Morgunblaðið - 27.09.1983, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 27. SEPTEMBER 1983
29
Hér rennur safnið síðasta spölinn í síðasta sinn af afrétti. Lengst til hægri sést í fjárhús í Efstadal, sem til stendur að breyta í fjós. Ljésm Mbi. Priða Proppé.
Ollu fé slátrað
af þremur bæjum
ÞAÐ var eins og blessaðar skepn-
urnar vissu hvaða örlög biðu
þeirra, þegar bændur í Laugardal
ráku fé sitt um hádegisbilið á
sunnudag af fjalli niður hlíðarnar
fyrir ofan bæina í Efstadal. Féð
virtist rekast illa og hópur slapp í
gegnum fyrirstöðu heimamanna og
rann efst í hlíðunum í áttina að
Laugarvatni. Gangnamenn komu
af fjalli eftir þriggja daga rekstur á
afréttum Laugdælinga. Þrjú ár
a.m.k. munu líða þar til heima-
menn geta fagnað gangnamönnum
eins og þeir gerðu sl. sunnudag af
Álfhóli í Efstadal og fylgst með
vænum dilkum renna af fjalli, því
vegna riðuveiki verður öllu safninu
nú slátrað, en það er af þremur
býlum, samtals sex fjárbúum.
Bændurnir hafa með samningi
skuldbundið sig til að vera (jár-
lausir í a.m.k. þrjú ár. í mót fá þeir
nokkrar peningabætur.
Bændurnir sem hér um ræðir
eru af bæjunum Efstadal I og
Efstadal II, einnig úr Miðdals-
koti. Á síðasta hausti var öllu fé
slátrað af bæjunum Snorrastöð-
um, Hjálmsstöðum og Miðdal í
Laugardal vegna riðuveikitilfella,
en samkvæmt upplýsingum frá
Sigurði Sigurðarsyni dýralækni á
Keldum hafa rannsóknir á fé frá
þessum bæjum staðfest riðuveiki.
Á þessu hausti verður einnig öllu
fé af tveimur bæjum f Grímsnesi,
þ.e. Brúarholti og Seli, slátrað.
Safnið í Efstadalsrétt var að
sögn bændanna um þrjú þúsund
fjár, en fullorðið fé sem bætt
verður er á milli 1.200 og 1.300 í
Rfstadal. Blaðamaður Mbl. ræddi
við bændur á milli þess sem þeir
drógu i dilka, en þeir voru sam-
mála um það að féð kæmi óvenju
fallegt af fjalli, sérstaklega þegar
haft væri í huga tíðarfarið í
sumar. Þeir feðgar Sigurður Sig-
urðsson og Snæbjörn Sigurðsson
reka saman bú f Efstadal. Þetta
er f annað sinn sem Sigurður sér
á eftir öllu fé sínu til slátrunar,
því í lok mæðiveikifaraldursins
1937 til 1950 var öllu fé hans
slátrað, á árinu 1950 eða 1951 að
hans sögn. „Það er ekki um neitt
annað að ræða en að dansa með,“
sagði hann og virtist hafa sætt
sig við hlutskiptið, þó hann viður-
kenndi að auðvitað væri sárt að
sjá á eftir þeim svona öllum í
einu. Sonur hans Snæbjörn tók í
sama streng og sagðist hafa sætt
sig við þetta, enda væri ekki
nokkur leið að reka fjárbúskap
undirlagðan af riðuveiki. Hann
kvað þó einvörðungu hafa komið
upp eitt riðuveikitilfelli hjá þeim,
en það var árið 1980. Aftur á móti
hefðu einkenni komið í ljós í
rannsóknum á síðasta hausti og
það nægði til að slátra þyrfti öll-
um stofninum.
Aðrir bændur höfðu svipaða
sögu að segja. Þær bætur sem
bændunum verða greiddar koma
allar á fyrsta ári og eru að sögn
Sigurðar Sigurðarsonar dýra-
læknis á Keldum hugsaðar til að
þeir geti komið sér upp öðrum
búgreinum. Bændurnir sem Mbl.
ræddi við, þeir sem tekið höfðu
ákvörðun, ætluðu að fjölga
nautgripum og jafnvel fara út í
holdanautarækt.
Samkvæmt samningi verða
bændurnir að hreinsa fjárhús
mjög vandlega á fyrsta ári eftir
slátrun, skipta um jarðveg um-
hverfis fjárhúsin, sótthreinsa og
mála. Sigurður Sigurðarson dýra-
læknir sagði aðspurður að riðu-
veikin smitaðist með því að féð
æti, sleikti eða drykki í sig smit-
efnið, einnig smitaðist hún í
gegnum sár, en smitefnið fylgir
öllum óhreinindum frá sauðfé.
Því væri mjög mikilvægt að
bændur tækju ekki aðkomufé í
hús á riðuveikisvæðum, einnig að
þeir lánuðu ekki eða notuðu fjár-
klippur hvers annars, en það
hefði viljað brenna við. Þá sagði
hann að óhreinlæti i sambandi
við flutninga í sláturhús, þegar
farið væri ýmist á sýkta bæi og
ósýkta, gæti borið smitið. Heim-
taka á óverkuðum sláturafurðum
og slæmur frágangur á sláturúr-
gangi og hrækjum af sjálfdauð-
um kindum væri hættulegur. Þó
væri algengast að smitið bærist
með sölu og hýsingu.
Fjallkóngur þeirra Laugdæl-
inga er Hörður Guðmundsson
bóndi á Böðmóðsstöðum. Hann
sagði í viðtali við Mbl. að á Böð-
móðsstöðum rækju tveir bændur
Það er eftirsjá f þessum myndar-
lega ferhyrnda hrúti, sem Sigur-
finnur Vilmundarson í Efstadal á.
Strákurinn heitir Helgi Kristján
Torfason og er af Seltjarnarnes-
inu.
Einbeitnin skein úr svip barna og
lamba, en oftast höfðu börnin
vinninginn.
sauðfjárbúskap, hann sjálfur og
bróðir hans Árni. Þeir væru með
um 70 kindur hvor, en væru hætt-
ir að reka þær til fjalls. „Við er-
um með þær við túngarðinn og
ekki hefur orðið vart riðuveiki-
einkenna," sagði hann. Hörður
sagðist aftur á móti þeirrar skoð-
unar, og svo var um fleiri við-
mælendur Mbl. í Efstadalsrétt,
að slátra hefði átt öllu sauðfé á
svæðinu, fyrst riðuveikin væri á
annað borð komin i sveitina.
Reglurnar gera aftur á móti ráð
fyrir því, að einkenna þurfi að
hafa orðið vart til að bændur fái
bætur, og því gætu menn ekki
skorið niður af fjárhagsástæðum,
þó vilji væri fyrir hendi. Þá bentu
bændur á að óhagkvæmni hlyti
einnig að vera af því að verið
væri að skera niður sitt hvort ár-
ið. Hreinlegra hefði verið að
skera allt niður á sama haustinu
og láta sveitina alla vera án
sauðfjár í þrjú ár. Sigurður Sig-
urðarson dýralæknir var spurður
hvort örygginu væri fullnægt
með því að skilja eftir býli á riðu-
veikisvæðinu og hvort þessi
ábending bænda væri ekki rétt.
Hann sagði þetta fyllilega rétt
hjá bændunum. Auðvitað væri
öruggara að slátra öllu sauðfé I
einu á svæðinu, en þarna kæmi
fyrst og fremst til skortur á fjár-
magni til að standa undir bóta-
greiðslum. Sigurður sagði einnig,
að f Efstadal hefði borið nokkuð á
garnaveiki, kýlapest og tannlosi í
sauðfé. Af þeirri ástæðu væri
einnig gott að til endurnýjunar á
stofninum kæmi.
Bændurnir eru ekkert of sælir
með þessar bótagreiðslur, sagði
Sigurður dýralæknir ennfremur.
Þeir fá svonefndar skattmats-
bætur sem námu um síðustu ára-
mót liðlega 900 krónum á hverja
fullorðna á. Kvaðst Sigurður
reikna með að sami háttur yrði
hafður á nú, bændur fengju um
helming greiddan í desember og
hinn í janúarmánuði. Fénu verð-
ur eins og fyrr segir slátrað á
Selfossi. Riðuveikar kindur eru
teknar frá í sláturhúsinu og kjöt
af þeim fer ekki á markað.
Að gömlum og góðum sveitasið
var öllum boðið til réttarkaffis að
loknum starfsdegi, en lokið var
við að draga í dilka á fimmta tfm-
anum. Niðurskurðurinn var af
skiljanlegum ástæðum mest
ræddur undir borðum. Bændur
sögðu nokkuð augljóst að niður-
skurðurinn yrði óbeint til þess að
fé í sveitinni fækkaði. Menn færu
í ýmsar aðrar búgreinar, breyttu
jafnvel fjárhúsum í því skyni,
sem þýða myndi að ekki yrði
keypt sauðfé á ný í sama magni
og nú er. Þá komu menn einnig í
umræðunni að félagslegum þætti
málsins. Fjallkóngurinn lýsti
þeirri skoðun sinni að göngur á
næstu þremur árum, ef nokkrar
yrðu, hlytu að verða daufar og
minna sungið. Þá voru menn
sammála um það að sauðfjár-
búskapurinn tengdi bændur hvað
sterkustum félagslegum böndum.
í Laugardal hefur verið starfandi
sauðfjárræktarfélag og menn átt
góða samvinnu um ræktun ákveð-
inna stofna. Þá hafa göngur, rétt-
ir, rúningar og fleira samfara
búskapnum verið aðalhvatinn að
ýmsum skemmtilegustu manna-
mótunum. Það var auðheyrt á
bændunum og fjölskyldum
þeirra, að þeir voru strax farnir
að sakna þessa þáttar, en bent
var á þá jákvæðu hlið þessa máls,
að landið hvíldist og batnaði á
fjárleysistímanum.
Bændur gáfu sér tíma til að rétta úr sér, enda yngsta kynslóðin röggsöm við dráttinn. Lengst til vinstri Sigurður
Sigurðsson bóndi Efstadal, Snæbjörn Sigurðsson sonur hans, einnig bóndi í Efstadal, Andrés Pálsson bóndi á
Hjálmsstöðum, þar sem öllu var slátrað sl. haust, og Sigurður Sigurðsson frá Laugarvatni.