Morgunblaðið - 01.06.1983, Blaðsíða 8

48
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 1. JÚNÍ 1983
Piparskipið sem
varð að gullskipi
— eftir Þorvald
Friðriksson
Indíafarið Het Wapen van
Amsterdam mun enn um langa
framtíð verða fréttaefni og úm-
ræðuefni manna á meðal. Viðbúið
er að uppgröftur á skipinu geti
tekið nokkur sumur og ef að líkum
lætur, mun hér vera um að ræða
einn sérstæðasta og um leið
merkilegasta fornleifauppgröft á
íslandi bæði fyrr og síðar.
Það er vel að Alþingi hefur sam-
þykkt að veita ríkisábyrgð fyrir
láni, sem kosta á uppgröftinn með.
En betur væri ef stjórnvöld sýndu
fleiri fornleifarannsóknum slíka
athygli, en hér er það eflaust
ábatavonin, sem ræður ferðinni.
í blaðaskrifum fyrra árs um
Indíafarið gætti nokkurs mis-
skilnings um farm skipsins og var
jafnvel talað um að skipið hafi
verið hlaðið 43 tunnum gulls.
í grein sem undirritaður fékk
birta í Morgunblaðinu 18. júlí
1982, var sýnt fram á að ekkert
gull var í skipinu, heldur var
farmurinn metinn á 43 tunnur
gulls í Árbókum Jóns Espólíns.
Jafnframt var í greininni birt
farmskrá skipalestarinnar, sem
Het Wapen van Amsterdam var í.
Engin sér farmskrá er lengur til
yfir farm Het Wapen van Amst-
erdam.
Ný þykir fróðum mönnum lík-
legra, að 43 tunnur gulls sé i raun
mat á farmi allra skipanna, níu að
tölu, sem voru i skipalestinni.
Verðmæti alls farmsins i farm-
skránni hefur verið umreiknað og
er bað 4.300,00 gull florintur.
í umræddri grein slæddust
meinlegar villur í tölur yfir ólíkar
vörutegundir i farmskránni. Til
þess að hafa það sem réttara reyn-
ist, vil ég biðja Morgunblaðið
góðfúslega að birta aftur þessa
farmskrá og nú rétta.
Pipar og saltpétur
Sem sjá má af farmskránni, er
heildarþyngd farms skipalestar-
Farmskrá hollensku skipalestarinnar,
sem lagði upp frá eynni Java 26. janúar
1667
Mign Hollenskt vöruheiti fslenskt vöruheiti
19.381 stk. Diverse Guiness Lywaet Baðmullarklæði
10.300 stk. Diverse Gingas Baðmullarkleði
4.700 stk. Gebleckte Mauris Baðmullarklæði
7.020 stk. Gebleckte Salemporis Hvítt baðmullarklæði
9.280 stk. Gebleckte Pareallen Þéttofin baðmull.
3.650 stk. Diverse Bethilles Fínt ofin baömullarklæði
6.560 stk. Negros Kleden Baðmullarklæði
3.280 stk. Zeyldoeck Segldúkur
959 fet Diverse Deckens Ábreiður
900 fet Chiavonys Vefnaður
1.600 fet Diverse Chits Skrautklæði
1.000 fet Cassa Bengale Fínt hvítt klæði
1.00? fet Garras Vefnaður
3.500 stk. Adatheys Baðmull
5.660 stk. Diverse Safras Ýmis vefnaður
6.120 stk. Ciauters Deriabadys Baðmullarklæði
980 stk. Mamoedyo Baðmull
510 fet Semianen Baðmull
200 fet White Kannensons Vefnaður
100 fet Mallemoolens Vefnaður
640 fet Gangans Baðmullarklæði
76.785 pund Diverse Catoene Garen Ýmiss konar garn
90.138 pund Diverse Indigo Ýmiss konar indigólitur
401.352 pund Giroffel Nagelen Negull
13.590 pund Gommelack Gúmmílakk
15.689 pund Galliga (Kadix China) Lyf gegn húðsjúkdómum
98.560 pund Foeli Kylfur, stafir
308.000 pund Caneel Kanill
200.231 pund Nooten Hnetur
736.569 pund Kappanhout Sappanviöur
5.300 picol Japans Staefkoper Japanskar koparstangir
20.489 catti Japamese Camphur Japönsk kamfóra
3.381 pund Zagellack Innsiglavax
1.318.749 pund Saltpeter Saltpétur
64.216 pund Persian Zyde Legia Fínt persneskt silki
2.526 stk. Diverse Pelings Hvftt damask
30 fet Japanese Zyde Kocken Japönsk silkipils
100.575 pund Fyn Malacca Tin Malakkatin
52.455 pund Geconfyte Gember Sykraður engifer
8.089 stk. Geconfyte Nooten Muskaten Sykrud múskathnot
Kínverskt te
PerlumóAir
Caliatourviður
Ilmvatn
Moskus frá Tonkin
Hálsklútar
Púðursykur
Hrádemantar
Ambur
Perlur
Eðalsteinar og lyf
Mabolfa
Jarðolla
Svartur og hvltur pipar
picol = 61—62,5 kg
5.108 pund Chinese Tbee
7.200 únsur Stamp Peerlen
100.551 pund Calantours Hout
3.022 pund Benjuin
164 catti Tonquinse Muskus
1.620 stk. Dassen-lange Nevsdocken
223.985 pund Poeder-Suyeker
2.718 stk. Rouwe Diamanter
173 únsur Ambergrys
1.218 stk. Diverse Perlen
514 únsur Besoarstone
1.250 pund Measoly
380 pund Erdoly
3.465.833 catti Zwarte als Witte Peper
Ekki hans besta,
en hún leynir á sér
Hljóm
nr.wn
Finnbogi Marinósson
David Bowie
Let’s Danre
EMI / Fálkinn
Eins og allir vita, sem eitthvað
hafa fylgst með David Bowie, þá
hefur hann skipt um og gengið í
gegnum fleiri tónlistarstefnur
en flestir aðrir tónlistarmenn.
Úr einu í annað og þegar horft er
til baka þá hefur honum tekist
ákaflega vel upp, og hefur hann
skapað nokkur meistarastykki
sem eru ólík innbyrðis. Þetta er
nokkuð sem ekki er hægt að
segja um alla þá snillinga sem í
poppheiminum finnast. Og enn
einu sinni hefur kappinn skipt
um stefnu og leitað inn á „nýja“
braut.
Síðasta platan, sem kappinn
sendi frá sér, kom út fyrir rúm-
um tveimur árum, „Scary
Monsters". Tónlistin á þeirri
plötu er mjög þung og óaðgengi-
leg, en í rökréttu framhaldi af
plötunum þremur á undan. Fyrir
suma var platan hrein himna-
sending, en öðrum fannst hún
ganga of langt. Þeir sem þá voru
óánægðir ættu að kætast nú, því
nýja platan hans er létt og
aðgengileg. Lögin átta eru öll vel
til þess fallin að við þau megi
hrista sig. Þau eru einföld og í
þeim liggur margvísleg skreyt-
ing og kemur hún í ljós þegar vel
er hlustað. Titillag plötunnar
„Let’s Dance" var það fyrsta sem
kom út á lítilli plötu og við
fyrstu hlustun olli það mörgum
sárum vonbrigðum. En ekki er
allt sem sýnist og fljótlega var
lagið orðið hið áheyrilegasta.
Þannig er þetta með sjálfa plöt-
una. Hún er ekkert sérstök við
fyrstu hlustun. Allt, sem heyrist
til að byrja með, hefur verið gert
áður og virkar lítið spennandi.
En þegar farið er að beita at-
hyglinni þá kemur annað f ljós.
Allur hljóðfæraleikur er meiri-
háttar góður og þá alveg sér-
staklega gítarinn. Hann er á
köflum hreint yndislegur og má í
því sambandi nefna lögin „China
Girl“ og „Criminal World".
Trommurnar koma mjög vel í
gegn og eru mikið áberandi. Það
gefur tónlistinni mikinn kraft og
með einfaldleika sínum gera þær
flest lögin vel danshæf.
Sjálfur syngur Bowie eins og
hann best gerir og ekkert út á
hann að segja. Hann reynir
hvergi mikið á sig og sýnir það
vel gæði hans sem söngvara. Ef-
laust hefði margur góður söngv-
arinn mátt þenja sig heil ósköp
til að komast jafn vel frá sínu.
f raun er ósköp lítið sem hægt
er að setja út á þessa plötu. Hún
er í alla staði frábærlega unnin
og einmitt þess vegna sest hún
hærra en plötur með sömu tón-
list. Eitt er það sem sárlega
vantar og hefði útgáfuaðili mátt
sjá sóma sinn í því að láta text-
ablað fylgja.
Tónlistin ★★★★#
Hljómgœdin ★★★★
FM/AM
Þorraldur Friðriksson
innar um 8200 tonn. Þar af er
svartur og hvítur pipar yfir 5000
tonn.
Aðrar megin vörutegundir eru:
600 tonn saltpétur, 350 tonn sapp-
anviður, um 330 tonn japanskar
koparstangir, 200 tonn negull, um
150 tonn kanill, um 100 tonn hnet-
ur og um 100 tonn af sykri.
Auk þessa eru nokkrar vöruteg-
undir í verulegu magni t.d. 50 tonn
kylfur eða stafir, 25 tonn engifer,
um 45 tonn Malaccatin, 45 tonn
indigólitur, og um 45 tonn Calia-
tour-viður. Vefnaður skiptir og
tonnum, t.d. eru um 30 tonn af
persnesku silki, einnig um 40 tonn
af garni.
Samkvæmt íslenskum annálum
voru flestar þessar vörutegundir í
Het Wapen van Amsterdam. Ekki
er fjarri lagi, að áætla að 10% af
aðalvörutegundunum hafi verið í
Het Wapen van Amsterdam.
í stórum dráttum myndi farmur
Indíafarsins á Skeiðarársandi
hafa litið svona út, sem sýnt er
hér í töflu.
Áætlaður farmur Indía-
farsins Het Wapen
van Amsterdam 1667
Vörur Áætlaö magn/ I tonnum
Svartur og hvítur pipar 550
Saltpétur 65
Sappanviður 40
Koparstangir 35
Negull 20
Kanill 17
Hnetur 10
Sykur 10
Kylfur eða stafir 5
Indigólitur 5
Caliatourviður 5
Malakkatin 5
Baðmullargarn 4
Japönsk kamfóra 3
Persneskt silki 3
alls 780 tonn
van Amsterdam, innistandandi
laun, fyrr en eftir að þeir væru
yfirheyrðir um dauða skipstjórans
og björgun demantanna. Af þessu
er helst að skilja að demöntunum
hafi verið bjargað.
Um dauða skipstjórans eru til
munnmæli í öræfum. Skipstjór-
inn á Indíafarinu á að hafa fund-
ist austur með Hnappavallafjör-
um. Líklegt er talið að hann hafi
verið einn á ferð, að leita byggða.
Búningur hans var skrautlegur og
hafði hann m.a. borið gullarm-
bönd.
Tin og kopar náðust
úr skipinu
Hinrik Bjelke höfuðsmaður lét
flytja mikil verðmæti úr Indíafar-
inu til Bessastaða. Hollendingar
reyndu og að senda björgunarleið-
angra til íslands, en ekki er vitað
hvort af þeim varð.
í skýrslum Hollenska Austur-
Indíafélagsins er að finna eftirfar-
andi lista yfir farm, sem náðist úr
Het Wapen van Amsterdam og
komst aftur í hendur Hollendinga.
Innsiglavax bjargað úr HWvA 119 pund
Silki bjargað úr HWvA 876 pund
Tin fiskað úr HWvA 6356 pund
Kopar fiskað úr HWvA 1800 pund
Þessi heimild sýnir að um 60%
af áætluðum tinfarmi hefur verið
veiddur upp úr skipinu og 2—3%
af áætluðum koparfarmi.
Eftir stendur þó um 40% af 5
tonnum tins og ca. 82% af 35 tonn-
um koparstanga. Þetta eru þær
vörur, sem ætla mætti að mest
verðmæti liggi í, í flaki Indíafars-
ins á Skeiðarársandi, fyrir utan
menningarsögulegt gildi allra
forngripanna, sem upp munu
koma við uppgröftinn, en í þeim
liggur hinn raunverulegi fjársjóð-
ur skipsins. En menningarsöguleg
verðmæti verða aldrei metin til
fjár.
Ágirnd vondan
vekur róg
Stefán skáld Ólafsson
(1619—1688), eitt af höfuðskáldum
lslendinga, yrkir svo um gull-
skipsfárið, sem upp stóð eftir
strand Indíafarsins Het Wapen
van Amsterdam.
Ágirnd vondan vekur róg,
varning rekinn grefur hvinn,
allvíða kemst ekki í lóg
orma fagur vefurinn,
sá mun koma af syðra bóg
er silkidúka krefur inn,
margur dylur dýran plóg,
desmerkekki vefur skinn,
flestir hafa fengið nóg,
svo fælist hrafninn og refurinn,
því út er kominn um allan skóg
indíanski þefurinn.
Af demöntum
Mjög verðmætar vörur er og að
finna í farmskránni, en í minna
mæli en þær, sem taidar eru upp
hér að framan. Þetta eru ilmvötn,
olíur, lækningalyf, óslípaðir dem-
antar og perlur. Demantarnir eru
2718 og perlur 1218.
Samkvæmt skjölum, sem varð-
veitt eru frá Hollenska Austur-
Indíafélaginu, þá voru demantar í
Het Wapen van Amsterdam, þeg-
ar skipið strandaði á Skeiðarár-
sandi og voru þeir í vörslu skip-
stjórans.
Af 2718 demöntum, sem skráðir
eru í farmskrá skipalestarinnar,
er vitað að 2486 voru í skipinu
Amersfoort, sem náði heilu og
höldnu til Hollands. Af því leiðir,
að ekki geta hafa verið fleiri en
232 demantar í Het Wapen van
Amsterdam.
Skipstjóri á Het Wapen van
Amsterdam var Reinier Brink-
man, í síðustu ferð skipsins, en
hann komst aldrei lifandi frá fs-
landi.
Einhver málarekstur mun hafa
orðið út af demöntunum, sem voru
í vörslu Reinier Brinkman. Eitt af
skjölum, sem til eru frá útgerðar-
félagi skipsins gefur bendingu um
þetta. Skjalið er dagsett 28. nóv.
1667. Þar segir, að verslunarfélag-
ið hafi ákveðið að borga ekki
skipbrotsmönnum af Het Wapen
í fyrrnefndri grein í Mbl. 18. júlí
1982 var birt brot úr þessari vísu
og það tekið úr ágætri grein eftir
Flosa Björnsson fræðimann á
Kvískerjum („Heima er bezt“, apr-
íl, 1959). Þá var talið að vísubrotið
væri eftir Þorstein tól. Flosi
Björnsson hefur nú komist að því,
að Stefán ólafsson er réttur höf-
undur vísunnar. Flosi er stórfróð-
ur um Indíafarið, sem og margt
annað, enda hefur hvílustaður
skipsins verið í hans heimasveit I
yfir 300 ár. Flosi sendi undirrituð-
um vísuna og munnmælasöguna
um skipstjórann, ásamt annarri
munnmælasögu úr Öræfum, um
samskipti skipbrotsmanna af
Indíafarinu og Óræfinga, en sem
ekki er tóm að birta hér.
í hnotskurn speglar vísa Stef-
áns Ólafssonar farm Indíafarsins,
krydd, vefnaður og ilmvötn, en
einnig þann anda, sem illa fenginn
auður hollenskra nýlendu-kúgara
bar með sér upprekinn á ís-
landsströndu árið 1667, þ.e. ágirnd
og róg.
Vísan á ef til vill við enn þann
dag í dag. Er það kannski ágirnd-
in, sem rekur menn áfram í þessu
máli, frekar en áform um björgun
menningarverðmæta?
Iliitundur greinarinnar, Þorraldur
Friðriksson, er fornleifafræðingur
að tnenní, og starfar nú í Sríþjóð.