Morgunblaðið - 31.03.1983, Síða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 31. MARZ 1983
Sigur lífsins
dauðanum
Um páskaboðskapinn og gildi
hans fyrir kristna trú
Þeir atburðir er páskaboðskapurinn greinir frá eru for-
senda þess að í dag höfum við trúna á Jesúm Krist.
Upprisan er sá hyrningarsteinn sem kristin trú byggir á,
og án hennar væri trúin ekki til. Þýðing upprisunnar í
boðskap kirkjunnar kemur skýrt fram þegar í upphafi
og nægir þar að vitna í I. Korintubréf Páls postula: „En
ef ekki er til upprisa dauðra, þá er Kristur ekki heldur
upprisinn; en ef kristur er ekki upprisinn, þá er ónýt
prédikun vor, ónýt líka trú yðar.“ Postularnir byggðu
starf sitt og trú á upprisunni og þeir voru reiðubúnir að
láta lífið fyrir kenningu sína. Allar götur síðan hafa
kristnir menn byggt trú sína á kraftaverkinii og þeim
tíðindum sem páskaboðskapurinn fjaliar um, sigur lífs-
ins yfir dauðanum. En þótt flestir séu sammála um gildi
upprisunnar í kristinni trú hefur hún löngum valdið
heilabrotum, ekki síst meðal guðfræðinga, og menn
hafa reynt að skýra og gera sér grein fyrir hvað það var
sem raunverulega gerðist. í eftirfarandi grein verður
fjallað um nokkrar kenningar sem fram hafa komið í
þeirri umræðu án þess þó að nokkur afstaða sé tekin til
hinna ýmsu sjónarmiða. í þeim efnum verður hver að
trúa því sem honum er eiginlegast.
EíTIR SVEIN GUÐJÓNSSON
yfir
Þegar menn fjalla um rit eins og
Nýja testamentið er nauðsynlegt
að gera sér grein fyrir þeim hug-
arheimi og trúarskoðunum, sem
voru almennar á dögum Krists.
Það var innan þess hugarheims,
sem hinir fyrstu kristnu vottar
skipuðu reynslu sinni, einnig
reynslu sinni af upprisu Jesú. Til
hugmynda samtíðarinnar sóttu
þeir efniviðinn í predikun sína og
túlkun. Og sjálfur Jesús Kristur
talaði tungumál sinnar tíðar og
hrærðist innan takmarka hins
sama heims og aðrir. Síra Jakob
Jónsson dr. theol, fjallar ítarlega
um upprisuna í bók sinni „Um
Nýja testamentið" (Menningar-
sjóður, 1973) og í upphafi greinar-
innar undirstrikar hann einmitt
þetta atriði. Þar segir m.a.: —
„Þegar vér leitum heimilda að
upprisunni, verðum vér að taka
fullt tillit til þess í upphafi, að
frásagnir um hana eru liður í
predikun hinnar ungu kirkju, og
réttur skilningur á atburðunum
fæst því ekki nema með því að
skoða þá sem þátt í stærri heild.
Það má ekki einangra fyrirbærið
upprisa frá lífi og dauða Jesú ann-
ars vegar og uppstigningunni hins
vegar. Vér hljótum einnig að hafa
það hugfast, að svo lífræn hreyf-
ing sem frumkristnin var getur
ekki staðið í stað. Það þarf því
engan að undra, þótt einhverjar
breytingar verði í hugsun manna
þegar á fyrstu áratugunum. Þessa
verður vart um allt Nýja testa-
mentið."
Síra Jakob getur þess einnig, að
höfundar Nýja testamentisins,
sem voru Gyðingar, hafi ekki
fundið til þess á sama hátt og
seinni alda fólk, að ekki eru allar
hugsanir og hugmyndir reyrðar
saman í eitt allsherjar kerfi, enda
hafi fræðimenn Gyðinga ekki
myndað fast trúfræðikerfi, eins og
kirkjan fann sig knúða til að gera
löngu síðar. í guðspjöllunum megi
því finna tvær ólíkar hugmyndir
hlið við hlið varðandi einstök at-
riði, og það verði þá verkefni Nýja
testamentisfræðinga að reyna að
komast að niðurstöðu um það,
hvaða hugmynd sé elst og upp-
runalegust. Þetta er nauðsynlegt
að hafa í huga þegar rætt er um
hin ýmsu sjónarmið sem fram
hafa komið varðandi upprisuna.
En áður en lengra er haldið skul-
um við rifja upp frásagnir af inn-
reið Jesú í Jerúsalem, dvöl hans
þar og ævilokum.
Gjaldið til keisarans
Þegar hér er komið sögu, er Jesú
staddur fyrir utan hlið Jerúsal-
emborgar og hyggur að halda inn-
reið sína, sitjandi á asna. Sakaría
spámaður hafði ritað öldum áður,
að Messías mundi ríða inn í Jerús-
alem á asna og með þessu vildi
Jesús Iáta orð spámannsins rætast
auk þess sem hann lýsir því yfir
opinberlega í fyrsta sinn, að hann
sé Messías. Fylgdarlið hans frá
Galíleu fer fyrir honum og hrópar:
— „Blessaður sé konungurinn,
sem kemur í nafni Drottins" (Lúk.
19.38).
Jesús fór beina leið til musteris-
ins til þess að biðjast fyrir eins og
skylda hvers guðrækins Gyðings
var. Þar sá hann allt umstangið og
fór því að átelja menn og rak fórn-
ardýrasalana og víxlarana út úr
forgarðinum með ummælunum:
„Hús mitt á að nefnast bænahús,
en þér gerið það að ræningjabæli."
Því hafði reyndar verið spáð, að
Messías mundi hreinsa musterið
en engu að síður er hér komið að
atviki sem margir trúarbragða-
fræðingar hafa hnotið um. Sam-
kvæmt Móselögunum höfðu fórn-
ardýrasalarnir ekki einungis
heimild til að vera í forgarði
musterisins, heldur bar þeim þar
að vera, einkum á stórhátíðum
eins og nú, er páskar fóru í hönd.
Það er því ef til vill von, að æðsta-
prestinum og öldungunum hafi
þótt þetta hið mesta gerræði enda
spurðu þeir Jesúm, með hvaða
valdi hann gerði þetta.
Hér hefst hin mikla deila milli
Krists og klerkdómsins, sem sýnir,
svo ekki verður um villst, þá and-
legu yfirburði sem Jesú hafði yfir
þá. Fyrst svarar hann æðsta
prestinum og öldungunum út af og
kemur þeim í vandræði, er þeir
spyrja hann að, með hvaða valdi
hann hafi þóst hreinsa musterið.
Síðan lýsir hann sjálfan sig, með
dæmisögunni um víngarðsmenn-
ina, erfingjann að víngarði Drott-
ins, en þá morðingjana, er sækjast
eftir lífi hans. Loks telur hann
sjálfan sig hyrningarsteininn, er
þeir hafi hafnað, en eigi eftir að
mola höfuð sín á. Þeir þorðu þó
ekki að taka hann höndum því
þeir óttuðust lýðinn. En þá fóru
þeir að reyna að veiða hann í orð-
um, í þeirri von að hann segði
eitthvað áfellisvert, er talist gæti
uppreisn gegn veraldlega valdinu.
Sendu þeir fyrst njósnamenn, er
létust vera réttlátir, til þess að
hafa gætur á orðum hans og þeir
spurðu hann hvort leyfilegt væri
að gjalda keisaranum skatt. —
„En hann merkti flærð þeirra og
sagði við þá: Sýnið mér denar.
Hvers mynd og yfirskrift hefir
hann? En þeir sögðu: Keisarans.
En hann sagði við þá: Gjaldið þá
keisaranum það sem keisarans er
og Guði það sem Guðs er. Og þeir
gátu ekki haft neitt á orðum hans
í viðurvist lýðsins, og þeir undruð-
ust svar hans og þögðu." (Lúk.
20:23-26).
Þannig reyndu Farísear, Heró-
desarsinnar og Sadúkear að veiða
hann í orðum þar til hann hellti
yfir þá í áheyrn lýðsins ræðunni,
sem raunar á við Farísea og fræði-
menn allra tíma, er miklast af yf-
irburðum sínum, þessara rétt-
trúuðu, en rangsleitnu, — „sem
líkjast kölkuðum gröfum, líta fag-
urlega út hið ytra, en eru hið
innra fullar af dauðra manna
beinum og hvers konar óhreinind-
um“. (s.br. Matt. 23). — Og það var
því von, að hinum andlegu stéttar
mönnum hitnaði í hamsi við Jes-
úm eftir allt þetta og að þeir leit-
uðust við að ráða hann af dögum.
Eftir þeirra skilningi hafði hann
margfaldlega til þess unnið, van-
helgað musterið, svfvirt þá sjálfa
og afvegaleitt lýðinn, auk þess
sem hann sagðist vera Messías.
Sjálfur gekk Jesús þess tæpast
dulinn, að hverju fór, því að á
kvöldin yfirgaf hann borgina og
gisti í Betaníu eða hafðist við á
Olíufjallinu, og hann tók að segja
fyrir um endurkomu sína.
I skugga krossins
Hátíð hinna ósýrðu brauða rann
nú upp og á fyrsta degi þeirra voru
Gyðingar vanir að neyta páska-
lambsins. Sá dagur, skírdagur, er
orðinn merkisdagur í kristinni trú
fyrir innsetning kvöldmáltíðar-
innar. Menn hafa lagt mismun-
andi skilning í innsetningarorð
Jesú, að brauðið og vínið ættu að
vera, eða tákna, líkama Krists og
blóð, og skal ekki farið nánar út í
þá umræðu hér.
Daginn fyrir síðustu kvöldmál-
tíðina höfðu æðstu prestarnir og
aðrir leiðtogar Gyðinga fengið
óvænta heimsókn. Það var Júdas,
sem spurði þá: — „Hve mikið vilj-
ið þið greiða mér fyrir það að gefa
ykkur tækifæri til að taka meist-
ara minn fastan?" Enginn getur
sagt með vissu hvers vegna Júdas
vann þetta illvirki. Ástæðan hefur
þó tæplega verið ágirnd, þvf prest-
arnir hétu honum aðeins þrjátíu
silfurdölum, sem var ekki nema
verð eins þræls. Hafa sumir haldið
því fram, að Júdas hafi verið
sannfærður um að Jesús myndi
neyta máttar síns sjálfum sér til
bjargar, þegar honum yrði ljóst,
að hann væri í bráðri lífshættu, og
sanna öllum með því, að hann
væri sá sigursæli Messías, sem
menn væntu. En hver svo sem
ástæðan hefur verið, sætti hann
færis eftir þetta til þess að selja
valdhöfum Gyðinga Jesú í hendur.
Eftir máltíðina fór Jesús ásamt
lærisveinum sínum út úr borginni
til Olíufjallsins. Á leiðinni þangað
sagði hann við þá: — „Þið munuð
allir bregðast mér í nótt.“ Og hann
mun þá hafa farið að gruna, að
hann myndi verða svikinn og
framseldur, og tók því að hryggj-
ast. Hann gekk inn í grasgarðinn
Getsemane og fylltist þar slíkri
hugarkvöl, að hann bað Guð þess
þrisvar að láta þennan kaleik frá
sér líða. En lærisveinarnir gátu
ekki vakað með honum eina stund.
Menn hafa lagt ýmsa merkingu
í þessa kvöl Jesú í grasgarðinum
þótt raunar hljóti orsakir hennar
að liggja í augum uppi. í bók sinni.
„The New Theology" gerir biblíu-
fræðingurinn Campbell grein
fyrir þeim með eftirfarandi orð-
um: „Hugsaðu þér, að þú hefðir
unnið að því með alúð og kost-
gæfni, að hvetja menn til að verða
Guðs börn og lifa lífi því, ef líf
getur kallast. Hugsaðu þér að þú
hefðir séð vonirnar bregðast
hverja á fætur annarri, en að
heimshyggjan, eigingirnin og
hræsnin hefðu jafnvel magnast
við mótspyrnu þína. Hugsaðu þér
að þú sæir illskuna hervæðast
gegn þér, að þú væri einmana og
yfirgefinn og að jafnvel Guð virt-
ist horfa þögull á þessa stund
grátlegra vonbrigða. Fjandmenn
þínir standa sigri hrósandi við
hliðin og eru sólgnir í blóð þitt.
Hinum megin við hliðin bíða þín
svik, pynding og opinber smán. Og
að baki öllu gnæfir hinn geigvæn-
legi kross, er samlandar þínir,
þjóðin, sem þú elskaðir öllu fram-
ar, vilja láta negla þig á innan
lítillar stundar. Segðu mér, hvers
þú myndir biðja í þessu ástandi.
Kvöl þín yrði líklegast engu minni
en kvöl Jesú, enda þótt bæn þína
myndi skorta mikið á háleiti trúar
hans og æðrulausa auðsveipni.
Þessi skoðun Campbells er rakin
í kaflanum um Jesús frá Nazaret í
„Sögu mannsandans" eftir Ágúst
H. Bjarnason og þar bætir höf-
undur ennfremur við: Sannarlega
var það engin furða, þótt Jesús
fylltist angist og kvíða við tilhugs-
unina um það, sem hann átti í
vændum, og það því fremur sem
krossfesting var hinn háðulegasti
og langvinnasti dauðdagi. Senni-
lega hefur hún ekki verið kvala-
fyllri en margur annar dauðdagi,
en það þótti öllu öðru smánarlegra
að vera „hengdur á tré“. Þarna
voru menn bundnir eða negldir
upp á höndum og fótum og hafðir
að skotspæni fyrir háðung manna
og svívirðingar, meðan lífið entist.
Og það var langvinnur dauðdagi,
því að blóðmissirinn var annað
hvort lítill eða enginn, svo að af
honum gátu menn naumast dáið;
Innreið Jesú í Jerúsalem.
Jesús hreinsar musterið.
Skattpeningurinn.
Hlutur fátæku ekkjunnar.
BA\ vk V wV. -J ’+lh* um - , v
i MA'k 1