Morgunblaðið - 12.08.1983, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 12. ÁGÚST 1983
21
Minning:
Eiríkur Ormsson
rafvirkjameistari
Fæddur 6. júlí 1887
Dáinn 29. júlí 1983
Þegar Eiríkur Ormsson lést
þann 29. júlí síðastliðinn var hann
96 ára gamall og hafði unnið að
rafmagnsmálum í hvorki meira né
minna en 70 ár, fyrst við raflýs-
ingu Víkurkauptúns árið 1913.
Upp frá því vann hann sleitulaust
hvort heldur var við öflun og
dreifingu raforku eða raflagnir og
rafmagnstæki hverskonar. En
hann hafði einnig áhuga á nýtingu
vatnsorkunnar í stórum stíl til
hagsbóta fyrir landsmenn. Honum
var snemma ljóst, að í fallvötnun-
um býr orka sem ekki eyðist þó af
sé tekið og gat ekki fallist á það
sjónarmið að fresta bæri virkjun-
um vegna komandi kynslóða.
Þvert á móti bæri að virkja vegna
þeirra, því vatnsaflsvirkjanir geta
starfað áratugum saman eftir að
lán hafa verið greidd og þegar svo
er komið, má með sanni tala um
fjársjóð í hendur afkomendanna.
Við Eiríkur ræddum þessi mál oft
og sagði hann mér frá vonbrigðum
sínum yfir því að ekki var hafist
handa upp úr fyrri heimsstyrjöld
eftir að skýrsla norska verkfræð-
ingsins G. Sætersmoen um Þjórs-
árvirkjanir kom út í Kristianíu
árið 1918 og ýmsir aðilar höfðu
sýnt áhuga á að virkja samhliða
uppbyggingu orkufreks iðnaðar.
Af þessu varð ekki eins og kunn-
ugt er, en það var Eiríki mikil
huggun að sjá Búrfellsvirkjun
rísa, þó hálfri öld væri síðar.
Það má með sanni segja, að hin
almenna rafmagnsvakning í heim-
inum og Eiríkur Ormsson hafi leg-
ið í vöggu samtímis. En hvað um
það þá var Eiríkur einn af helstu
brautryðjendum rafvæðingarinnar
hér á landi og sá þeirra sem lengst
við hana vann. Rafvæðing sveit-
anna, sem var erfiðust, var honum
sérstaklega hjartfólgin. Fólkið
varð að fá ljós. Á þessu sviði vann
Eiríkur ótrúlega mikið starf, þótt
hann hefði i mörg önnur horn að
líta, því allstaðar var hann á ferð-
inni í rafmagnsgeiranum og ávallt
tilbúinn að leiðbeina og hjálpa
mönnum með sinni alkunnu ljúf-
mennsku og rósemd. Eiríkur var
heilsuhraustur, sivinnandi og
minnisgóður með afbrigðum. Var
unun á hann að hlusta, þegar
hann sagði frá því sem á dagana
hafði drifið ekki bara vegna þess
að hann sagði vel frá heldur og
vegna þess að maður vissi að rétt
var með allt farið. Ég minnist þess
sérstaklega, að hann gerði sér far
um að eiga alltaf eitthvað í poka-
horninu, þegar litlu börnin bar að
garði. Þetta lýsir ef til vill best
hvílík hjartagæska í honum bjó og
hve jákvæður hann var til lífsins.
En nú er hann horfinn og hans er
sárt saknað.
Við hjónin sendum fjölskyldu
Eiríks Ormssonar innilegar sam-
úðarkveðjur.
Eiríkur Briem
verkfræðingur
í skarkala og iðu meðal ferða-
mikilla farartækja undir sívax-
andi ásókn fjölmiðla á líf okkar,
við misgott stjórnarfar, kreppu-
tíma og góðæri til skiptis, starfaði
frændi minn langa ævi og átti
ekki lítinn þátt í uppbyggingu
þessarar borgar og raunar lands-
ins alls, atvinnu og búsetuskil-
yrða. Hann vann meðan dagur var
og dó 96 ára hinn 29. júlí.
Við hægt þverrandi heilsu en
andlega óbeygður, lítið eitt heyrn-
ardaufur hin síðustu ár en þó svo
hress, að fyrir aðeins fimm mán-
uðum fagnaði hann mér á sínum
vinnustað og rabbaði við mig.
Hann spurði þá margs frá liðinni
tíð, um foreldra mína og lét mig
segja sér margt frá seinustu árum
þeirra í Borgarnesi, rétt eins og
hann teldi vanta lítilsháttar í safn
minninganna.
Það vakti mér undrun hve hress
hann var, ég hafði þá ekki hitt
hann einslega um tíu ára skeið.
Já, þau eru orðin æði mörg árin
frá því að lítill drengur austur í
Meðallandi varð að yfirgefa pabba
og mömmu, lenti hjá góðu fólki,
tökudrengur þó. Það kann að hafa,
með öðru, leitt til þess að hvetja
til bjargálna og vera lengst af
sjálfum sér nægur og trúr.
Og þau eru líka orðin mörg
þjónustuverkin, frá því að byrja
sem snikkari austur í Álftaveri
eftir síðustu aldamót og enda nú
eftir 76 ár. Og nú er hann að
kveðja og verðugur er hann þakka
og velferðarbæna frá okkur sem
eftir verðum um sinn, en áttum
hann að vini og frænda, hver fyrir
sig. Þó er ekki við hæfi að vera
dapur, þó aldraður maður sé
kvaddur að loknu svo löngu og far-
sælu starfi, sem skilur eftir sig
stórt og vaxandi fyrirtæki og stór-
an hóp afkomenda, sem tekið hef-
ur upp merkið og þjónustan held-
ur áfram.
Þegar litið er til baka um svo
langt æviskeið og mörg starfsár,
verða manni gjarnan ljósir ýmsir
hlutir en aðrir vekja hjá manni
efa og undrun. Eitt er það, af
hverju þessi staðfasti og trausti
maður, þá kominn með fjölskyldu
og búinn að ljúka námi í smíðum
og hefja störf í sinni heimasveit,
söðlaði svo gjörsamlega um. Hvers
vegna þeir bræður ákváðu að yfir-
gefa þann völl, sem þeir höfðu
haslað sér og finna sér verksvið,
sem óþekkt mátti heita á landi hér
á þessum árum.
Mér flýgur í hug að einmitt á
þessum árum var frændi þeirra
við raffræðinám í útlöndum, en
hann kom aldrei heim til starfa.
Hann hét Karl Sveinsson og var
frá Suður-Hvammi. Hann dó í
Þýskalandi árið 1919. Að sjálf-
sögðu hafa svo verið veigamiklar
ástæður að vinna með þeim
merkismanni Halldóri Guð-
mundssyni. En hvað sem slíkum
vangaveltum líður, þá tóku þeir
bræður sig upp og voru báðir
fluttir til Reykjavíkur fyrir árið
1920. Þeir stofnuðu svo saman
fyrirtækið Bræðurnir Ormsson 1.
des. 1922 en áður hafði Eiríkur
farið utan til náms í mótorvind-
ingum, rafvéla- og mælaviðgerð-
um. Þetta fyrirtæki annaðist svo
þjónustu í raflögnum og uppsetn-
ingum rafstöðva um mest allt
landið, var reyndar lengi það
stærsta á öllu landinu. Því hefur
Eiríkur unnið sinn langa starfs-
dag síðan.
En starfsdagurinn var ekki ein-
asta langur og erfiður, hann var
líka farsæll. Að vera góður iðnað-
armaður og sjá verk sín vel unnin,
það gefur mikla hamingju. Að
vera fúskari, skilja eftir sig illa
unnið verk, ljót vinnubrögð, var
það sem hann fordæmdi öllu öðru
meira.
Að vera smiður, það var aftur
það góða, ekki gat nokkur óskað
sér meira hróss en að hafa lokið
verki á þann hátt að frændi gæfi
þessa einkunn: Hann er smiður.
Samfara áreiðanlegum vinnu-
brögðum og reglusemi i hvívetna
hafði hann ávallt hið besta orð
fyrir að lofa ekki því, sem ekki
fékkst staðið. Má aldeilis geta
nærri um allt það góða veganesti
sem hann skilur eftir hjá fjöl-
mörgum nemum og öðrum starfs-
mönnum, sem hann umgekkst á
sinni löngu starfsævi.
En ég mun að sinni ekki fjöl-
yrða frekar um störf Eiríks
Ormssonar, það gera kannski aðr-
ir. Mér er skyldara að minnast
eigin kynna okkar og þakka fyrir
allt það sem okkar fjölskyldur
áttu saman og allt það sem hann
var foreldrum okkar þau erfiðu ár
sem við vorum að alast upp, tólf
systkinin í fátækum bæ vestur á
Snæfellsnesi.
Þá leitaði pabbi oft í vinnu suð-
ur til þeirra bræðra sinna og
margt var það sem hann kom með
fyrir fjölskylduna, bæði til að
gleðja og bæta og fegra bæinn
okkar. Við minnumst líka funda
þeirra bræðra frá bernsku- og
æskuárunum, þá var stundum
brugðið sér eilítið afsíðis í laumi
og á eftir þóttumst við krakkarnir
þekkja kaupstaðarlyktina af
pabba. Eftir á hefur mér alltaf
fundist það hin sanna áfengis-
notkun, aðeins til hátíðabrigða á
góðvinafundi eða til heilsubótar,
síðan ekki meir.
Aðeins einu sinni held ég að
Eiríkur hafi komið til okkar í
Staðarsveitina. Þá í þeim erindum
að undirbúa raflagnir fyrir gaml-
an vin, Sigmund á Hamraendum í
Breiðuvík, en þar settu Bræðurnir
Ormsson upp vatnsaflsstöð og
raflýstu bæinn. Þetta mun hafa
verið fyrsta raflýsing þar um slóð-
ir, sennilega verið á árunum
1931—32. Þá braust Eiríkur á bíl
um vonda vegi að Hofgörðum og
það sem eftir var leiðarinnar var
farið á hestum. Seinna þegar við
systkinin uxum upp, urðu svo
þessi kynni og samfundir oftar
með fólkinu fyrir sunnan og það
skilja sennilega fæstir í dag hví-
líkt ævintýri þetta var fyrir okkur
en við munum það. Þetta voru
miklir ágætis- og heiðursmenn,
bræðurnir allir, en þó þótti mér
alltaf Eiríkur bera af þeim að
vallarsýn og í fasi öllu. Hann var
þeirra hæstur og yfir honum sú
aristokratiska reisn að eftir var
tekið, hvort sem maður mætti
honum á götu, gangandi eða ak-
andi, heimsótti hann eða kom í
einhverjum erindagjörðum á
skrifstofuna á Vesturgötunni eða í
Lágmúlanum, nú eða jafnvel í
mannfagnaði fjölmennum við disk
og skát.
Hann stóð með glas í hendi og
tók í hönd allra gesta sinna, á
þriðja hundrað, þegar hann átti
níutíu ára afmæli og þegar við
heimsóttum hann fyrir einu ári,
þá níutíu og fimm ára, heima þeim
Sigrúnu dóttur hans á Laufásveg-
inum, þá fagnaði hann öllum gest-
um af hlýju og innileik, enn með
glas í hendi en hafði nú að vísu
tekið sér sæti.
Hann skilur eftir hjá okkur
margar myndir og minningar sem
við þökkum öll og mörg og góð
verk vann hann.
Kannski myndi mannlífið vera
betra, ef allir slíkir heiðursmenn
mættu lifa svo langan dag.
H.K.O.
Hinn 29. f.m. lézt í Borgarspítal-
anum föðurbróðir minn, Eiríkur
Ormsson, rúmlega 96 ára að aldri.
Var þá lokið óvenjulangri og
merkri ævi manns, sem mér er
bæði sönn ánægja og raunar skylt
að mæla eftir að leiðarlokum.
Hafði samfylgd okkar líka staðið
um rúm sextíu ár, og man ég
frænda minn glöggt og heimili
hans þegar fyrir 1930. Af sjálfu
sér leiðir, að margs er að minnast,
enda þótt flest af því sé svo per-
sónulegt, að ég kýs fremur að
geyma það í þakklátum huga en
bera það á torg. Engu að síður var
Eiríkur svo sérstæður maður um
flest og þar að auki einn af vor-
mönnum íslands í upphafi þessar-
ar aldar, að ekki verður hið langa
lífshlaup hans rakið í örfáum
orðum.
Þegar Eiríkur varð níræður,
sendi ég honum alllanga afmæl-
iskveðju hér i Morgunblaðinu,
enda tók ég þá fram, að mér væri
ljúfara að senda vinum mínum
kveðjur, meðan þeir væru í kall-
færi, en þegar þeir væru horfnir
úr samfylgdinni og sambandið við
þá sjálfa rofið. Má og segja, að ég
hafi þá mælt við frænda minn
flest það, sem ég vildi segja um
hann genginn. Þannig hafði hann
sjálfur tök á að lesa það, sem ætla
mætti, að ég festi á blað um hann,
ef mér auðnaðist að lifa hann. Og
nú er sú stund runnin upp, og þess
vegna hlýt ég að styðjast við það,
sem kom upp í hugann á níræðis-
afmæli hans.
Eiríkur Ormsson var fæddur 6.
júlí 1887 í Efri-Ey í Meðallandi.
Voru foreldrar hans Guðrún
Ólafsdóttir frá Eystri-Lyngum og
Ormur Sverrisson frá Grímsstöð-
um í sömu sveit, en þau bjuggu í
Efri-Ey frá 1887 til 1905. Stóðu að
þeim hinar merkustu skaftfellsku
ættir, og var ein ættarfylgjan
mikill hagleikur. Er þess jafnvel
getið í heimildum um suma forfeð-
ur þeirra, að þeir hafi verið „góðir
smiðir, búhöldar og stórbændur".
Erfði Eiríkur ekki svo lítið af
þessum eðliskostum ættar sinnar.
Þá má sjá af ættartölum og öðrum
heimildum, að hár aldur er önnur
kynfylgja, og ekki fór hún heldur
framhjá frænda mínum fremur en
flestum systkina hans, sem kom-
ust á annað borð á legg. Urðu þau
átta, og lifa enn tvö þeirra í Kefla-
vík: Sveinbjörg, nær 94 ára, og
Ólafur, sem verður níræður 30.
þ.m. Var hann yngstur þeirra
Efri-Eyjarsystkina. Foreldrar
Eiríks komust á tíræðisaldur, og
föðuramma hans, Vilborg Stígs-
dóttir, var elzta kona á landinu,
þegar hún lézt árið 1912, 99 ára
gömul. Þannig mætti sýna fleiri
dæmi um háan aldur og mikla
þrautseigju við önnur og óblíðari
kjör í ætt okkar en við, sem yngri
erum, höfum flest átt að venjast.
Eiríkur stóð hér mitt á milli.
Hann þekkti eins og systkini hans
og raunar flestir í Meðallandi vel
fátækt og erfiðleika á æskuárum
sínum. Aftur á móti komst hann
fyrir seiglu og áræði til bjargálna
og góðra efna síðar á ævinni. Þó
held ég, að hann hafi talið hin
einu og sönnu verðmæti felast í
þeim hlutum, sem hvorki mölur né
ryð fær grandað. Og honum varð
að því með miklu barnaláni og
stórum ættboga að leiðarlokum.
Eiríkur var lánaður sem snún-
ingur að Botnum í Meðallandi vor-
ið 1897, enda var barnamergð mik-
il hjá afa mínum og ömmu og ekki
alltaf of mikið að bíta og brenna.
Var Eiríkur í Botnum í níu ár, og
var auðheyrt á honum, að hann
leit á það heimili sem annað
bernskuheimili sitt. Kom það
meðal annars fram í þeirri órofa-
tryggð, sem hann sýndi systkinun-
um tveim þaðan. Lifir annað
þeirra þennan „fósturbróður
sinn“, Eyjólfur Eyjólfsson, fyrrum
hreppstjóri á Hnausum í Meðal-
landi, sem dvelst nú á Elliheimil-
inu Grund í Reykjavík með konu
sinni.
Vorið 1906 fór Eiríkur frá Botn-
um og hóf þá trésmíðanám hjá
móðurbróður sínum, Sveini
Ólafssyni í Suður-Hvammi í
Mýrdal, en hann var annálaður
smiður og þekktur um alla
V.-Skaftafellssýslu og raunar
langt út fyrir hana fyrir óvenju-
mikinn hagleik. Var hann faðir
þeirra bræðra Gústafs Adolfs
hæstaréttarlögmanns og Einars
Ólafs, fyrrum prófessors. Eiríkur
lauk hins vegar sveinsprófi árið
1911 hjá svila sínum og samsveit-
ungi, Eiríki Jónssyni, er átti
Sveinbjörgu, systur hans. Var
hann þá kominn út í Mýrdal, en
þangað fluttust foreldrar hans að
Kaldrananesi árið 1905.
Árið 1910 gekk Eiríkur að eiga
stórglæsilega og unga heimasætu
frá Þykkvabæjarklaustri í Álfta-
veri, Rannveigu, dóttur hjónanna
þar, Sigurveigar Sigurðardóttur
og Jóns Brynjólfssonar. Stóð brúð-
kaup þeirra með svo miklum
glæsibrag og fjölmenni 23. sept-
ember það ár, að lengi var í minn-
um haft. Lýsti það örugglega þeim
stórhug, sem fylgdi brúðgumanum
unga alla hina löngu ævi hans.
Hjónaband þeirra Rannveigar og
Eiríks stóð líka um langan aldur,
eða tæp 63 ár, en húsmóðirin féll
frá fyrir réttum tíu árum.
Börn þeirra urðu fjögur, og lifa
þau öll foreldra sína ásamt fóst-
ursystur. Elzt er Sigrún, ekkja
Páls ísólfssonar tónskálds, en hún
var áður gift þýzkum manni,
Heinrich Durr. Þá er Sigurveig,
kona Kristins Guðjónssonar, for-
stjóra Stálumbúða. Þriðja dóttir-
in, Eyrún, átti Víglund Guð-
mundsson rennismið og eiganda
Vélsmiðjunnar Orms og Víglund-
ar. Er hann látinn fyrir tveimur
árum. Langyngstur er svo Karl,
núverandi forstjóri Bræðranna
Ormsson hf., en hann er kvæntur
Ingibjörgu Skúladóttur. Þá er
fósturdóttirin, Kristín Þorsteins-
dóttir, sem þau tóku að sér korn-
unga, er hún hafði misst foreldra
sína, og ólu síðan upp sem dóttur
sína. Reyndust þau henni frábær-
lega vel og þá ekki sízt, þegar hún
missti mann sinn, Björn Kolbeins-
son, frá ungum börnum þeirra.
Hafði Björn unnið við fyrirtæki
Eiríks um fjölmörg ár. Þegar
Eiríkur fellur frá, munu afkom-
endur hans og Rannveigar vera 66.
Eiríkur fékkst við smíðar eftir
sveinspróf sitt. Lágu leiðir hans
víða um sveitir austan Sands,
enda bjó hann þessi ár hjá tengda-
foreldrum sínum. Árið 1912 flutt-
ust þau Rannveig og Eiríkur út í
Vík í Mýrdal, enda hefur hann
trúlega álitið það vænlegra fyrir
iðn sína. Aftur á móti mun hann
þá ekki hafa grunað, að þessi
ráðabreytni átti eftir að gerbreyta
lífi hans.
Skömmu eftir síðustu aldamót
hóf ungur Mýrdælingur, Halldór
Guðmundsson frá Eyjarhólum,
brautryðjendastörf á sviði raf-
magnsmála hér á landi, en þau
voru þá í frumbernsku, svo sem
allir vita. Hafði Halldór aflað sér
menntunar í þessari nýju grein í
Þýzkalandi og hafði óbilandi trú á
framtíð þessa undraafls, sem
menn voru þá að leysa úr læðingi.
Raflýsti hann á ýmsum stöðum
næstu árin eftir heimkomu sína.
Árið 1913 var svo raflýst í Vík i
Mýrdal. Þá þurfti Halldór á ýms-
um mönnum að halda við virkjun-
arframkvæmdir við Víkurá. Vafa-
laust hefur hann haft spurnir af
Eiríki og eins Jóni, bróður hans,
sem var skósmiður í Vík, og því
orði, sem fór af lagvirkni þeirra og
verkhyggni. Fór líka svo, að hann
réð þá til sín. Um leið má segja, að
örlög þessara ungu manna hafi
verið ráðin, þvi að upp frá þessu
helguðu þeir rafmagnsmálum alla
krafta sína um langa og farsæla
ævi. Var og náin samvinna með
þessum þremur Skaftfellingum
næsta áratug, eða þar til Halldór
féll frá árið 1924.
Eiríkur gerðist svo fyrsti raf-
stöðvarstjóri í Vík og átti þar lög-
heimili til ársins 1918. En oft var
hann víðs fjarri heimili sínu á
þessum árum við að veita birtu og
yl í húsakynni manna með Hall-
dóri og Jóni, bróður sínum. Kom
þá oft í hlut Rannveigar að gæta
stöðvarinnar í Víkurgili.
Árið 1918 fluttust þau Rannveig
og Eiríkur til Reykjavíkur og áttu
þar heima upp frá því. Unnu þeir
bræður báðir í fyrirtæki Halldórs
Guðmundssonar. Eiríkur fór síðla
árs 1921 á vegum þess til Dan-
merkur til að læra vélavindingar,
og eins vann hann við mælavið-
gerðir og stillingar. Brátt hlaut að
koma að því, að hinir ungu menn
vildu fara að vinna sjálfstætt,
enda hygg ég, að Eiríkur frændi
minn hafi alltaf betur kunnað við
að stýra sjálfur fleyi sínu en láta
aðra ráða stefnunni. Hann var og
alla ævi ódeigur til verka og fljót-
ur að tileinka sér þær nýjungar,
sem hann taldi horfa til hagsbóta,
bæði fyrir sig og aðra.
Árið 1922 stofnuðu þeir bræður
síðan fyrirtækið Bræðurnir
Ormsson. Hófu þeir rekstur sinn í
húsinu að Baldursgötu 13, en það
höfðu þeir reist árið 1920 fyrir
fjölskyldur sínar. Reksturinn mun
hafa gengið mjög vel á þessum ár-
um, enda fá fyrirtæki í þessum
iðnaði og um leið auðveldara að
SJÁ NÆSTU SÍÐU