Tíminn - 01.08.1965, Blaðsíða 9

SUNNUDAGUR 1. ágúst 1965
TIMINN
löfuðborgar-
réttaritari stór-
alsins Austra
Það kom upp úr kafinu, þeg
ar ég fór að rekja garnirnar
úr Jóni Þórðarsyni, prentara,
í tilefni 75 ára afmælis hans,
sem er í dag, að áður en hann
fór að setja Tímann, sem hann
gerði hátt í fjörutíu ár, hafði
hann m.a. gegnt starfi höfuð-
borgarfréttaritari blaðsins
Austra á Seyðisfirði. Það var
1 á heimsstyrjaldarárunum fyrri
Sg og Jón þá tekinn fyrir nokkru
að starfa að prentverki í
Reykjavík
— Hvað kom til, að þú
varst dubbaður upp í þetta
embætti, Jón, var svona mikill
metnaður þá í blaðaútgefend-
um á Austfjörðum?
— Þá var öldin önnur, og til
þau blöð úti á landi, sem ekki
vildu vera eftirbátar Reykja-
víkurblaðanna í öflun frétta.
Eg byrjaði prentnám á Seyð-
isfirði fyrir sextíu árum,
komst að í prentsmiðju Austra
31. 12. 1905 og var þar í fimm
ár, en 1911 fluttist ég hingað.
Um aldamótin voru tvþ blöð
gefin út á Seyðisfirði, Austri
og Bjarki. Stofnandi, ritstjóri
ög útgefandi Austra var Skafti
Jósepsson. Hann var hörku-
duglegur ritstjóri. Prentsmiðj-
an var staðsett á Vestdalseyr-
inni til að byrja með, og oft
kom það fyrir, er erlendu skip
in sigldu þar framhjá á leið
inn á leguna, að Skafti reri
báti í veg fyrir þau til að fá
útlendu blöðin með nýjustu
fréttum hjá skipstjórunum, og
þannig varð Bjarki af mörgum
fréttum, sem Austri kom með.
Þetta var fyrir mína daga á
Seyðisfirði, því að ég kom
þangað árið, sem Skafti féll
frá, og þá tók Þorsteinn, sonur
hans við ritstjórn. Þessari fjöl
skyldu virtist blaðamennska í
blóð borin, því að mæðgumar
Sigríður Þorsteinsdóttir frá
Hálsi í Fnjóskadal, kona Skafta
og Ingibjörg dóttir þeirra stofn
uðu líka blað, sem var fyrsta
kvennablað á íslandi og nefnd
ist Framsókn. Þau urðu sem
sé ritstjórar, bæði systkinin,
Ingibjörg og Þorsteinn, hvort
fyrir sínu bjaði. Austri átti
sómann af því að vera fyrsta
íslenzka blaðið, sem tók af-
stöðu gegn Uppkastinu 1908,
en sinn þátt í því hefur óefað
átt Bjarni frá Vogi, sem kom
þá frá útlöndum og beint til
Seyðisfjarðar, þar sem hann
hóf þegar herför gegn Upp-
kastinu.
— Undirðu vel hag þínum
á Seyðisfirði?
— Já, það get ég sagt þér
með sanni, að árin mín þar
voru skemmtilegur tími. Að-
alvinnan í prentsmiðjunni var
að prenta Austra, og það var
ekkert amalegt að fá að setja
greinar eftir karla eins og
Matthías Jochumsson, sem síð-
ar varð tengdafaðir ritstjórans.
séra Jón á Stafafelli, Svein
Ólafsson í Firði og fleiri rit-
snillinga. Nokkuð af smá-
prenti var prentað þar, en
samt tími aflögu. Þá skrapp
maður í að bera ”* "’óstinn og
póstleggja blaðif greiða í
pósthúsinu, því porsteinn
hafði líka póstafgreiðsluna. Á
kvöldin skemmti ég mér við að
róa út á fjörðinn, og einu
sinni kom ég með sjötíu fiska
að landi. Margir góðir menn
lærðu prentiðn í prentsmiðju
Austra á undan mér, t.d. Guð-
brandur Magnússon, fyrsti
ritstjóri Tímans og Jón Sig-
urjónsson, og á undan þeim
Jón Trausti og synir Skafta.
Við Jón Trausti unnum aftur
saman í prentsmiðjunni Gut-
enberg, þar sem ég hélt prent-
störfum áfram eftir að ég kom
til Reykjavíkur. Þá var Jón
Trausti orðinn frægur fyrir
skáldsögur sínar, sem hann
setti sjálfur í Gutenberg. Fyrst
gaf hann út bækur, kvæði og
annað, undir sínu rétta nafni,
Guðmundur Magnússon, fékk
harða og ósanngjarna ritdóma.
Þá tók hann sér dulnefnið
Jón Trausti og skrifaði Heiðar
býlissögurnar, sem fóru sig-
urför um landið. Ritdómararn-
ir höfðu ekki hugmynd um
höfundinn á bak við þetta
nafn og lofuðu sögurnar eins
og aðrir, gátu svo ekki farið
að bakka, þegar það vitnaðist,
hver höfundurinn var. Fyrst
vissu ekki einu sinni allir
starfsmennirnir í Gutenberg,
hver Jón Trausti var, svo vel
var því haldið leyndu.
— Varstu lengi í Guten-
berg?
— Nei, ég slapp inn í Prent
arafélagið með eins atkvæðis
vinnan var t.d. prentuð í ísa-
fold, og Jónas frá Hriflu tek-
inn við ritstjórn. Oft þurfti rit-
ið að bíða lengi eftir setningu
vegna anna, og fleira eftir því.
Svo var stofnað Mutafélagið
Acta, og það var séra Friðrik
Friðriksson, sem lagði okkur
til nafnið. Tveir prentarar
sigldu út til þess að útvega
okkur vélar, þeir Guðbjöm
Guðmundsson og Jóhannes Sig-
urðsson. Það tók langan tíma
eftir stríðið að fá vélarnar frá
Þýzkalandi, meira að segja svo,
að 15 þúsund mörk, sem við
áttum þar inni, fóru í súginn í
gjaldeyrishruninu. Meðal á-
byrgðarmanna voru þeir Ólafur
Thors og Ricliard, bróðir hans.
Síðar urðu þeir meðhluthafar.
Og það fór svo, að Tíminn var
í 16 ár prentaður í prentsmiðju
sem Ólafur Thors átti mest í,
eða til ársins 1936, að Edda
var stofnuð og keyptii vélakost
félagsins. Til að byrja með
var Acta til húsa í Mjóstræti
6, 'þár sém‘prentsmiðja Ágústs
Sigurðssoiiar er nú. Acta kom
sér upp eigin rafstöð og það
sterkri, að við gátum selt raf-
magn í nokkur hús í Grjóta-
þorpinu. Þetta var notazt við
þangað til bæjarrafmagnið
kom. Prentvélar Acta voru
hinar fyrstu, sem drifnar voru
með rafmagni hér á landi.
— Úr því þú minntist áðan
á Jónas frá Hriflu, dettur mér
í hug það, sem ég hef heyrt
oftar en einu sinni, að þú
sért eini maðurinn, sem hafi
verið fær um að setja handrit
eftir hann.
— Eg er búinn að setja mik-
ið eftir Jónas í Tímann, og
ég var fljótur að komast upp
á lagið með að lesa skrift
— Þið prentuðuð nokkrar
bækur helztu skáldanna í Acta
t.d. eftir Kiljan, var ekki Vef-
arinn mikli frá Kasmír prent-
aður hjá ykkur?
— Jú, hann kom út í heftum
það var Erlendur í Unuhúsi,
sem sá alveg um þá útgáfu,
undirbúning og seldi heftin
út um allan bæ. Kiljan kom
ekki nálægt því sjálfur. En
löngu seinna kom hann með
bókarhandrit til okkar, það
var Kvæðakverið, sem kom út
1930. Hann fylgdist með prent-
uninni og réð sjálfur umbroti.
kvæði byrjaði neðst á síðu og
endaði efst á næstu, ef ekki
voru nema tvö erindi.
— Hvaða meiri háttar skáld
önnur áttu skipti við ykkur
beint?
— Það var nú t.d. Davíð frá
Fagraskógi, sem gaf sjálfur
út tvær eða þrjár bækur, t.d.
Kveðjur, Kvæði og Ný kvæði.
Rætt við Jón Þórðarson prentara 75 ára
mun, en eftir ellefu mánaða
veru í Gutenberg bauðst mér
tryggari atvinna í ísafold.
Fyrsta verkefnið þar var að
setja Drauma Hermanns Jón-
assonar frá Þingeyrum. En þeg
ar ég var búinn að setja fimm-
tíu blaðsíður, var ég skyndi
lega kvaddur til að setja aug-
lýsingar í ísafold, og síðar
í Morgunblaðið, eftir stofnun
þess. Þeim starfa hélt ég í
næstu átta árin, nema hvað
ég setti blaðið Magna. sem
Björn Jónsson gaf út nokkur
blöð af og ritaði nálega einn.
— En þú varst einn af stofn
endum Acta; hvernig kom það
til?
— Já. við tókum okkur sam
an nokkrir prentarar, þegai
við sáum, að verkefni voru
til fyrir nýja prentsmiðju. Sam
hans. En þó skal ég segja þér
það, að einu sinni kom setjari
í Tímaprentsmiðjuna norðan
frá Akureyri, Snorri Áskelsson
og það kom stundum í hans
hlut að setja handrit eftir Jón-
as. Þegar Jónas komst að því,
fór hann til Snorra og spurði
hann, hvernig honum hefði
gengið að lesa handritið. Þá
sagði Snorri, að hann hefði
nokkrum sinnum lent í því að
setja handrit eftir Sigurð skóla
meistara, og þeim sem gæti
komizt fram úr því að lesa rit-
hönd Sigurðar skólameistara
væri ekki vorkunn að komast í
gegnum handrit eftir hvern
sem væri Þetta fannst Jónasi
skemmtilegt og i næsta sinn
sem hann fór norður og vai
við skólaslit skólameistara
lét hann Sigurð heyra þetta
sem voru prentaðar i Acta.
Einnig var prentuð hjá okkur
ein af bókum Stefáns frá
Hvítadal, „Heilög kirkja“, sem
var lofgjörðarljóð Stefáns ti)
kaþólsku kirkjunnar, er hann
orti eftir að hann gekk i kaþ
ólska söfnuðinnn Bókin var
sett sérstöku kanselí-letri. sem
var eins konar hálfgotneskt
letur, er við áttum svo lítið af
að ekki nægði á nema tvær síð-
ur, svo seinlegt var að prenta
bókina. Auk þess rammi prent
aður í öðrum lit um hverja
síðu. Þegar bókm var fullprent
uð, var Ársæll Ámason feng-
inn til að skrautbinda eintak
sem var sent páfanum i Róm
Lika má geta þess til gamans
að 1 Acta var prentuð fyrsta
bókin, sem Ragnar í Smára gaf
út Það kostaði Ragnar 600
krónur, og gaf hann út tólf
50 króna víxla fyrir þeirri upp
hæð, sem féllu mánaðarlega
hver. Þannig fékkst það inn
á einu ári.
— Hvað manstu helzt af sam
skiptum ykkar við skáldin?
— Eg hefði persónulega
ekki mikið saman við þá að
sælda. Þó minnist ég þess, að
einu sinni kom Stefán frá
Hvítadal upp i skrifstofuna í
Acta og var mikið niðri fyrir
út af því, að Davíð Stefánsson
hafði skensað hann fyrir að
hafa gerzt kaþólskur,, látið í
það skína, að það hafi bara
verið fjárhagsspekúlasjón hjá
Stefáni að gangast kaþólikum
á hönd. Þetta fannst Stefáni
fádæma ósvífni, og hellti hann
úr skálurn reiði sinnar, þegar
hann kom upp í Acta og sagði
loks: „Ef Davíð Stefánsson er
skáld, þá hætti ég að yrkja“.
Annars hafði ég ekki nema
gott af Davíð að segja, og
hann lét í ljós við mig mikið
þakklæti fyrir uppgjor á sölu
bóka hans, sem Acta hafði með
höndum. Þá dettur mér það
í hug, að gamall stéttarbróðir
og vinur, Guðbrandur Magnús-
son, var mikill aðdáandi ljóða
Davíðs frá því þau fóru fyrst
að birtast í Eimreiðinni. Orti
einu sinni vísu í heyskap aust-
ur í Holti undir Eyjafjöllum
eftir að hann var fluttur þang-
að. Þessi vísa fékk góðan byr
og barst Davíð til eyrna, en
hún var svona:
Hafðu þökk fyrir þessi kvæði,
þau eru andleg leðurskæði.
sém endast á við önnur tvenn.
Af útnárunum ertu að sníða,
en ekki skaltu neinu kvíða,
— hrygglengjan er eftir enn.
Löngu seinna var Davíð á
ferð á Suðurlandi og þá gerði
hann sér ferð austur i Hall-
geirsey tii Guðbrands til að
þakka honum vísuna.
Svo við vendum yfir í aðra
Framhald á bls 12