Morgunblaðið - 15.07.1984, Page 11

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 15. JÚLÍ 1984
59
MYRKRAVERK
Utfarar-
stjórar
leggjast
á náinn
Léttúðarfull afstaða sumra
Bandaríkjamanna til dauðans
og hinna dauðu hefur oft valdið
hneykslun og leiðindum og er svo
enn. Þegar Jessica Mitford fletti
ofan af bandaríska útfarariðnað-
inum áriö 1963 fagnaöi hún mjög
ódýrri líkbrennslu, sem þá var
sem óðast að ryðja sér til rúms, og
kallaði hana „nýja von fyrir hina
dauðu“. Þessi von þykir nú hafa
brugðist að ýmsu leyti.
Engin grein bandaríska útfar-
ariðnaðarins, sem veltir 6,5 millj-
örðum dollara árlega, stendur með
meiri blóma en líkbrennslan, en
líkbrennslufyrirtækin þykja hins
vegar ekki sérlega vönd að virð-
ingu sinni. Þau hafa verið sökuð
um að beita aðferðum færibanda-
framleiðslunnar í sparnaöarskyni,
um stórkostleg mistök og skeyt-
ingarleysi og bein svik. Æfareiðir
ættingjar látins fólks hafa af
þessum sökum höfðað mál á hend-
ur fyrirtækjunum, sem e.t.v. geta
kostað þau allt að einum milljarði
dollara.
Aðalsakarefnið, bæöi hjá ætt-
ingjunum og fyrrum starfs-
mönnum fyrirtækjanna, sem
fengu sig fullsadda á vinnubrögð-
unum, er, að oft sé allt að 10 líkum
troðið í einu inn í brennsluofninn
þótt hann sé ekki gerður nema
fyrir eitt. „Síðan er askan sett í
einn haug og þegar þarf að fylla
krukku er bara mokað úr haugn-
um. Guð einn veit svo hvaða ösku
fólkið fær. Þetta er eitt af mestu
hneykslum þessarar aldar,“ segir
Melvin Belli, lögfræðingur i San
Francisco, sem tekið hefur að sér
mál 300 viðskiptavina líkbrennslu-
fyrirtækjanna.
Hver og einn þessara 300 manna
fer fram á þrjár milljónir dollara í
skaöabætur frá Harbour Lawn
Mount Olive-líkhúsinu, sem er það
stærsta í Los Angeles, og 10 lík-
brennslufyrirtækjum öðrum, sem
taka að sér að brenna lík fyrir það.
Einnig eru kröfur gerðar á hendur
Neptune Society, sem sér um að
koma ösku látinna manna á sjó út
Gróðafíknin raaður ferðinni.
og er það stærsta sinnar tegundar
í Bandaríkjunum. Það skiptir mik-
ið við Harbour Lawn.
Það var 72 ára gömul ekkja,
Audrey Cooper að nafni, sem
hratt af stað málshöfðanaskrið-
unni. Þegar Jerry Read, fyrrum
starfsmaður Harbour Lawn, sagði
henni, að krukkan, sem hún hefði
fengið frá fyrirtækinu, hefði ör-
ugglega ekki inni að halda ösku
mannsins hennar sáluga, fór hún í
mál. Read og aðrir fyrrverandi
samstarfsmenn hans héldu því
einnig fram, að auk þess sem eng-
inn vissi hvaða aska væri í krukk-
unum þá væru heilu haugarnir af
afgangsösku urðaðir utangarðs. 1
þetta sinn tókst Harbour Lawn að
semja um skaðabætur án frekari
málaferla.
Walt Good, sem rannsakað hef-
ur þessi mál fyrir Belli og aðra
lögfræðinga, segir, að sams konar
iðja hafi verið stunduð í Cleve-
land, Tucson, Arizona, Columbus,
Ohio og Florida. „Svona svik eru
því miður allt of algeng,“ sagði
Good. „Jafnvel allt að fimmtungur
fyrirtækjanna stundar þau og
ástæðan er eingöngu gróðafíkn.
Því fleiri likum, sem troðið er inn
í ofninn í einu, þeim mun minni er
tilkostnaðurinn. Ég held, að metið
sé 17 lík — öll af börnum."
Uppistandið, sem orðið hefur út
af þessu, hefur leitt til stofnunar
samtaka, sem kalla sig „Virðing
fyrir dauðanum“, nokkurs konar
„neytendasamtaka“, sem berjast
fyrir auknu eftirliti með útfarar-
iðnaðinum. Félagsmenn í þeim
hafa efnt til mótmæla fyrir fram-
an Harbour Lawn-fyrirtækið og
hyggja á sams konar aðgerðir þeg-
ar málið verður tekið fyrir hjá
dómstólunum.
— WILLIAM SCOBIE
SKRIFFINNAR
Blaðamenn
þurfa að
lesa upp og
læra betur
Starfsöryggi blaðamanna um
heim allan er nú i mikilli
hættu. Fyrst og fremst vegna
tölvutækninnar, sem gerir mörg
hefðbundin störf þeirra með öllu
óþörf, og einnig vegna þess, að
dagblöðunum fækkar með ískyggi-
legum hraða. Frá þessu segir í
timabærri skýrslu, sem unnin hef-
ur verið á vegum Alþjóðavinnu-
málastofnunarinnar í Genf.
Fréttamaður, sem staddur er
erlendis, getur nú sent skrif sfn
beint inn á tölvu á skrifstofunni
heima með því að tengja tæki, sem
er hvort tveggja 1 senn ritvél og
sendir, við simalinu. Vegna gervi-
hnattarsambands milli Parísar og
Hong Kong berst eitt og sama
dagblaðið samtimis til lesenda i
Evrópu og Asíu. Fréttastofa í
London getur sent 70.000 orð á
sekúndu til New York.
f skýrslunni er reynt að meta og
vega þær hættur, sem nú steðja að
blaðamannastéttinni með blaða-
dauðanum, sem enginn endir virð-
ist ætla að verða á. Það eru eink-
um landsbyggðarblöðin og blöð f
smærri borgum, sem verða honum
að bráð, en þau eiga erfitt með að
rísa undir vaxandi kostnaði við
nýja tækni og lenda þvi ósjaldan í
gininu á stóru blaðahringunum.
Árið 1951 voru 107 sjálfstæð
landsbyggðarblöð í Frakklandi en
1973 aðeins 42. Árið 1880 var gefið
út eitt eða fleiri dagblöð í 239
borgum í Bandarfkjunum en að-
eins í 45 borgum árið 1968. ILO,
Alþjóðavinnumálastofnunin, var-
ar við því, að „með aukinni tölvu-
notkun gæti þetta ástand versnað
um allan helming og orðið alvar-
leg ógnun við dagblaðið eins og
menn þekkja það nú“.
„Með því að tengja tölvurnar við
sjónvarp og fá aðgang að tölvu-
kerfi fréttastofu eða upplýsinga-
banka verður hægt að fá allar nýj-
ustu fréttirnar á færibandi hve-
nær sem er — meiri og fleiri frétt-
ir en nokkur venjulegur maður
ræður við, sama hve fréttaþyrstur
hann er.“
ILO spáir því þó, að þessi þróun
muni verða akkur fyrir tfmarit
Ókjörunum öllum er dælt í fyrrnefnda „sjúklinga“,
þar á meöal svo miklu af róandi lyfjum aö þaö veldur
minnisleysi .. og gerir menn ófæra um aö tjá sig
skilmerkilega
SJÁ: ANDÓF OG HEILSUFAR
ANDOF OG HEILSUFAR
Geðveikin
fer eftir
geðþótta
stjórnvalda
Sovésk lög um geðsjúkdóma og
geðsjúklinga eru að flestu
leyti sambærileg við þau, sem
annars staðar gerast. Ef geðlækn-
ir úrskurðar að einhver sé „hættu-
legur umhverfi sínu“, er leyfilegt
að færa þann hinn sama nauðugan
viljugan til meðferðar á geð-
sjúkrahús.
f Sovétríkjunum er hins vegar
um tvenns konar geðsjúkrahús að
ræða. VG er skammstöfun fyrir
„venjuleg geðsjúkrahús" þar sem
margir sjúklinganna eru til með-
ferðar af fúsum og frjálsum vilja.
Þau eru yfirleitt ekki fjarri
heimahögum sjúklingsins þannig
að ættingjar hans og ástvinir geta
litið til með honum. Öllu ógnvæn-
legri eru SG, „sérstöku geðsjúkra-
húsin”, stofnanir þar sem geðveik-
um glæpamönnum er haldið í al-
gerri einangrun. Alræmdasta
stofnunin af þessu tagi er i Talgar
nálægt Alma-Ata, rétt við kin-
versku landamærin og í þúsunda
mílna fjarlægð frá átthögum
sjúklinganna. Vopnaðir verðir eru
þar á hverju strái og umhverfis
alla bygginguna flókin og fullkom-
in öryggisgirðing. Allt nærliggj-
andi svæði er bannsvæði.
Algengt er i öllum löndum, að
sumir geðsjúklingar, þeir, sem
gerst hafa sekir um morð og aðra
alvarlega glæpi, séu hafðir í
strangri gæslu. Þar skilur þó með
sovéskum geðlæknum og starfs-
bræðrum þeirra í flestum öðrum
löndum, að þeir hika ekki við að
stimpla andstöðu við yfirvöldin
sem „geðsjúkdóm".
í Bretlandi var nýlega gefin út
bók þar sem raktir eru þeir at-
burðir, sem leiddu til þess, að
Samtök sovéskra tauga- og geð-
lækna (sem óttuðust brottrekstur)
sögðu sig úr Alþjóðageðlækna-
„Meírí og fleiri fróttir en nokkur
venjulegur maður ræöur við“
ýmiss konar og sérfræðirit, „sem
sóst yrði eftir vegna viðbótarefnis
og frekari útskýringa". í skýrsl-
unni segir, að til að verða við kröf
um nýrra tíma verði blaðamenn
að taka sig taki og leita annarra
leiða en þeirra, sem tölvubyltingin
er að loka.
— THOMAS LAND
sambandinu. Eru höfundar bókar-
innar sálfræðingurinn Sidney
Bloch og Peter Reddaway, sér-
fræðingur í sovéskum málefnum
við Hagspekiskólann í London,
London School of Economics.
Pólitísk fórnarlömb sovéskrar
geðlæknisfræði eru m.a. andófs-
mennirnir, t.d. þeir, sem hafa
reynt að stofna óháð verkalýðsfé-
lög, fólk, sem sótt hefur um
brottflutningsleyfi, og kristnir
menn, sem ekki vilja sætta sig við
allar takmarkanirnar, sem settar
eru trúariðkunum þeirra. Þetta
„geðsjúka“ fólk er líklega núna
rúmlega 500 talsins.
Dæmigerð „sjúkdómslýsing"
geðlæknanna á þessum mönnum
er sú, að þeir séu „daufgerðir
kleyfhugar", andlegt ástand, sem
geðlækanr annars staðar hafa
aldrei rekist á. Önnur er sú, að
sjúklingurinn „ofmeti sitt eigií
sjálf" og mikli fyrir sér „þýðingu
sína fyrir þjóðfélagið".
„Lækningin" við þessum kvill-
um er ekki aðeins sú að vera
lokaður inni þótt það sé alveg
nógu skelfilegt þegar um er að
ræða SG, sérstöku geðsjúkrahús-
in, innan um fólk, sem er alvar-
lega truflað á geði. ókjörunum öll-
um er dælt í fyrrnefnda „sjúkl-
inga“, þar á meðal svo miklu af
róandi lyfjum að það veldur minn-
isleysi og stöðugum skjálfta og
gerir menn ófæra um að tjá sig
skilmerkilega. Svona „lækning"
getur gert hraustasta mann að
geðsjúklingi að því best verður
séð.
Hvers vegna skyldu sovéskir
geðlæknar sætta sig við, að starf
Stundum getur „lækningin“ gert
hraustasta mann að geðsjúklingi.
þeirra sé misnotað á þennan hátt?
Bloch og Reddaway benda á, að
stundum telji þeir sig vera að gera
viðkomandi manni greiða með því
að koma honum úr klónum á KGB.
Lítilfjörlegasta dæmi um tauga-
veiklun einhvern tíma í lífi
mannsins er þá næg afsökun.
Stjórnvöldum líkar það líka ágæt-
lega, að þeir, sem gagnrýna þau,
skuli vera geðveikir upp til hópa.
í bókinni eru þessir atburðir
raktir í smáatriðum en að sjálf-
sögðu er þar ekki um neina loka-
niðurstöðu eða lausnir að ræða.
Sovéskir geðlæknar sögðu sig úr
alþjóðasambandinu og róa nú ein-
ir á báti. Þeim hlýtur að þykja það
auðmýkjandi fyrir starsfheiður
sinn og vafalaust eiga eftir að
verða frekari viðbrögð í þessu
máli.
- JOHN WEIR
HERNAÐUR
Eisenhower
hugöist beita
a-sprengjunni
Dwight Eisenhower, fyrrum
forseti Bandaríkjanna, var
hlynntur því árið 1953, að kjarn-
orkusprengjum yrði beitt gegn
Kínverjum ef Kóreuviðræðurnar
færu út um þúfur. Segir frá því í
skjölum, sem bandaríska utan-
ríkisráðuneytið hefur birt.
Þar segir, að Eisenhower hafi
trúað því, að með því að greiða
Kínverjum þung og afgerandi
högg yrði komið í veg fyrir þátt-
töku Sovétmanna í Kóreustríð-
inu og aðra heimsstyrjöld. „For-
setinn lét þau orð falla, að því
fyrr sem til þessa yrði gripið, því
minni hætta væri á íhlutun Sov-
étmanna," segir í skjölum um
fund í þjóðaröryggisnefndinni 20.
maí árið 1953.
Bandaríska herráðið var
hlynnt því að beita kjarnorku-
sprengjum sem lið í auknum
hernaðaraðgerðum flughers og
flota ef vopnahlésviðræðurnar
bæru engan árangur og rjúfa
þannig það hernaðarlega þrá-
tefli, sem orðið var í stríðinu.
Daginn eftir fyrrnefndan fund
kom John Foster Dulles, utanrík-
isráðherra, hins vegar á fram-
færi þeirri aðvörun til Kínverja,
fyrir milligöngu Jawaharlal
Nehru, forsætisráðherra Ind-
lands, að Bandarikjamenn væru
reiðubúnir til að stórauka hern-
aðinn. Tveimur mánuðum síðar
var vopnahléssamningurinn und-
irritaður. Það voru Norður-
Kóreumenn, sem hjuggu á hnút-
Eísenhower: hugöiat rjúfa hið
hernaöarlega þrátefli.
inn með því að fallast á fanga-
skipti þar sem stríðsföngum yrði
leyft að ákveða það sjálfir hvort
þeir hyrfu aftur heim til átthag-
anna.
Nokkrum mánuðum eftir sam-
komulagið, 8. janúar árið 1954,
ákváðu Eisenhower og þjóðarör-
yggisnefndin, að gripið yrði til
tafarlausra hefndaraðgerða,
hugsanlega með kjarnorkuvopn-
um, ef Kínverjar hæfu stríðsað-
gerðir að nýju.
Skjöl, sem öldungadeildin
opinberaði i apríl sl., sýna, að
stjórn Eisenhowers var einnig
viðbúin því að beita kjarnorku-
vopnum gegn Kínverjum árið
1954 ef Viet Minh-hreyfingin,
sem Kínverjar studdu, gerði árás
á Vietnam, og i öldungadeild-
arskjölum, sem birt voru 1982,
kemur fram, að stjórnin bjó sig
undir kjarnorkustyrjöld við
Rússa ef þeir reyndu að hrekja
Vesturveldin frá Berlín.
I