Morgunblaðið - 04.01.1984, Qupperneq 15

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 4. JANÚAR 1984
15
Rússnesk rúlletta
Vesalings Jean Nicot! Það væri
synd að segja að hann hafi orðið
sérlega upp með sér þegar hon-
um var tilkynnt að til stæði að
skýra tóbaksjurtina í hausinn á
honum.
Sannleikurinn var sá að sendi-
herra Frakka í Portúgal átti sér
einskis ills von þegar hann festi
kaup á þessari framandlegu urt
af farmönnum frá Nýja heimin-
um árið 1558.
Kveikjan að kaupunum var
það orð sem fór af lækningamætti
plöntunnar. Honum til mikillar
hrellingar fóru landar hans þess
í stað að rækta hana ... og
reykja í stórum stíl.
Þar með var ástarævintýri Vest-
urlandabúa og tóbaksplöntunnar
hafið, ævintýri sem er í þann mund
að fá ólfkt óglæsilegri og sviplegri
endi en ætlað var í upphafí.
Tóbak og saga
Allt fram á 16. öld höfðu Evr-
ópubúar unað glaðir við sitt án
þess að hafa heyrt á tóbak
minnst. Þá höfðu indíánar í Am-
eríku tottað pípur og vindla svo
öldum skipti.
Og þrátt fyrir andstöðu
málsmetandi manna — þ.á m.
James 1. Englandskonungs sem
FÆDA
OG
HEILBRIGÐI
— eftir dr. Jón Óttar
Ragnarsson
árið 1604 gaf út ritið „Gagnárás
gegn tóbakinu“ — hélt það áfram
að breiðast út.
Rússneski keisarinn, Mikael 1.,
gekk meira að segja svo langt að
fyrirskipa líflát hvers þess og
eins sem vogaði sér að reykja
þennan óþverra í annað sinn.
Það var þó ekki fyrr en á þess-
ari öld sem tóbakið „sló í gegn“
enda ný afurð komin til sögunn-
ar: „sígarettan". Verksmiðju-
framleiðsla og fjölmiðlar sáu um
afganginn.
En jafnframt tók að bera æ
meira á veiki sem hefur þann kost
helstan fram yfír holdsveiki að sá
sem af henni sýkist kembir ekki
hærurnar á Hótel Jörð.
Tóbak og heilsa
Ekki aðeins má rekja um 90%
alls lungnakrabbameins til reyk-
inga, heldur væri þessi sýki frekar
fátíð ef tóbakið hefði ekki komið
til sögunnar.
Þar með eru reykingar orðnar
undirrót einhvers þrálátasta far-
aldurs í sögu læknisfræðinnar,
ekki einungis á Vesturlöndum,
heldur meðal flestra þjóða
heims.
Auk þess að vera með kvalaf-
yllstu sjúkdómum sem um getur er
lungnakrabbi svo beinskeitt sótt
að sjúkdómsgreining jafngildir yf-
irleitt dauðadómi innan örfárra
ára.
En þá eru ótalin áhrif reyk-
inga á aðrar tegundir krabba-
meins (sjá töflu), þ.á m. á
krabbamein í munnholi, barka,
vélinda, gallblöðru, brisi og lifur
svo eitthvað sé nefnt.
En jafnframt eru reykingar
einn þriggja helstu áhættuþátta
hjarta- og æðasjúkdóma, þeirra
sjúkdóma sem eru aðaldánaror-
sök Vesturlandabúa um þessar
mundir.
í Bandaríkjunum er nú álitið að
um 300.000 manns látist árlega
af völdum reykinga (um 15% af
dánartíðninni í heild), þar af um
100.000 úr lungnakrabbameini ein-
göngu.
Ekki er enn ljóst hvaða efni
það eru í tjörunni og reyknum
sem reykingamaðurinn sogar að
sér sem valda þessum ósköpum,
en alls innihalda þau a.m.k. 5000
mismunandi efni.
Meðal þeirra eru meðlimir
tveggja þekktustu fjölskyldna
krabbameinsvalda (N-nítroso-
sambanda og fjölhringa aromat-
ískra kolvatnsefna) auk ýmissa
þekktra krabbameinshvata.
Lokaorö
Sem betur fer deyr ekki hver
reykingamaður úr lungna-
krabba. Né heldur deyr hver sá,
sem sleppur úr þeim háska, úr
öðrum sjúkdómum sem reyk-
ingar valda.
Sannleikurinn er sá að fyrir-
fram veit enginn hver fær þessa
sjúkdóma og hver ekki. Að reykja
er því ekki ósvipað því að leika
rússneska rúllettu með eigið líf.
í raun má gera ráð fyrir að reyk-
ingar verði þriðja hverjum reyk-
ingamanni að aldurtila. Reyki
helmingur þjóðfélagshóps má
því rekja sjötta hvert dauðsfall
til reykinga. Rannsóknir sýna að
um það bil 42% íslendinga (18 ára
og eldri) reykja.
En hver er ávinningurinn? Hvað
fær reykingamaðurinn fyrir sinn
snúð eftir að hafa lagt líf sitt i
hættu á þennan hátt? Um það og
um varnir gegn reykingum er
fjallað í næstu grein.
AUKNING f DÁNARTÍÐNI
MEÐAL REYKINGAMANNA:*
Tegund krabbameins Aukning
Munnhol 890%
Lungu 680%
Barki 510%
Vélinda 320%
Lifur, gallvegir 180%
Bris 170%
Gallblaðra 100%
Nýru, magi, eitlar, blóð 40%
Krabbamein alls 110%
AAIdurshópar 45—64 ára. Töl-
urnar sýna hve mörgum prósent-
um dánartíðnin er hærri meðal
reykingamanna en hinna sem
ekki reykja.
Halldór Jónatansson, forstjóri Landsvirkjunar:
Greidslujöfnud-
ur jákvædur hjá
Landsvirkjun ’83
„ENDANLEGT uppgjör ársins liggur
að sjálfsögðu ekki fyrir ennþá, en
bráðabirgðatölur benda til þess, að um
jákvæðan greiðslujöfnuð verði að
ræða, þrátt fyrir fyrirséðan rekstrar-
halla upp á um 90 milljónir króna,“
sagði Halldór Jónatansson, forstjóri
Landsvirkjunar, í samtali við Morgun-
blaðið, er hann var inntur eftir afkomu
fyrirtækisins á liðnu ári.
„Við gerum ráð fyrir, að tekjur
verði um 1.545 milljónir króna á ár-
inu og rekstrargjöldin um 1.635
milljónir króna. Þar af eru afskrift-
ir og vextir alls um 1.293 milljónir
króna, eða um 79% af rekstrargjöld-
um. Þá áætlast hrein eign Lands-
virkjunar í árslok verða um 6 millj-
arðar króna," sagði Halldór Jóna-
tansson.
„Ég geri ráð fyrir því, að á þessu
ári þurfi hvorki að koma til rekstr-
ar- né greiðsluhalla hjá Landsvirkj-
un fái gjaldskrá fyrirtækisins að
hækka á árinu eins og nauðsynlegt
kann að reynast til að vega upp á
móti kostnaðarhækkunum vegna
hugsanlegra gengis- og verðlags-
breytinga umfram forsendur þjóð-
hagsáætlunar fyrir árið 1984,“ sagði
Halldór Jónatansson.
Halldór Jónatansson sagði, að
helztu framkvæmdir á þessu ári
yrðu við Kvíslarveitur, Blönduvirkj-
un og Suðurlínu. „Lánsfjáráætlun
gerir ráð fyrir lántöku upp á um 900
milljónir króna vegna framkvæmda
og rannsókna á vegum Landsvirkj-
unar á árinu 1984.“
„Um vatnsbúskapinn er það að
segja, að hann er nú með hagstæð-
ara móti, sem lýsir sér bezt í því, að
vatnsborð Þórisvatns er nú um 2,5
metrum hærra en á sama tíma í
fyrra. Ástæðan er fyrst og fremst
sú, að rennsli í Þjórsá og Tungná
hefur reynzt meira en undanfarin ár
vegna meiri úrkomu. Ennfremur er
vatnsnýtingin betri nú með tilkomu
Sultartangastíflu, sem dregur úr
ísmyndun í Þjórsá og minnkar ís-
skolunarþörfina, auk þess sem
fyrstu áfangar Kvislarveitufram-
kvæmdanna eru farnir að skila sér f
auknum vatnsforða. Rafmagns-
framleiðslan í vetur ætti því ekki að
þurfa að líða fyrir vatnsskort.
Landsvirkjun verður því væntan-
lega í aðstöðu til að mæta allri
orkueftirspurn það sem eftir er
vetrar frá bæði almenningsrafveit-
um og stóriðju, að svo miklu leyti
sem ekki kemur til bilana eða trufl-
ana af óviðráðanlegum ástæðum,"
sagði Halldór Jónatansson, forstjóri
Landsvirkjunar, að endingu.
TÖLVUVÆÐING
ÁN
TÖLVU ?
Góður tölvubúnaður er dýr fjárfesting og valið milli tegunda
er vandasamt. Erfiðleikar fjölmargra fyrirtækja og félagasam-
taka eru einmitt fólgnir í vali og nýtingu tölva í sína þágu.
Er hægt að forðast fjárfestingaslys á þessu sviði, en njóta
þó öruggrar tölvuþjónustu á hagkvæman hátt?
TÖLVUMIÐSTÖÐIN Á SVARIÐ
•Tölvumiðstöðin býðst til að annast allt
bókhald og veita margs konar tölvuþjón-
ustu til fyrirtækja og félagasamtaka.
•Tölvumiðstöðin býður hraða og sveigjan-
lega þjónustu.
•Tölvumiðstöðin býr að sérfræðiþekkingu
og afburða tæknibúnaði.
•Tölvumiðstöðin finnur það kerfi sem best
hentar hverjum viðskiptavini.
•Tölvumiðstöðin sparar fjárfestingu í vél-
og hugbúnaði, en veitir ódýra og örugga
þjónustu sem byggir á 10 ára reynslu.
HRINGIÐ STRAX!
Ólafur Tryggvason mun veita allar nánari
UPPLÝSINGAR I SlMA 85933
Miðnætursýn-
ing á Skvaldri í
Þjóðleikhúsinu
ÞJÓÐLEIKHÚSIÐ bryddar upp á
þeirri nýjung í starfsemi sinni med
nýju ári að efna til nokkurra miðnæt-
ursýninga á gamanleiknum Skvaldri
eftir Michael Frayn. Leikrit þetta var
árið 1982 valið bezti gamanleikur í
Bretlandi og hefur verið sýnt víða um
lönd.
Fyrsta miðnætursýning í Þjóð-
leikhúsinu á Skvaldri verður
næstkomandi laugardagskvöld, 7.
janúar, klukkan 23.30. Leikstjóri
sýningarinnar er Jill Brook Árna-
son. Auk miðnætursýninganna
verða sýningar á hefðbundnum
tíma.
Tinna Gunnlaugsdóttir, Sigurður Sigur-
jónsson, Bessi Bjarnason og Sigríður
Þorvaldsdóttir ( hlutverkum sínum f
Skvaldri.
Töluumiðstöðin hf
Höfðabakki9 Simi 85933
£
w
I