Morgunblaðið - 01.06.1983, Síða 6

46
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 1. JÚNÍ 1983
Bjór eða ekki bjór,
frelsi eða ófrelsi
— eftir Jóhannes
Proppé
„Áféngi varð honum að falli"
blasti við á bezta stað á forsíðu
Morgunblaðsins, laugard. 14. maí
1983.
Hvað er þetta eiginlega, hugsaði
ég, hafa nú Árni í Hólminum eða
Halldór frá Kirkjubóli alveg yfir-
tekið Morgunblaðið, eða eru þetta
einhverjar nýjar upplýsingar frá
Heilbrigðisstofnun S.Þ. sem
Áfengisvarnarráð vísar svo oft í?
Nei, þetta skýrðist frekar er ég
las áfram. Sjálfur yfirbankastjóri
finnska Seðlabankans varð að láta
af störfum vegna áfengisvanda-
mála sinna sem dregið hafði mjög
úr áliti hans.
Líklegast leyfa Finnar ekki
sterkan bjór, annars hefði þetta
ekki komið fyrir aumingja mann-
inn. Ef hann hefði haft „frelsi" til
að kaupa sterkan bjór, þá hefði
hann líklegast aldrei orðið áfeng-
issýkinni að bráð, ef trúa má
boðskap þeirra er berjast fyrir
„bjórfrelsi" hér á íslandi.
Nú, þá er ég kominn að aðalefni
þessarar greinar minnar, „bjór
eða ekki bjór“, „frelsi eða ófrelsi".
Harðar ritdeilur hafa oft farið
fram um þetta eilífðarmál bæði
fyrr og síðar og skoðanir hafa ver-
ið mjög skiptar svo vægt sé tekið
til orða. — Nú nýlega hafa bjór-
menn talað mikið um það ófrelsi
sem þeir ættu við að stríða hér á
íslandi. Gott væri ef enginn í
heiminum ætti við meira ófrelsi
að stríða en þeir.
Ég skil sjónarmið beggja hóp-
anna mætavel, þeirra sem vilja fá
sterka bjórinn og hinna sem eru
andstæðingar þess. Af hverju? Ég
hef verið starfandi í báðum hóp-
unum, ef svo mætti taka til orða.
Á mínum yngri árum gekk ég
um með blöð og penna og safnaði
grimmt undirskriftum þeirra er
vildu að hið háa Alþingi sam-
þykkti eitthvað af hinum ýmsu
bjórfrumvörpum er þar voru lögð
fram á hinum ýmsu tímum, svo
hið eina og sanna frelsi fengi að
ríkja.
Eg heimtaði í 25 ár að fá það
„frelsi" að geta á sem einfaldastan
og skjótvirkastan hátt drekkt
sjálfum mér í hinum ýmsu áfengu
veigum. Allir sem voru á öndverð-
um meiði voru fjendur hins sanna
frelsis og stóðu í vegi fyrir því að
ég öðlaðist hina sönnu hamingju,
eða svo fannst mér þá.
Eftir því sem baráttan varð
harðari virtist hamingjan fjar-
lægjast, samt varð einhver árang-
ur, margir sigrar voru unnir, vín-
stúkur spruttu upp hver af annari
o.s.frv., „frelsið" nálgaðist, það
vantaði einna helst bjórinn.
En hvað skeði þá? Ég hrökk allt
í einu út úr myrkrinu og blekking-
unum og komst inn í birtuna,
hsegt og bítandi, en örugglega.
Eg kynntist hópi af fólki er allt
hafði haft sömu löngun til „frels-
is“ og ég, það hélt því líka fram að
hamingjan biði þess strax og
„frelsið" væri fengið. En þessu
fólki hafði tekist með sameigin-
legu átaki að snúa þessari öfug-
þróun við og fann að lokum hið
raunverulega frelsi, það frelsi er
gaf manneskjunni rétt til að lifa
Jóhannes Proppé
„Ég kynntist hópi af
fólki er allt hafði haft
sömu löngun til „frelsis“
og ég, það hélt því líka
fram að hamingjan biði
þess strax og „frelsið“
væri fengið. En þessu
fólki hafði tekist með
sameiginlegu átaki að
snúa þessari öfugþróun
við og fann að lokum hið
raunverulega frelsi. . .“
lífinu án allra vímugjafa (en
áfengið er einn af þeim verstu),
njóta lífsins með óskerta vitund
og þar með öðlast hæfileika til að
njóta raunverulega og innilega
alls þess sem lífið í raun og veru
býður upp á. Það sá allt í einu að
grasið var grænt og himininn var
blár, jafnvel þótt vetur væri og
loftið skýjað.
Þetta fólk vildi lofa öðrum að
njóta þess sama, ekki neyða neinn
til þess heldur að lofa þeim sjálf-
um að hafa ánægjuna af því að
finna hið raunverulega frelsi og
upplifa það.
En fyrirgefið, þarna gleymdi ég
mér smástund, það var þetta
þarna með „bjórfrelsið". Ég man
aldrei eftir því hér áður fyrr að
hafa átt í neinum stórvandræðum
með að útvega mér bjór ef á þurfti
að halda, og í dag er „frelsið" svo
fullkomið, að það er nánast hægt
að drekkja sér í bjór, þeir sem það
kjósa.
En lúmskan grun (og í raun eig-
in reynslu) hef ég um það, að þeir
sem hæst heimta „frelsi" til að fá
sterkan bjór, létt vín á alla mat-
sölustaði o.s.frv., séu flestir á því
stigi að þeir ættu að láta hvort-
tveggja eiga sig, sterka bjórinn og
léttu vínin, kannske þeir verði
ekki eins heppnir og ég að hitta
rétta fólkið á réttum tíma. — Því
þeir sem raunverulega njóta þess
að fá sér einn bjór eða eitt glas af
léttu víni, þeir hafa engar áhyggj-
Sagan endurtekur sig
— eftir Agnar
Guðnason
Það bregst ekki að margir verða
til að mótmæla þegar bændur
ætla að koma betra skipulagi á sín
sölu- og markaðsmál. Þá heyrast
mótmæli frá neytendum og fram-
leiðendum. Því margir eiga erfitt
með að sætta sig við breytingar og
halda að þær hljóti að vera til hins
verra. Þegar nú á að taka upp ann-
að skipulag í sölu alifuglaafurða
en verið hefur hér á landi í alda-
rair, þá er nokkur hópur stórfram-
Ieiðanda því andvígur og fjölda-
margir neytendur.
Fyrir um 50 árum þegar Mjólk-
ursamsalan var stofnuð voru
nokkrir mjólkurframleiðendur i
nágrenni Reykjavíkur andvígir
þeim breytingum sem þá voru
gerðar á mjólkursölunni. Einnig
var mjög stór hópur neytenda sem
mótmælti. Þeir töldu að mjólkur-
verð mundi hækka og mjólkin yrði
verri. Einokun! í mjólkursölu
mundi fyrst og fremst bitna á
neytendum. Reynslan varð önnur,
því mjólkurverð lækkaði til neyt-
enda en hækkaði jafnframt til
framleiðanda, það varð verulegur
sparnaður vegna hagræðingar í
dreifingu mjólkur.
Áþekkir hópar vinna nú á móti
því að upp verði tekin skynsamleg
vinnubrögð í sölu eggja. Það er lít-
ið hægt að segja við því þótt stór-
framleiðendur, sem næstir eru að-
al markaðssvæðum reyni í lengstu
lög að halda því sem þeir hafa og
þótt þeir vilji sitja einir að mark-
aðnum hvort sem um er að ræða
mjólk eða egg. Það er furðulegt að
neytendur skuli trúa því, að það sé
hagstæðara fyrir þá að nokkur
hundruð framleiðendur aki í hala-
rófu um þvera og endilanga borg-
Agnar tíudnason
ina til að selja egg, í stað þess að
hafa eina eða fleiri dreifingar-
stöðvar í borginni, sem hafa þá
heildsöluna.
Stórir eða litlir
framleiðendur
Andstæðingar eggjasölusam-
lags eru nokkuð sammála um að
stórframleiðendur muni get selt
egg á lægra verði en þeir, sem eru
með litla framleiðslu. En þessi
fullyrðing stenst ekki. Sveita-
heimili, sem er með nokkur
hundruð hænsni, leggur ekki mik-
ið í kostnað vegna tæknibúnaðar.
Hænsnin eru þá ekki í búrum,
heldur á gólfi, þar eru hreiður-
kassar og fóðurtrog.
Fóðurnýting getur orðið eitt-
hvað lélegri en hjá búrhænsnum.
Vinna við hirðingu hænsnanna
„Stefnir í það að smá-
framleiðendur detta út af
markaðnum ef ekki verð-
ur stofnuð sérstök dreif-
ingarstöð. Þá verða eftir
örfáir stórframleiðendur,
sem ráða algjörlega mark-
aðnum, og þá kynnast
neytendur einokun í
sinni verstu mynd.“
verður meiri á hverja hænu á
þessum litlu búum en þeim stóru.
Aftur á móti verður fjármagns-
kostnaður mun minni á hvern fulg
en á stóru búunum. Þessu til stað-
festingar skal sagt nokkuð frá
reynslu í nágrannalöndum okkar.
Fyrir örfáum árum voru nokkur
hænsnabú á Bretlandi með um
eina milljón hænsni. Þetta voru
stærstu hænsnabú í Evrópu og
þótt víðar væri leitað. Þegar Bret-
ar gengu í Efnhagsbandalagið þá
varð frjáls innflutningur á búvör-
um til þeirra frá löndum EB.
Fyrst í stað var ekki mikil sam-
keppni á eggjamarkaði en smám
saman varð veruleg aukning í inn-
flutningi frá Hollandi. Það kom að
því að hollensk egg frá smáfram-
leiðendum flæddu yfir Bretland á
mun lægra verði en þessir stór-
framleiðendur gátu boðið. Á síð-
ustu 4 árum hafa flest eða öll þessi
stóru hænsnabú í Bretlandi orðið
gjaldþrota.
Þegar Danir voru stórveldi á
eggjamarkaði í Evrópu voru flest
sveitaheimili þar í landi með
varphænur í mesta lagi nokkur
hundruð hænsni. Algengast var að
húsmæðurnar önnuðust hænurnar
og þær áttu í mörgum tilvikum þá
peninga sem hænsnin gáfu af sér.
Eggjum var safnað saman tvisvar
í viku og flutt ásamt mjólkinni til
næstu pökkunarstöðvar eða þá
safnað saman í mjólkurbúinu og
flutt þaðan í stærri einingum til
pökkunar- og flokkunarstöðvar-
innar. Þar voru eggin flokkuð og
stimpluð og síðan seld til útflutn-
ings eða á heimamarkaði.
Upp úr 1950 fækkaði vinnufólki
mikið í sveitum Danmerkur, hús-
freyjurnar misstu heimilishjálp-
ina og þær urðu meira bundnar
við heimilisstörfin en áður. Upp úr
því fer framleiðsla á eggjum að
verða sérhæfð búgrein, búin
stækka og framleiðslukostnaður
varð meiri en áður. Danir gátu
ekki lengur framleitt egg á sam-
keppnisfæru verði við t.d. Hol-
lendinga. Nú framleiða Danir að-
eins egg fyrir innanlandsmarkað-
inn.
Það sem gerði gæfumuninn hjá
Dönum. Hér áður fyrr var skipu-
lag á sameiginlegri pökkun og
flokkun á eggjum samfara ströngu
gæða- og heilbrigðiseftirliti.
Ennfremur var beinn kostnaður
lítill við þessa framleiðslu nema
þá sá hluti af fóðrinu, sem var
aðkeyptur.
Tímakaup húsmæðranna hefur
sennilega verið reiknað á svipaðan
hátt og kaup þeirra kvenna sem
prjóna peysur á Islandi i dag.
Fóðurnýting eða afköst varp-
hænsna ásamt dreifingarkostnaði
eru þau atriði sem mest veltur á.
Fjármagnskostnaður hefur einnig
verið. mörgum eggjaframleiðand-
anum um megn. Smáframleiðend-
um hefur fækkað hér á landi á
síðari árum, það er ekki vegna
þess að þeir geti ekki framleitt á
sama verði og stórframleiðendur,
þeir hættu fyrst og fremst vegna
þess, að það reyndist of dýrt að
koma eggjunum á markað.
Með tilkomu dreifingarstöðvar
mun aðstaða minni framleiðanda
batna og dreifingarkostnaður
lækka.
Varpprósenta og
fóðurkostnaður
Á vegum félags eggjaframleið-
anda starfar sérstök verðlags-
nefnd, sem annast verðlagningu á
eggjum. Þessi nefnd miðar sína
verðlagningu við ákveðinn grund-
völl. Þar er m.a. gert ráð fyrir að
hver hæna verpi 10 kg af eggjum á
ári. Hæna sem skilar 50% varpi
framleiðir 1,45 kg af eggjum á
mánuði og hún þarf til þess 3,3 kg
af varpfóðri. En hæna sem er í
80% varpi eða með öðrum orðum
verpir 8 eggjum á 10 dögum, gefur
af sér 1,98 kg af eggjum á mánuði
og þarf til þess 3,78 kg af varp-
fóðri. Þessar tölur miðast við
hænu sem er 2,2 kg að þyngd.
Eggjaframleiðendur hér á landi
telja að það þurfi 4 kg af fóðri til
að framleiða 1 kg af eggjum þetta
er mjög léleg fóðurnýting. Fóður-
kostnaður er því talinn vera 32 kr.
á hvert kg. Ánnan kostnað töldu
þeir vera 37 kr. á kg. Þessi verð-
útreikningur var gerður 1. mars sl.
Verð til framleiðanda var ákveðið
69 kr. á kg.
Þetta verð að viðbættri smá-
söluálagningu mundu neytendur
greiða fyrir egg í dag, ef ekki væri
verðstríð og undirboð á markaðn-
um. Það er augljóst að allir eggja-
framleiðendur hljóta að tapa
verulegum upphæðum þegar þeir
selja egg undir 40 kr. kg. Það er
átakanlegra fyrir stórframleið-
endurna en þá smáu, því þar er
eingöngu um aukabúgrein að ræða
sem ekki hefur neina úrslita þýð-
ingu fyrir afkomu smáframleið-
andanna.
Þrátt fyrir þessi undirboð og
augljóst tap fyrir framleiðendur,
þá eru stórframleiðendur ákafir
baráttumenn fyrir að viðhalda nú-
verandi sölukerfi. Ef stórframleið-
endur geta selt á því verði sem egg
eru nú boðin á víðsvegar um land-
ið án þess að tapa á því, þá hefur
miklum blekkingum verið beitt af
stórframleiðendanum í verðlags-
nefnd eggjaframleiðanda þegar
verðið var ákveðið 69 kr. á kg.
Frjáls samkeppni,
engin samtök
Það er engu líkara en að þeir
neytendur sem lofsyngja frjálsa
samkeppni á eggjamarkaðnum,
gangi út frá að um alla framtíð
verði hér offramleiðsla á eggjum
og framleiðendur verði í stöðugu
verðstríði og neytendur geti hagn-
ast á því. Það er vitað að stór-
framleiðendur sem byggja sína
lífsafkomu á eggjasölu munu
þrauka meðan stætt er. Þeir hafa
lagt í mikla fjárfestingu og geta
ekki hlaupið frá henni. Trúlega
safna þeir skuldum meðan selt er
undir framleiðslukostnaði. Þeir
litlu geta að skaðlitlu hætt fram-
leiðslunni, því þeir hafa ekki fjár-
fest mikið í þessari búgrein.
Þessvegna stefnir í það að smá-
framleiðendur detta út af mark-
aðnum ef ekki verður stofnuð sér-
stök dreifingarstöð. Þá verða eftir
örfáir stórframleiðendur, sem