutækifæri fengj-
Lárus Jónsson
ust við staðarval slíks stórfyrir-
tækis til viðbótar. Þannig yrði
fjöldi nýrra atvinnutækifæra eitt
þúsund og íbúafjölgun a.m.k. 3000
vegna staðarvalsins. Á hinn bóg-
inn yrði íbúafjölgun minni og
færri ný atvinnutækifæri sem
fengjust við staðarval slíks fyrir-
tækis í þúsund manna héraði, en
félagslegar aðstæður allar gjör-
breytast þar sem hefðbundnar at-
vinnugreinar væru væntanlega
einar til staðar í slíku byggðar-
lagi. Um framangreindar niður-
stöður á þeim áhrifum sem stað-
arval stórfyrirtækja hefur í at-
vinnu- og byggðaþróun liggja fyrir
reynsluathuganir m.a. í Noregi.
Það verður ekki nógsamlega undir
strikað og á það legg ég mikla
áherzlu, að hér er um grundvallar
atriði að ræða ef ná á verulegum
árangri í að hafa áhrif á byggða-
þróun í landinu með staðarvali stór
fyrirtækja. Þá er það grund-
vallaratriði að þess sé gætt, að
velja stórfyrirtækjum stað í hag-
kvæmum héruðum þannig, að sem
mest áhrif verði af staðarvalinu
og byggðaþróun í heild verði sem
hagstæðust.
Versnandi
atvinnuástand
Á undanförnum árum hefur
nokkurs samdráttar gætt í at-
vinnulífi á Norðurlandi eystra og
á sl. vetri var ástandið greinilega
verst á Norð-Austurlandi, ef
marka má opinberar tölur um at-
vinnuleysisskráningu. Ef frá eru
taldir þeir sjávarútvegsstaðir sem
skorti hráefni varð atvinnuleysi
mest í stærstu kaupstöðunum. t.d.
voru 120 manns á atvinnuleys-
isskrá á Akureyri í janúar sl.
Þessi samdráttur á vafalítið rætur
að rekja til öfugsnúinnar efna-
hagsstefnu ríkisstjórnarinnar t.d.
í vaxtamálum, gengis- og verð-
lagsmálum, auk húsnæðismála. Sú
stefna hefur komið þungt niður á
undirstöðuatvinnuvegunum, og
sérstaklega iðnaði og þar með
þeim stöðum þar sem iðnaðurinn
er snar þáttur í atvinnulífinu, en
fáir staðir á Islandi munu þar
komast í hálfkvisti við Akureyri.
Kn þessi vandi er tímabundinn, von-
andi bregður einhvern tímann til
betri tíðar, að því er varðar stefnu
stjórnvalda í atvinnumálum. Hitt er
alvarlegra, að ástæða er til að
ætla að til viðbótar sé um veru-
legan frambúðarvanda að fást í
eflingu atvinnulífsins á Norður-
landi, einkum á Akureyri og
Húsavík, þar sem vaxtarbroddur-
inn er í iðnaðar- og þjónustugrein-
um.
Á Akureyri unnu um 60%
vinnuaflsins hjá 11 stærstu fyrir-
tækjum bæjarins árið 1970, en nú
vinnur um 70^ vinnuaflsins hjá
einvörðungu 7 fyrirtækjum, þar á
meðal sjúkrahúsinu og Akureyr-
arbæ. Þessi stóru fyrirtæki, Ut-
gerðarfélag Akureyringa, Verk-
smiðjur SIS, Slippstöðin, Niður-
suðuverksmiðja K. Jónsson og Co.,
svo nokkur séu nefnd, eiga öll í
erfiðleikum vegna atvinnustefnu
ríkisstjórnarinnar. Á hitt er að
líta sem alvarlegra er, þegar til
framtíðar er horft, að öll fyrr-
nefnd fyrirtæki virðast ekki líkleg
til þcss að vaxa verulega umfram
núvcrandi stærð og umsvif, jafnvel
þótt úr rætist með atvinnustefnu
stjórnvalda. Þess er með öðrum
orðum ekki að vænta, að hjá þeim
verði til nauðsynleg ný atvinnu-
tækifæri á næstu árum, ef ungt
fólk sem kemur á vinnumarkaðinn
á að geta fest rætur og heimili á
Akureyri.
Svipuðu máli gegnir um Húsa-
vík. Þar virðist fiskiðnaðurinn
bæta við sig verulegu vinnuafli og
aðrar iðngreinar flestar bundnar
þjónustu við heimamarkað. Nýr
vaxtarbroddur er því nauðsynleg-
ur þar til eflingar atvinnulífsins,
ekki síður en á Akureyri, og hafa
bæjaryfirvöld þar sýnt á þessu
sérstakan skilning, með athugun-
um á að koma á fót nýjum iðn-
greinum á Húsavík m.a. pappírs-
verksmiðju, svo sem kunnugt er,
og stjórnvöld hafa stutt með fjár-
veitingum og sérfræðiþjónustu við
frumathugun og undirbúnings-
vinnu.
Ekki nýjar hugmyndir
Ég sagði áðan að hugmyndin um
staðarval stóriðnfyrirtækja á
Norðurlandi við Eyjafjörð og í
grennd við Húsavík væri ekki ný
af nálinni, og nefndi í því sam-
bandi tillöguflutning okkar Hall-
dórs Blöndals á Alþingi. Raunar
má segja, að mörgum árum fyrr
hafi verið hugað að þessu máli í
ráðherratíð Jóhanns Hafsteins.
Sem iðnaðarráðherra skipaði
hann nefnd til þess að kanna að-
stæður við Eyjafjörð fyrir ál-
verksmiðju. Þá þegar hófust um-
ræður um staðarval stóriðnaðar á
Norðurlandi og hafa þær með litl-
um hléum staðið óslitið síðan. Þar
hafa mörg orð og misjöfn fallið,
m.a. um umhverfismál. I því sam-
bandi vil ég taka fram, að við
flutningsmenn þessarar tillögu
teljum umhverfismálin einn þann
þáttinn, sem kanna þarf vel þegar
hugað er að staðarvali stóriðnað-
ar, t.d. við Eyjafjörð.
Á síðustu árum hafa æ fleiri
gert sér grein fyrir þeim höfuð-
atriðum sem ég benti hér á áðan
varðandi framtíðarþróun atvinnu-
lífs á Eyjafjarðarsvæðinu og í
Suður-Þingeyjarsýslu við Húsa-
vík. Þar eru vaxtarbroddar
i
Eftirmáli
að
heimsókn
Eftir Ara T.
Guómundsson
I sumarbyrjun er leið kom
hingað Pólverji í boði Kommún-
istasamtakanna og Verkalýðs-
blaðsins, með stuðningi fleiri að-
ila. Hann er eins konar sendimað-
ur Samstöðu, dvaldi hér í viku og
kynnti málstað pólsku verka-
lýðshreyfingarinnar. Jakub Swiec-
icki heitir hann.
Langt er um liðið og þarflaust
að rifja upp dvöl hans ef ekki
kæmi til ærin ástæða. Að vísu er
bráðnauðsynlegt að halda uppi
málstað Samstöðu hérlendis, en
mér gengur annað til með þessum
síðbúna eftirmála. Ég vil kveða
niður leiðan orðróm.
Frá því er að greina að Jakub
hitti forystumenn úr flestum
stjórnmálasamtökum landsins og
flestum stærri verkalýðssamtök-
um. Fjölmiðlar voru honum opnir.
Jakubi var vel tekið, það var rætt
við hann af trúnaði og ekki hafður
neinn fyrirvari um málflutning
hans. Ein undantekning var þó á. I
samtali við Ásmund Stefánsson,
forseta ASÍ og Hauk Má Har-
aldsson, blaðafulltrúa ASÍ, kvað
við heldur annan tón. T.d. drógu
þeir í efa að Jakuh væri í raun
samstarfsmaður Samstöðu. (Hann
Ob. . Jakut? Swi^ CÍCki........
Zabudniony w_____
funkcia w MKZ
Waznoid Legitymacji przedfuz«^íT$TlB miesigc:
TWÍ1 • í
/nP 1981 i í y czerwiec j
maj ■ / I Vc. .cÍV
\c.;z^ ' "
o>
lí»:)06 TaEBV s
HKZ PLO
1A006 TAEBV S
OMAPP^B MKZ PL
ATT. JAKUB S'VIF.C I CK I
PRZESYLAMY PAMU TRESC UCHWALY PREZYOIUM PIERWSZEGO KZ0
NSZZ „SOLIDARNOSC".
URZA0 RA0Y MINISTROW MIN. ST. CIOSEK
UCHWALA PREZYOIUM 1 KRAJ0WF.G0 ZJAZ0U OELEGATOW NSZZ
SOLIDARN0SC. PREZYOIUM PIERWSZEGO KRAJOWEGO ZJAZDU
OELEGATOW NSZZ SOLIOARNOSC PR0TESTUJE PRZECIWKO 0ECYZJI
WLA0Z PRL ODMAWIAJACEJ NASZEMU G0SCI0WI JAKU30WI S'WIECICKIEMU
PRAWA WJAZDU 00 KRAJU. JAKU3 SWIECICKI JtST JE0NYM Z TYCH LUDZI,
KT0RZY ZNALAZLSZY SIE NA EMIGRACJI SLUZA D03RZE NASZEJ OJCZYZNIE,
A OO R'XU O00AJAC SWE SILY I MOZLIWOSCI NASZEMU ZWIAZK0WI.
PREZY0IUM ZJaZOU ZA0A ZMIANY 0ECYZJI WLADZ I UM0ZLIWIENIA
JAKUB0WI SWIECICKItMU PRZYJAZDU NA 0RU5A CZESC NASZYCH CBRAD
ZARZA0 REGI0NU S0LIDARN0SC WIELK0P0LSKA
P0ZDR0WIENIA LECH DYMARSKI
NÁ'jALAr S. PIAScCKA
1WK)6 TaEHY s
OM'HV’SH '1KZ PL
MMA'/
lagði reyndar mikla áherslu á að
hann væri ekki fulltrúi eða um-
boðsmaður Samstöðu.) Sögðust
þeir Haukur m.a. hafa látið
grennslast fyrir um Jakub hjá
sænska alþýðusambandinu þar
sem einhver skriffinnur á að hafa
lýst manninn vera annað en hann
sagði sjálfur. Þeir gagnrýndu líka
málflutning Jakubs hér á landi og
töldu hann bæði villandi og ögr-
andi.
Mér er ekki í mun að kenna full-
trúum ASÍ um samstöðuleysi með
Pólverjum, um óþarfa tortryggni
eða ókurteisi. Né heldur kann ég
að tilfæra öll þeirra orð. Hitt er
Ijóst að einhverjar skýringar eru á