Morgunblaðið - 04.12.1983, Blaðsíða 14

62
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 4. DESEMBER 1983
Hver sökkti „Sydney“?
Voru Japanir þar aö verki, þremur vikum
eftir árásina á Pearl Harbour?
ÁSTRALSKA beitiskipið „Sydney“, sem gat sér það til frægðar að sökkva ítalska beitiskipinu
„Bartolomeo Colleoni“ undan strönd Krítar í júní 1940, varð frægt að endemum vegna þess
að það var eina herskipið, sem beið þau örlög í síðari heimsstyrjöldinni að þýzkt beitiskip
dulbúið sem vopnað kaupskip sökkti því.
Ástralska beitiskipið „Sydney" sem þýzka hjálparbeitiskipið ,,Kormoran“ sökkti vestur af Ástralíu 19. nóvember
1941. Flugþilfarið milli tveggja reykháfa skipsins sést greinilega. „Kormoran" sökk einnig.
Nokkrir þeirra af áhöfn „Kormoran" sem komust lífs af (luttir í land í
áströlskum kafbáti. Engum af áhöfn „Sydney“ varð bjargað.
„Sydney", sem þannig varð fórn-
arlamb eins hinna svokölluðu vík-
inga- eða ræningjaskipa Þjóð-
verja, sökk 19. nóvember 1941
vestur af Ástralíu og árásarskipið,
hjálparbeitiskipið „Kormoran",
skömmu síðar. Þetta er jafnframt
eina dæmi þess úr stríðinu að við-
ureign þýzks ræningjaskips og
herskips lyktaði með því að bæði
skipin sukku. í Berlín var því mjög
haldið á loft í herstjórnar-
tilkynningum að þrátt fyrir öfl-
ugri vopn og meiri hraða „Sydney"
hefði ástralska beitiskipið verið
sigrað.
Mönnum hefur gengið illa að
skilja hvernig víkingaskip gat
sigrað beitiskip hjálparlaust og
afdrif „Sydney" eru ein mesta ráð-
átan úr síðari heimsstyrjöldinni.
nýrri bók er því haldið fram að
Þjóðverjar hafi sökkt skipinu í
samvinnu við Japani, sem þá
höfðu ekki enn hafið þátttöku i
stríðinu. Japanir gerðu ekki árás-
ina á Pearl Harbor fyrr en tæpum
þremur vikum eftir að „Sydney"
var sökkt.
HERFERÐ
Herferð þýzkra árásarskipa
gegn flutningum birgöaskipa
Breta á úthöfunum náði hámarki
á tímabilinu janúar til marz 1941.
Þessum kafla stríðsins lauk með
því að Bretar sökktu „Bismarck",
síðasta herskipinu sem Þjóðverjar
notuðu til árása á úthöfunum. Það
var jafnframt nýjasta skip þýzka
sjóhersins, stolt þess og voldug-
asta herskip heims á þeim tíma og
til þess að granda því urðu Bretar
að beita tveimur flugvélamóður-
skipum, þremur orrustubeitiskip-
um, fimm orrustuskipum, 14 beiti-
skipum og 21 tundurspilli.
„Kormoran" og nokkur önnur
þeirra hjálparskipa, sem Þjóðverj-
ar dulbjuggu sem vopnuð kaup-
skip, voru notuð til árása á Vest-
ur-Kyrrahafi og Indlandshafi og
þau náðu betri árangri á þessum
slóðum en önnur árása- og ræn-
ingjaskip Þjóðverja og ' héldu
áfram aðgerðum eftir að „Bis-
marck" var sökkt.
Frægast þessara skipa var „Atl-
antis", sem var undir stjórn
Bernhard Rogge skipherra. Það
sökkti alls 22 skipum, sem voru
samtals 145.968 lestir. „Atlantis"
sigldi 20 mánuði umhverfis hnött-
inn og rændi eða sökkti 22 skipum,
þeirra á meðal egypzka skipinu
„Zamzam", sem flutti 138 banda-
ríska farþega. Ljósmyndari „Life“
tók frægar ljósmyndir af vist far-
þeganna um borð í þýzka sjóræn-
ingjaskipinu og ljósmynd hans af
því var notuð til að bera kennsl á
skipið þegar Bretar sökktu því.
„Thor“ sökkti 22 skipum eins og
„Atlantis" og þau voru samtals
153.093 lestir. Metið setti „Pin-
guin“, sem sökkti 33 skipum sem
voru samtals 165.547 lestir. Brezka
beitiskipið „Cornwall" hafði að
lokum hendur í hári þessa skips og
sökkti því undan Seychelles-eyjum
vorið 1941. Sjóræningjaskipið
„Michel" sökkti 17 skipum, sem
voru samtals 121.994 lestir.
„Kormoran" var 8.736 lestir,
smíðað 1938 og hóf árásir sínar á
úthöfunum 3. desember 1940. Það
var undir stjórn Theodors Det-
mers skipherra og auk „Sydney“
sökkti það eða rændi 11 skipum,
sem voru samtals 68.274 lestir.
Eitt sinn þegar „Kormoran" var
miðja vegu milli Vestur-Afríku og
Suður-Ameríku sökkti áhöfnin
fjórum skipum, þeirra á meðal
fíutningaskipinu „Eurylochus”,
sem var á leið með flugvélar til
vígstöðvanna í Norður-Afríku.
Tvö brezk beitiskip, „Norfolk" og
„Devonshire", reyndu að komast í
tæri við „Kormoran", en þýzka
árásarskipið komst undan.
Ekkert þýzkt víkingaskip hlaut
eins óvenjuieg örlög og „Kormor-
an“. óvinaskip þess, „Sydney", hét
sama nafni og ástralska herskipið
sem grandaði frægasta árásar-
skipi Þjóðverja í fyrri heimsstyrj-
öldinni, beitiskipinu „Emden“,
þegar það gerði árás á Cocos-eyjar
á Indlandshafi, 9. nóvember 1914.
„Sydney" var 6.980 smálestir og
var vopnað átta 6 þumlunga fall-
byssum, átta 4 þumlunga og átta
21 þumlungs og einni sjóflugvél.
Hraði 32,5 hnútar. Áhöfnin hafði
öðlazt mikilvæga reynslu í sjó-
hernaði í erfiðum viðureignum við
óvinaskip á Miðjarðarhafi.
„Sydney" og „Kormoran" háðu
einvígi sitt nálægt strönd Vestur-
Ástralíu, út af svokölluðum Há-
karlsflóa (Shark Bay). Þegar
þýzka skipið var á siglingu síðla
dags 19. nóvember 1941, um 300
mílur undan ströndinni skv.
blaðafréttum á þessum tíma, varð
áhöfnin skyndilega vör við „Syd-
ney“, sem sigldi beint í áttina að
því til þess að komast að því hvaða
skip væri þarna á ferðinni.
MERKJASENDINGAR
Yfirmenn „Sydney“ höfðu
greinilega ekki gert sér grein fyrir
því að „Kormoran" var dulbúið
beitiskip og fóru svo óviturlega að
ráði sínu að krefjast þess að
áhöfnin gæfi upp þjóðerni og
heimahöfn samkvæmt riti Von der
Portens um þýzka sjóherinn í síð-
ari heimsstyrjöldinni (hann virð-
ist styðjast við frásögn skipherr-
ans, sem seinna sendi frá sér bók
um aðgerðir skipsins). Þjóðverj-
arnir reyndu strax að forða sér, en
Detmers skipherra átti ekki ann-
arra kosta völ en að skiptast á
merkjasendingum við beitiskipið
sem nálgaðist.
„Kormoran" reyndi að tefja
merkjasendingarnar og rugla
„Sydney“ í ríminu til að losna úr
klípunni, m.a. með því að láta í
veðri vaka að skipið væri hol-
lenzkt, og yfirmenn „Sydney" virð-
ast hafa látið blekkjast. Beitiskip-
ið sigldi samhliða víkingaskipinu,
sveigði um leið í átt að því og
reyndi að nálgast það og brátt var
fjarlægðin á milli þeirra aðeins
1830 metrar.
Þýzku sjóliðarnir töldu bersýni-
legt að „Sydney" ætlaði að leggj-
ast upp að „Kormoran" og senda
menn um borð til að skoða skipið
eins og venjulega var gert þegar
herskip mætti ókennilegu kaup-
skipi.
Ástralska herskipið miðaði átta
sex þumlunga fallbyssum sínum á
„Kormoran" og Detmers skip-
herra virti þær fyrir sér og fjórar
tundurskeytarennur skipsins. En
hann veitti því eftirtekt að léttari
fallbyssur þess voru ekki mannað-
ar og að nokkrir menn af áhöfn-
inni virtust ekkert hafa fyrir
stafni og hölluðu sér letilega yfir
borðstokkinn.
Detmers skipaði að QQQ-merki
yrði sent í talstöð til marks um að
„Kormoran" væri dulbúið árás-
arskip og dró upp nokkur villandi
fánamerki til að svara stöðugum
ljósmerkjum beitiskipsins. Að lok-
um krafðist „Sydney" þess að
skipið gæfi upp leyhikallmerki.
Nú var augljóst að komizt hafði
upp um „Kormoran" og að engin
látalæti dugðu lengur. Beitiskipið
stefndi á mitt skipið á stjórn-
borða. Það var nú í innan við
hálfrar mílu fjarlægð og hægði á
sér.
Detmers hrópaði skipanir um að
tekið skyldi ofan af fallbyssunum.
Þær voru gerðar skotklárar á
svipstundu og „Kormoran" breytt-
ist úr sakleysislegu kaupskipi í
ógnþrungið víkingaskip.
SKOTHRÍÐ
„Kormoran" hleypti fyrst af
einu skoti og þremur í viðbót strax
á eftir. Brúin á „Sydney" og eld-
varnastjórnstöðin tættust í sund-
ur og sprengikúlurnar í skothríð-
inni, sem „Sydney“ svaraði með,
fóru langt fram hjá skotmarkinu.
Detmers sá menn falla unnvörp-
um fyrir skothríðinni frá loft-
varnabyssum „Kormorans".
Skytturnar gátu ekki annað en
hæft af svona stuttu færi.
Tveimur tundurskeytum var
skotiö að beitiskipinu og annað
hæfði og stefnið lyftist. Fallbyssu-
kúla reif þakið af einum skotturn-
inum og skotturnarnir tveir
frammi í skipinu þögnuðu. „Syd-
ney“ færði sig þó enn nær hinu
þýzka skipi.
Skytturnar á „Kormoran skutu
af fallbyssum sínum með fjögurra
til fimm sekúndna millibili. Eldur
kom upp í sjóflugvél beitiskipsins.
Aftasti skotturninn mölbrotnaði
og eldur læsti sig um þilfarið, sem
var mannlaust að öðru leyti en því
að það var þakið líkum.
Þegar hér var komið var skotið
úr aðeins einum skotturni „Syd-
ney“, en tvær fallbyssur hans
gerðu mikinn usla. „Kormoran"
var hæft í vélarrúmið og eldur
kom upp í því.
Ástralska beitiskipið beygði og
virtist ætla að sigla á „Kormor-
an“, en missti skriðinn og fór fram
hjá skut þýzka skipsins. Allan
tímann var skotið á það án afláts
úr fallbyssum árásarskipsins og
síðustu fallbyssur beitiskipsins
þögnuðu.
Fallbyssur árásarskipsins þögn-
uðu einnig um stund meðan
áhöfnin kældi þær með sjó. Síðan
drapst á vél skipsins, en fallbyss-
urnar þögnuðu ekki fyrr en skotið
hafði verið um 500 5,9 þumlunga
sprengikúlum.
TUNDURSKEYTI
Beitiskipið sleppti að lokum
fjórum tundurskeytum, en það
sem næst komst skotmarkinu fór
fram hjá skutnum í nokkur
hundruð metra fjarlægð. Detmers
gaf skipun um að öðru tundur-
skeyti yrði skotið í logandi skipið.
Það geigaði og beitiskipið hörfaði
á hægri ferð.
Áhöfnin á „Kormoran" sá log-
ana frá „Sydney" í myrkrinu í
rúmar tvær klukkustundir. Síðast
sáu þýzku skipbrotsmennirnir til
„Sydney" úti við sjóndeildarhring
og þá logaði enn eldur í skipinu.
Síðan spurðist ekkert til ástralska
herskipsins.
Flugvélar og bátar leituðu á
þrjú þúsund fermílna svæði að
hinu horfna skipi, en ekkert
fannst nema tveir mannlausir
bátar. Engum af 644 manna áhöfn
„Sydney", þar á meðal 42 liðsfor-
ingjum, var bjargað. Aðeins eitt
lík fannst, nokkrum mánuðum síð-
ar.
Mennirnir á „Kormoran" kom-
ust að raun um að fallbyssukúla
hafði eyðilagt slökkvibúnað skips-
ins svo að ekki reyndist unnt að
halda eldinum í vélarrúminu í
skefjum og allir sem þar voru að
störfum létu lífið.
Dagar „Kormorans" voru einnig
taldir. Áhöfnin fór í björgunar-
bátana skömmu eftir að eldurinn
barst í tundurduflabirgðir skips-
ins og það brotnaði. Þeim sem
tókst að komast frá borði var
bjargað á næstu dögum. Að lokum
björguðu óvinir „Kormorans" 318
mönnum af 398 manna áhöfn
skipsins á land í Ástralíu. Det-
mers var sæmdur riddarakrossi
járnkrossins þegar hann var í
fangavistinni.
RÁÐGÁTA
Engin óyggjandi svör hafa feng-
izt við mörgum spurningum, sem
vöknuðu vegna afdrifa „Sydney".