Tíminn - 01.08.1965, Blaðsíða 7

SUNNUDAGUR 1. ágúst 1965
Sir Alec Douglas
Home og Islend-
ingar
Sir Alec Douglas-Home, sem
nýlega hefur látið af forustu
íhaldsflokksins brezka, mun
lengi verða minnzt í íslenzkri
sögu. Enginn erlendur stjórn-
málamaður hefur snúið meira
á íslendinga í samningum en
hann. Hann lét fákæna íslenzka
stjómmálamenn standa í þeirri
trú, að þeir væru að vinna mik-
inn sigur, þegar þeir voru raun
ar að láta af hendi einn dýr-
mætasta rétt þjóðarinnar, —
réttinn til einhliða útfærslu á
fiskveiðilandhelginni.. Home
vissi, að það var aðeins tíma-
spursmál, hvenær Bretar sjálf
ir færðu fiskveiðilandhelgi sína ^
út í tólf mílur og því var það |
engin fórn eða ósigur af þeirra j
hálfu að viðurkenna tólf mílna j
fiskveiðilandhelgi íslands. ís- j
lendingar voru búnir að vinna
fullan sigur í deilunni um tólf
mílurriar og þurftu því ekki
neitt að semja við Breta um
það efni. Áhugamál Breta var
ekki heldur lengur að spoma
gegn tólf mílunum, þar sem
þeir ætluðu sér sjálfir að fara
inn á þá braut. Hins vegar
höfðu Bretar mikinn áhuga á
því að stöðva frekari út-
færslu íslenzku fiskveiðiland-
helginnar. Slíkt var ekki hægt
meðan íslendingar höfðu ein-
hliða útfærslurétt og voru lík-
legir til að nota hann eins og
þeir höfðu gert 1952 og 1958.
Þess vegna beitti Sir Home
þeim klókindum að segja við
íslenzku stjórnina. Við skul
um viðurkenna tólf mílurnar,
ef þið afsalið íslandi hinum ein
hliða útfærslurétti. íslenzka
stjórnin gekk í gildruna. Home
hafði unnið einn af hinum stóru
sigrum, sem Bretar hafa svo oft
unnið við samningaborðið með
því að láta fákæna viðsemjend
ur halda, að þeir væru að snúa
á Breta, þegar það voru raunar
Bretar, sem fóru heim með all-
an vinninginn.
Ekkert uppsagnar-
TÍMINN
Sir Alec Douglas-Home
höfð væru skýr uppsagnar-
ákvæði í þeim samningi. Sá
samningur er uppsegjanlegur
eftir tiltekið árabil. Þar sést
munurinn á aðgætni Breta og
óaðgætni þeirra íslendinga,
sem stóðu að landhelgissamn-
ingnum 1961.
Lokuð leið
ákvæði
Hversu fullkomlega Home
sneri á íslenzka ráðamenn í
þessum samningum, má bezt
marka á því, að landhelgis-
samningurinn 1961 er fyrsti
milliríkjasamningurinn, sem
íslendingar hafa gert, þar sem
ekki er að finna neitt uppsagn-
arákvæði. Meira að segja Dan-
ir höfðu gætt þess, þegar þeir
sömdu við Breta um landhelgi
íslands rétt eftir aldamótin sein
ustu, • að hafa skýr uppsagnar-
ákvæði í samningnum. Þessa
atriðis var vel gætt, þegar gerð
ur var herverndarsamningur
við Bandaríkin 1941, Keflavík
ursamningurinn svonefndi 1946,
Atlantshafsbandalagssamning-
urinn 1949 og síðari hervernd-
arsamningurinn 1951. Home
kom því hinsvegar þannig fyr-
ir, að ekkert uppsagnarákvæði
er að finna í landhelgissamn-
ingnum frá 1961.
Home gætti þess hins vegar
vel, þegar hann samdi um land
helgi Bretlands við nokkur Vest
ur-Evrópulönd á síðastl. ári, að
Landhelgissamningurinn frá
1961 veldur því, að útfærsla
íslenzku fiskvciðilandhelginnar
er lokuð leið um ófyrirsjáan
legan tíma. Það sést bezt á við-
brögðum Alþingis við tillögu
þeirra Hannibals Valdimars-
sonar og Sigurvins Einarssonar
um friðun landgrunnsins út af
Vestfjörðum. íslendingar vilja
ekki frekar nú en 1958 eiga það
undir Alþjóðadómnum að á-
kveða fiskveiðilandhelgi ís-
lands. Ástæðan er hin sama nú
og þá. Engin alþjóðalög eru til
um víðáttu fiskveiðilandhelg-
innar og því er hending ein
hver úrskurður Alþjóðadómsins
verður, þar sem hann hefur
ekki eftir neinum iögum eða
hefð að fara. Hætt er hins veg-
ar við því, að dómurinn verði
íhaldssamur undir slíkum kring
umstæðum. Þess vegna var
enginn vilji fyrir því á sein-
asta Alþingi að eiga nokkuð
undir úrskurði hans í þessum
•efnum. Tillaga Hannibals og
Sigurvins fékkst ekki einu sinni
afgreidd frá nefnd.
Ef íslendingar hefðu ekki
gert landhelgissamninginn
1961, hefðu þeir getað byggt
frekari útfærslu á sama grund
velli og útfærslurnar 1952 og
1958, þ. e. að meðan engin
alþjóðalög séu til um víðáttu
fiskveiðilandhelginnar, hafi
hvert ríki einhliða rétt til út-
færslu innan takmarka, sem
markist að dómi þess af land-
fræðilegum, sögulegum og efna
hagslegum aðstæðum í hverju
einstöku tilfelli.
Að bíða eftir
bróuninni
Það kom fram í ræðu for-
sætisráðherra á Alþingi, að
hann setur nú alla trú á. að
íslendingar losni úr sjálfheldu
landhelgissamningsins frá 1961
með þeim hætti, að önnur ríki
hafi forustu um „frekari út-
færslu fiskveiðilandhelginnar
og þróunin verði íslendingum
þannig hagstæð. Með þessu ját-
ar forsætisráðherrann, að önn-
ur ríki hafi meira svigrúm en
íslendingar til að færa fiskveiði
landhelgi sína út fyrir tólf míl
ur.yegna þess, að þau eru ekki
bu'ndin af neinum svipuðum
hömlum og lagðar voru á ís-
lendinga með landhelgissamn-
ingnum 1961. Því miður er
hins vegar ekki sjáanlegt eins
og sakir standa, að þessi önn-
ur ríki ætli að nota sér þenn
an rétt, enda hafa engin þeirra
jafnmikilla hagsmuna að gæta
í þessum efnum og íslendingar.
Hætt er við því, að íslending
ar geti þurft að bíða lengi, ef
þeir ætla að bíða eftir forgöngu
annarra í þessum efnum.
Fram að árinu 1961 höfðu
íslendingar forustuna í þessum
efnum á alþjóðlegum vettvangi
Það var útfærsla fiskveiðiland
helgi íslands í tólf mílur árið
1958, er hratt þeirri skriðu af
stað, að mörg Evrópuríki hafa
síðan tekið upp tólf mílna fisk
veiðilandhelgi. Með landhelgis
samningnum árið 1961 voru ís-
lendingar sviptir þessari for-
ustu. í stað þess að vera áður
forustuþjóðin, þá er það nú
nú orðið hlutskipti íslendinga
að bíða eftir þróuninni, eins og
forsætisráðherra orðar það. Því
er samningurinn frá 1961 mik-
ill ógæfusamningur, svo að ekki
sé meira sagt.
Manndómsverk
Þótt Sir Alec Douglas Home
reyndist sigursæll í skiptum
sínum við íslendinga, reyndist
hann ekki eins sigursæll í
stjórnmálabaráttunni heima fyr
ir, enda var þar við meiri
menn að eiga. Home var val-
inn formaður íhaldsflokksins
með vafasömum hætti og reynd
ist heldur illa bæði sem for-
sætisráðherra og foringi stjórn
arandstöðunnar. Kröfur hafa
því verið stöðugar um, að hann
léti af flokksforustunnj, en
hann sat þó áfram vegna
þess, að ekki var samkomulag
um eftirmann hans. Um miðj
an síðastl. mánuð skrifuðu ýms
j ensk blöð á þá leið, að þrátt fyr
ir óánægjuna með hann, myndi
hann vera öllu traustari í sessi
en hann hefði áður verið eða
„aldrei sterkari en nú“. svo
að notuð sé orð Mbl. um
íslenzku ríkisstjórnina. Home
mun þá ekki hafa þótt
þetta sjálfum, því að fyrir hálf
um mánuði. hélt hann heim á
sveitasetur sitt til að íhuga
stöðu sína í ró og næði. Eftir
dvölina þar, var hann ákveð-
inn að segja af sér flokksfor-
ustunni, en áður hafði hann bú-
ið svo um hnútana, að eftirmað
ur hans yrði valinn með lýð-
ræðislegri hætti en áður hefur
verið títt. Home þykir mjög
hafa vaxið af því að taka þessa
ákvörðun. Hann átti kost á því
að hanga áfram í formannssæt
inu, en hann kaus heldur að
víkja, því að hann gerði sér
Ijóst, að það væri flokknum og
bjóðinni fyrir beztu.
l æra þeir af
Home?
Þeir íslenzkir ráðamenn, sem
á sínum tíma sömdu við Home
um landhelgismálin, standa nú
á margan hátt í svipuðum spor
um og hann gerði fyrir hálfum
mánuði. Jafnvel eindregnustu
flokksmenn þeirra játa, að
þeir hangi við völd, en stjórn
in ekki, því að það sem ein-
kenni stjórnarathafnir þeirra sé
fálm, hringl, sukk og ráð-
leysi. Svo léleg sem stjórn
Home var á brezka íhaldsflokkn
um, þá er stjórn þeirra á ís-
lenzka ríkinu miklu lélegri. Það
myndi hins vegar bæta veru-
lega hlut þeirra, ef þeir viður
kenndu jafn auðmjúklega og
Home vanmátt sinn og drægju
svipaðar ályktanir af honum.
Ekkert bendir hins vegar til
þess, að slíkur lærdómur sé hér
á ferð. í sama hlutfalli og rík-
isstjórnin hrekst meira fyrir
sjó og vindi, skrifar Mbl. kapp
samlegar um það. að stjórnin
hafi aldrei verið „sterkari en
nú.“! Sennilega á það eftir að
reynast rétt, sem þekktur
Sjálfstæðismaður sagði nýlega,
að tveir ólíklegustu fslendingar
til að vilja yfirgefa ráðherra-
stóla, hvernig sem allt veltist,
væru þeir Bjarni Benediktsson
og Gylfi Þ. Gíslason.
Þannig samdi Jón
Þorláksson
Það var hlutskipti þeirra
Jóns Þorlákssonar og Siguðar
•Tónassonar að semja í Stokk-
hólmi um lán til fyrstu Sogs-
virkjunarinnar. Samið var við
sænska bankamenn, sem ekki
voru nein lömb við að eiga.
Þegar Svíar ætluðu að fara
að færa sig upp á skaftið, lagði
•Tón Þorláksson svo fyrir, að
íslenzku samningamennirnir
keyptu sér farmiða með járn-
brautarlestinni, sem átti að
fara frá Stokkhólmi til Kaup
mannahafnar næsta dag.
Sænsku bankamennirnir voru
látnir hafa fréttir af þessu.
Nokkru síðar var hringt til
Jóns og hann og Sigurður beðn-
ir að mæta í viðkomandi banka
næsta dag. Á þeim fundi náðist
samkomulag, sem íslendingar
máttu vel við una. Þegar mið
að er við kringumstæður var
fyrsta Sogslánið eitt hagstæð-
asta lán, sem íslendingar hafa
nokkrum sinni tekið
Framkoma Jóns Þorlákssonar
við þetta tækifæri er gott
dæmi þess, að hagstæðir samn
ingar nást ekki við erlenda að-
ila, nema fast sé á málum hald
ið og hvergi látið kenna neins
bilbugs. Það má ekki halda
þannig á málum, að mótaðil-
inn sé látinn finna, að hann
hafi eiginlega öll ráðin í hendi
sér. Sogslánið fvrsta hefði ekki
orðið eins hagstætt og raun
varð á. ef þannig hefði verið
farið að af hálfu fslendinga.
í-
• •
Onnur aðferð.
Bjarni Benediktsson hefur
bersýnilega annan hátt á í
þessum efnum en Jón Þor-
láksson. Hann hefur nú á
annað ár látið Morgunblaðið
básúna, að íslendingum liggi
lífið á, að hér verði reist al-
úmínverksmiðja, og að tilboð
það, sem borizt hafi frá sviss
neska aluminhringinum, sé sér
staklega hagstætt, enda þótt það
sé stórkostlega miklu lélegra en
samningar, sem sami hringur
hefur gert við Norðmenn og
Grikki fyrir nokkru. Þessi mál-
flutningur gerir vitanlega allt
annað en að styrkja samnings-
aðstöðu íslendinga. Samninga-
menn svissneska alumínhrings
ins hljóta að draga þá ályktun
af þessum skrifum, að það
megi bjóða íslendingum næst
um hvað sem er. Það er lítil
von til þess, að við náum und
ir þessum kringumstæðum jafn
hagstæðum samningum og Norð
menn og Grikkir. Aðstaða okk-
ar hefði verið önnur og útkom
an líka orðið önnur ef beitt
liefði verið aðferð Jóns Þor-
lákssonar. Skrif Mbl. eru ömur
legt dæmi þess, hvernig ekki
á að skrifa, meðan samningar
standa yifr við erlenda aðila.