Morgunblaðið - 02.02.1983, Síða 14

46
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 2. FEBRCAR 1983
Heimilið, horn-
steinn þjóðfélagsins
— eftir Sigurö
Pétursson
gerlafrϗing
Villukenningar um mannlegt
eðli og samanburð á karli og konu
hef ég ekki áður vitað fluttar af
svo miklum stríðsæsingi sem í áð-
urnefndri grein í vikuritinu Stern.
Þarna er konan tekin langt fram
yfir karlinn, sem eiginlega sé
óhæfur til alls, nema veita kon-
unni þann munað að geta með
henni börn. „Til viðhalds mann-
kynsins þyrfti ekki marga menn“
stendur þar. Ádeilurnar og orð-
bragðið er svipað því sem „rauð-
sokkurnar" nota, þegar þær eru í
æsingi, en gengur mun lengra.
Venjulega eru það konur, sem
fylla flokk rauðsokkanna, þó að
einn og einn karlmaður slæðist
með í hópinn. Aðalinntak áróðurs-
ins er umturnun þjóðfélagsins og
þá fyrst og fremst heimilisins, í
sama anda og kommúnistar, enda
hafa rauðsokkurnar kennt sig við
rauðliða og fylgja jafnan þeirra
flokkum, þegar á reynir.
Áður en lengra er haldið að
ræða stríðsástandið, sem hér virð-
ist vera í uppsiglingu, skal hér
fyrst vikið að stöðu heimilisins í
þjóðfélaginu, eins og hún hefur
verið á íslandi fram til síðustu
aldamóta.
(Eftir að grein þessi var skrifuð,
birtist í Lesbók Morgunblaðsins
(22/1) grein eftir Tryggva V. Lín-
dal: Undirstaða karlveldisins, og
verður hennar getið síðar.)
íslenska heimilið
Meginhluti íslensku þjóðarinnar
er kominn af bændafólki, og
sterkasti þátturinn í fari hennar
kemur óslitinn frá sjálfstæðum og
frjálsum bændum og bændakon-
um. Annar þáttur, nú orðinn
miklu grennri, en þó oft nokkuð
áberandi, er kominn frá víkingum,
en þeir sigldu víða um höf, gerðu
strandhögg, rændu fé og hnepptu
fólk í þrældóm. Á siglingum sín-
um fundu víkingarnir þetta fjar-
læga land, ísland, sem þá var
„skógi vaxið milli fjalls og fjöru".
Þeir námu hér land, „reistu sér
byggðir og bú“ og settu sér sín
eigin lög. En vegna nálægðar við
kuldabeltið þoldi landið illa rán-
yrkjuna og reyndist harðbýlt, þeg-
ar fram í sótti.
Undir áhrifum og vernd hinnar
voldugu kaþólsku kirkju, lærði
þjóðin lestur og skrift og iðkun
fagurra lista. Hún ræktaði jörðina
eftir mætti og reri til fiskjar, og
fiskimiðin reyndust gjöful. Lífs-
baráttan varð síðar harðari: Glöt-
un sjálfstæðis, erlend verzlunar-
einokun, drepsóttir, eldgos og fell-
isár. Harkalegt úrval náttúrunnar
mótaði þannig þjóðina og gerði
hana sterka og þrautseiga. Hún
treysti lítt á kóng og klerk, las
samt guðsorð, en aðalstoðin var
heimilið.
íslenska heimilið var um aldir
nær eini vinnustaður þjóðarinnar,
og þá gerður greinarmunur á því
að vinna innanhúss eða utan.
Störfin innanhúss voru að mestum
hluta i höndum kvenna, aðallega
gæzla barna, matreiðsla, þrif,
þjónustubrögð, saumaskapur og
tóvinna. Störf utanhúss voru aftur
á móti að mestum hluta í höndum
karla, aðallega hirðing búfjár,
jarðrækt, byggingarvinna, veiði-
skapur og aðdrættir. Að loknum
vinnudegi, misjafnlega löngum,
störfuðu karlar ásamt konunum
innanhúss, og þróaðist þar hinn
alkunni íslenski heimilisiðnaður.
Hér bætist svo við iðkun bók-
mennta og fagurra lista, en það er
alkunn og merk saga, sem ekki
verður sögð hér.
Landbúnaðurinn, sem alla tíð
hefur verið undurstöðuatvinnu-
vegur þjóðarinnar, sem flestra
annarra þjóða, hefur alltaf verið
nátengdur heimilunum og störf
við hann unnin bæði af körlum og
konum.
Þegar svo fiskveiðar tóku að
aukast, fóru karlar að vinna lang-
tímum fjarri heimilum sínum, og
spratt þar af annar aðalatvinnu-
vegur Islendinga, sjávarútvegur-
inn.
Karlar í krapinu
l»á riðu hetjur um héruð,
og skrautbúin skip fyrir landi
flutu med fríAasla lið
færandi varninginn heim.
Svo kvað Jónas, og af þessum
Ijóðlínum skáldsins hefur íslensk
æska síðan gert sér hugmynd um
„gullöld" Islendinga, og hafi hún
staðið frá upphafi íslandsbyggðar
og þar til að þjóðin gekk á hönd
Noregkonungum. Jónas Hall-
grímsson var einn Fjölnismanna,
en þeir voru boðberar þeirrar
rómantísku upplýsingastefnu, sem
hafði hér í för með sér endurreisn
Alþingis, eigin stjórnarskrá og
fullveidi íslands.
Ein er sú kvöð, sem fylgt hefur
karlkyninu frá alda öðli, en ís-
lendingar hafa sloppið við, en hún
er sú, að láta lífið fyrir fósturjörð-
ina á vígvöllum, þegar og þar sem
nauðsyn krefur. Aftur á móti
gerðist það hér oft á söguöld, að
ættarhöfðingjar kvöddu landseta
sína og frændur til liðs við sig, ef
berja þurfti á andstæðingum. En
nú er sú harða tíð löngu liðin, og
framgjarnir menn safna atkvæð-
um kjósenda, sem er áhættuminna
fyrir báða aðila.
Islenskir karlmenn hafa því
einkum þurft að berjast við óblíða
náttúru. Bændur og vinnumenn í
illviðrum á vetrum, við hirðingu
búfjár og ferðalög á landi, út-
vegsbændur og fiskimenn við úf-
inn sjó, storma og slrauma, og
farmenn auk þess við hafvillur og
misjafnar viðtökur á erlendri
strönd. Hér við hefur svo bæst
meðferð alls konar stórvirkra véla
til þungavinnu og iðnaðar eða til
flutninga á landi, á sjó eða í lofti.
Til þessara starfa þarf tvímæla-
laust karlmennsku, þ.e. krafta,
kjark og ekki síst aflfræðilegt og
verkfræðilegt skyn, en þeir eigin-
leikar fylgja hinum mjög umtal-
aða Y-litningi karlsins. Aftur á
móti eru þessir eiginleikar sjald-
gæfir hjá konum. Óneitanlega
nýtur karlmaðurinn þess að finna
mátt sinn og yfirburði á þessum
sviðum og hljóta af aukinn hagnað
og meira sjálfstæði.
Til sveita hafa karlar um lang-
an aldur lagt metnað sinn í að eiga
góða hesta og ríða um héraðið,
eins og hetjurnar forðum. Nú vilja
karlar eiga góða bíla og sem glæsi-
legasta, til þess að vekja eftirtekt
í þéttbýlinu, og sem sterkasta, svo
að komist verði um allar sveitir
landsins. Að sjálfsögðu finnst
þeim einnig mjög áhugavert að
öðlast nokkur fjárráð og góða
stöðu eða arðvænlegt starf, til
þess að geta stofnað og haldið uppi
eigin heimili. Sterkasta tilfinning
karla mun því oftast vera sú, sem
Stefán frá Hvitadal orðaði svo
snilldarlega: „Hver dáð, sem mað-
urinn drýgir, er draumur um konu
ást.“
Fósturlandsins Freyja
Kósiurlandsins Freyja,
fajjra V anadís,
módir, kona, meyja,
meAtak lof og prís.
Þessi lofsöngur séra Matthíasar
til konunnar hefur verið á hvers
manns vörum síðan skáldið gaf
hann þjóðinni, og í lofkvæði af
þessu tagi hefur ótalinn fjöldi
skálda lagt sitt mesta andríki og
sínar heitustu tilfinningar.
„Ég er bara húsmóðir" heyrir
maður núorðið af vörum margra
kvenna, og það er einhver afsök-
unartónn í röddinni. Til frekari
kynningar er svo bætt við „Maður-
inn minn er ... “ og þá kemur
nafn mannsins og staða, sem verð-
ur aðalatriðið, úr því að inngang-
urinn var svona.
íslenskar konur hafa alla tíð
verið talsvert stórlátar að eðlis-
fari og ekki haldið því sérstaklega
á lofti, hverjum þær væru giftar,
eins og það teldist til afreka. Við
giftingu hafa þær yfirleitt ekki
tekið upp þann sið, að bera nafn
eiginmannsins í stað nafns föður
síns. Er þetta eftirtektarvert sér-
kenni islensku þjóðarinnar.
Hingað til hafa íslenskar hús-
mæður ekki þurft að kvarta,
hvorki yfir skorti á verkefnum, né
völdum innan heimilisins á borð
við búsbændurna, enda gat verið
reisn yfir þeim, engu síður en
bændunum. Má hafa gengið á
ýmsu, hvort hjónanna lét meira til
sín taka út á við, eða hvort þeirra
stóð meira að baki þeim ákvörðun-
um, sem teknar voru. Daglegur
rekstur heimilisins innanhúss
mun þó oftast hafa verið algerlega
í höndum húsmóðurinnar. Það
hefur verið hlutverk konunnar að
skapa fjölskyldunni þennan
griðastað og gefa heimilinu þá
hlýju, hreinleika og birtu, bæði i
efnislegum og andlegum skilningi,
sem öllum er svo mikils virði. „My
home is my castle", segir Bretinn
af sinni alkunnu festu. Heimilið
má segja, að sé hinn eini fasti
punktur í tilverunni, undirstaða
öryggis og athafna og því nauð-
synlegt hverjum manni. Að vera
heimilislaus hefur alla tíð talist
þau döprustu örlög, sem nokkur
getur hlotið.
Umönnun og uppeldi eigin
barna á eigin heimili hlýtur alltaf
að teljast mikilvægasta hlutverk
konunnar í þjóðfélaginu, sem tæp-
ast nokkur fóstra né faðir getur
tekið að sér. Þessi frummótun
hugarfars og mannlegs viðmóts
barnsins verður hvergi betur
RAUÐARARSTIGUR 18
SÍMI28866
o
nokkuit
•••
í aö halda fundi í
herbergiskytru úti
í bæ?
Er ekki nær aö
halda fund í
aölaöandi hóteli,
þar sem öll
aöstaöa er til
fundahalds?
Dr. Sigurður Pétursson
„Þar sem hlutverk hús-
móöurinnar í heild er þýð-
ingarmeira fyrir þjóðfélag-
ið en nokkurt annað á því
stóra sviði, ber því sama
þjóðfélagi að sjá til þess,
að mæðurnar geti rækt
þetta hlutverk með sóma
án þess að vinna úti, svo
lengi sem með þarf.“
framin en hjá móðurinni, sem um
leið verður þess fyrsti sálusorgari
og oft sá eini fram á fullorðinsár.
Og svo er sagt „bara húsmóðir".
Þvílík blinda! Blinda fyrir stað-
reyndum mannlegs eðlis, fyrir
þróun lífsins, fyrir velferð þjóðfé-
lagsins.
Rithöfundurinn J.J. Rousseau
(1712—1778) skrifar í upphafi
bókar sinnar, Emil, um uppeldi
barna: „Byrjun uppeldisins er
mikilvægust, og þetta fyrsta upp-
eldi tilheyrir tvímælalaust konum.
Hefði skaparinn ætlast til, að það
heyrði undir karla, þá hefði hann
gefið þeim mjólk í brjóstin, svo að
þeir gætu nært börnin. Talið því
alltaf til kvennanna, þegar þér
leiðbeinið um uppeldi barna, því
að þær eru hæfari til að gæta
þeirra og hafa meiri áhrif á þau en
karlarnir." Og ennfremur: „Lögin
gefa mæðrunum aldrei nægilegt
vald, þau fjalla mest um fjármál,
en eru hirðulaus um mannkosti,
því að þau miðast við friðinn, en
ekki dyggðina."
Rousseau leggur áherzlu á
dyggðina. Flestir, bæði karlar og
konur, munu í innstu fylgsnum
sálarinnar geyma þær dyggðir,
sannleika og siði, sem þeim voru
innrættir á bernskuskeiði, og þá
bæði af föður og móður, þegar
fram í sótti og staðreyndir lífs-
barítunnar fóru að koma í ljós.
Útivinnandi húsmæður
Því er ekki að neita, að húsmóð-
urstörf eru stöðugt að verða létt-
ari, bæði vegna þess að fjölskyldur
eru orðnar fámennari og véltækni
meiri á heimilunum. Alls konar
aðkeypt þjónusta er auðfengin í
þéttbýlinu, en þar býr núorðið
meiri hluti þjóðarinnar og sömu-
leiðis má fá þar meira og minna
tilreiddan mat. Athafnasamar
húsmæður leita þá út á vinnu-
markaðinn, sem eðlilegt er, þegar
börnin eru farin að sjá um sig
sjálf. Geri þær það ekki, þá blygð-
ast þær sín fyrir að vera taldar
iðjulausar, sérstaklega af kyn-
systrum sínum, og veldur það
þeim afsökunartóni, er áður var
getið. Þessi blygðun er þó alger-
lega ástæðulaus, eins og þegar
hefur verið sýnt hér fram á.
Barnlausar konur, ungar sem
eldri, geta að sjálfsögðu stundað
alls konar vinnu á sama hátt og
karlar og óháðar þeim, meðan þær
eru ekki giftar. Það eru því aðeins
þær konur, sem hafa fyrir börnum
að sjá, hvort sem þær eru í hjóna-
bandi, sambýli eða einstæðar, sem
bundnar eru heimili vegna móð-
urskyldu, en margar konur hafa
líka ánægju af heimilsstörfum.
Þar sem nú hlutverk húsmóður-
innar í heild er þýðingarmeira
fyrir þjóðfélagið en nokkurt annað
á því stóra sviði, ber því sama
þjóðfélagi að sjá til þess, að mæð-
urnar geti rækt þetta hlutverk
með sóma án þess að vinna úti, svo
lengi og með þarf. Einnig, að þær
geti að því loknu auðveldlega feng-
ið annað starf við sitt hæfi, ef þær
kæra sig um. Auk þess þarf ríkis-
valdið auðvitað að sjá til þess, að
barnsfeður leggi fram sinn lög-
boðna hluta kostnaðar við stofnun
og rekstur heimilisins og uppeldi
barna. önnur afskipti þarf ríkis-
valdið ekki að hafa af þessum mál-
um. Allt annað er einkamál hvers
og eins, karls og konu, sem öðrum
koma ekki við.
Aðalvandamál útivinnandi hús-
mæðra er togstreitan á milli móð-
urhlutverksins og atvinnu kon-
unnar. Þegar bæði faðir og móðir
stunda fulla vinnu utan heimilis-
ins, er það næstum sama og þar
væri engin húsmóðir, heldur að-
eins tveir karlar fyrir utan börnin.
Báðir vinna þeir úti allan daginn
og ganga þar væntanlega upp í
sínu starfi, báðir eru jafn þreyttir,
þegar þeir koma heim að kvöldi og
hvorugur er neitt upplagður til að
vinna heimilisstörfin. Báðum get-
ur þeim þótt ánægjulegt að um-
gangast börnin, en þau fara oft
snemma að sofa, svo að gagnkvæm
kynni „foreldra" og barna verða
ekki mikil, og fjarri því að vera
nægileg.
Én hvar hafa svo börnin verið
allan daginn? Hjá dagmæðrum, á
barnaheimilum, á leikvöllum, eða
bara hingað og þangað í öðrum
húsum eða beinlínis á götunni,
með húslykilinn sinn um hálsinn?
Þetta er alvarlegasta spurningin.
Seinna tekur skólinn við, en þó
ekki nema hluta dagsins. Barnið
er blátt áfram heimilislaust, því
að enginn hefur tíma til að skapa
því heimiii. Það eiginlega heimili er
ekki lengur til.
Það er svo önnur hlið á þessu
máli, að heimili geta líka verið
mislukkuð, eins og önnur mann-
anna verk, og þá verri dvalarstað-
ur fyrir börnin er ríkisreknar upp-
eldisstöðvar.
Skáksveit Flugleiða
sigraði í þriðja sinn
— Skákmótið Swissair Cup
í fréttatilkynningu frá Flugleiðum er sagt, að um síðustu helgi hafi
sveit úr Skákklúbbi Flugleiða tekið þátt í skákmótinu Swissair Cup,
sem fram fór í Ziirich. Sex flugfélög, sex bankar og stórfyrirtæki í Sviss
sendu sveitir til keppninnar.
Úrslit urðu þau að skáksveit
Flugleiða sigraði, hlaut 31,5
vinninga af 44 mögulegum. í
öðru sæti varð sveit Kantonen
Bank, með 29,5 vinninga, og í
þriðja sæti sveit Swissair, með
27,5 vinninga. Flugleiðir hafa
sent sveit á þetta mót í fjögur
skipti og borið sigur úr bítum í
þrjú skipti.
Skáksveit Flugleiða var skipuð
þeim Herði Jónssyni, Hálfdáni
Hermannssyni, Olafi Ingasyni
og Trausta Tómassyni. Liðs-
stjóri var Bragi Kristjánsson, en
hann var jafnframt þjálfari
skákklúbbs Flugleiða. Þess má
geta, að Skáksveit Flugleiða er
komin í lokaúrslit í Evrópu-
skákkeppni flugfélaga og fer
lokakeppni um titilinn fram í
Hamborg 19. mars, þar sem
Flugleiðamenn tefla við skák-
sveit Lufthansa.