Morgunblaðið - 12.01.1986, Blaðsíða 2

2 € j
Englands kynnu að iíta út einhvem
tíma. Pocket Wine Book 1986 eftir
Hugh Johnson (Mitchell Beazley)
er nýjasta útgáfa þessarar frægu
og hagnýtu uppsláttarbókar.
ROY JENKINS
í Hugh Dalton eftir Ben Pimlott
(Cape) er brugðið upp eftirminni-
legri og mjög skýrri mynd sem á
ýmsan hátt leggur í rúst þá sem
fyrir var. Paradise Postponed eftir
John Mortimer (Viking) getur tæp-
Iega talizt stórviðburður í skáldsag-
nagerð. Sögusviðið og tíminn sem
sagan spannar eruu í þröngum
ramma en frásögnin er óvenju-
mögnuð og fyndin og ber vott um
nærfæmi og næman skilning á
mannlegu eðli.
MARY MCCARTHY
Empire of the Sun eftir J.G.
Ballard (Granada) er í senn ógn-
vekjandi og yndisleg bók sem
minnir mig dálítið á The Singapore
Grip eftir J.G. Farrell sem ég sakna
sárlega. Le grand empereur et
ses automates eftir Jean Levi (Al-
bin Michel) gerist einnig í Kína en
á þeim tíma þegar Múrinn mikli var
reistur, þ.e. á 3. öld f.Kr. Þetta er
dæmi um fjörugt ímyndunarafl í
tengslum við sögulega atburði en
inntakið má segja að sé hin uppr-
unalega freisting að koma á al-
ræði. The Button eftir Daniel Ford
(Allen & Unwin) er alls engin skáld-
saga enda þótt á köflum minni hún
tvímælalaust á sögur á borð við
„Dr. Strangelove. Þetta er raun-
sönn greinargerð um þá hugmynd
bandarískra vamarmálayfirvalda
að marka raunhæfa stefnu varðandi
kjamorkustyrjöld sem unnt væri að
„draga á langinn". Eins og hinar
bækumar sem ég nefni er hún ekki
laus við sínar broslegu hliðar, sem
reyndar er ljóður þar sem ógnvekj-
andi efni ætti ekki að koma okkur
til að hlæja.
CLIVE JAMES
Final Cut eftir Steven Bach
(Cape) hefur að geyma sannleikann
um það hvemig „Heaven’s Gate
reið United Artists að fullu, og þessi
bók er tvímælalaust bezta bók sem
rituð hefur verið um Hollywood
enda er ekki hægt að lesa hana
frá sér fyrr en hún er fulllesin. í
Selected Poems 1954—1982 (Sec-
ker) kemur skýrt fram hin hljóðláta
snilld John Fullers sem orðið hefur
öðmm skáidum samtíðarinnar fyrir-
mynd.
TOM STOPPARD
Solzhenitsyn eftir Michael Scam-
mell (Hutchinson) á sannarlega
„tilgáta". í hvert skipti sem niður-
staða af rannsókn kemur í bága
við mitt eigið álit þá læt ég mínar
eigin skoðanir fyrir róða og niður-
stöðuna standa, jafnyel þótt ég
botni ekki í henni fyrst í stað. Þetta
verklag er óhjákvæmilegt í húman-
ískum fræðum ekki síður en í raun-
vísindum. Tilgáta er sett fram til
að hún sé prófuð, ekki til að henni
sé trúað. Hún kemur þannig „skoð-
un“ rannsakandans ekkert við. Það
er til dæmis óheimilt frá vísindalegu
sjónarmiði að teija tilgátu sem sett
er fram til prófunar „skoðun"
rannsakandans. Þar sem vísinda-
legt verklag er virt ásakar enginn
þann fyrir ranga „skoðun" sem
leggur fram tilgátu til prófunar.
Það er einna sorglegast við íslenzk
fræði hversu fáir iðkendur þeirra
átta sig á þessu.“
„Bjami Guðnason, forseti heim-
spekideildar háskólans, lýsti þvf
einhvem tíma yfir að háskólinn
ætti engan mann sem væri fær um
að vega og meta fræði þín. Hvert
er álit þitt á þeirri yfirlýsingu?"
„Þetta er á sinn hátt heiðarleg
yfirlýsing. Hitt er annað mál hvort
viturlegast sé að snúast svo við
þeim vanda að banna tjáningarfrelsi
og frjálsa hugsun við heimspeki-
deildina. En mér skilst að þeir við
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 12.JANÚAR1986
BÆKUR
——■ IIIIIIIIllillllll11 lllllllll i m s
mikið hól skilið. Hér er á þúsund
síðum fjallað um mikilvægt málefni
og árangur rannsókna þar sem
verðmætin liggja ekki á glám-
bekk. Dramatic Verse 1973—85
eftir Tony Harrison (Bloodaxe
Books) fjallar um verk hans fyrir
leiksvið og sjónvarp, allt frá The
Misantrope á sviði National Theatre
til Medeu í Metropolitan-óperunni í
new York. Hver sá sem hefur verið
svo heppinn að hitta á Sir Alec
Guinness þegar sá gállinn er á
honum að rifja upp það sem liðið
er hlýtur að hafa vonazt eftir bók
frá hans hendi og hér er hún
komin. Blessings in Disguise
(Hamish Hamilton) heitir hún.
Þetta er hreinasta snilld. Loks er
ástæða til að fagna hinni piýðilegu
endurskoðuðu útgáfu Margaret
Drabble á The Oxford Companion
to English Literature (Oxford).
ANTHONY BURGESS
Still Life eftir A.S. Byatt (Chatto)
er stórkostleg skáldsaga og fram-
hald annáls frá sjötta áratugnum
sem hófst á The Virgin in the
Garden, en þessi. annáll er hafinn
yfír þurra sagnfræði með því að
segja sögu venjulegrar ijölskyldu
af nærfæmi og samúð. A Mag-
got eftir John Fowles (Cape) er
makalaus bók þar sem líkt er eftir
óbundnu máli og margvíslegum frá-
sagnarhætti frá átjándu öld. Þetta
minnir okkur á þá staðreynd að það
eru ekki hinir óvenjulegu einstakl-
ingar sem skrá söguna heldur
venjulegt fólk sem býr jafnframt
yfír snilld og sérstæðum eðlisþátt-
um.
A Comprehensive Grammar
of the English Language eftir
Randolph Quirk o.fl. (Longman) er
meistaraverk.
PHILIP FRENCH
The Periodic Table eftir Primo
Levi (Michael Joseph) veldur því
að þessi höfundur er sá hinna nýju
vina minna frá síðustu ámm sem ég
met mest. Þessar undanbragða-
lausu endurminningar hvetja le-
sandann til að skoða heiminn í nýju
ljósi. Hawksmoor eftir Peter
Ackroyd (Hamish Hamilton) er
skáldsaga þar sem höfundurinn
rekur merkisatburði er ná yfir 250
ára tímabil og frásögnin hefur
fengið mig til að skipta um skoðun
mína á Lundúnaborg. Strindberg
eftir Michael Meyer er ekki síðra
verk en ævisaga Ibsen, og hér er
komið beint að kjama málsins og
Strindberg skipaður ákveðinn sess
í tengslum við aðra Skandinava.
Skilgreint er brautryðjandahlutverk
hans og varpað ským en jafnffamt
mildu ljósi á hina flókriu skapgerð
hans.
háskólann telji það ekki virðingu
stofnunarinnar samboðið að leyfa
mér að rökræða vísindalegar vinnu-
aðferðir og niðurstöður þar í sveit.
Þetta skiptir mig ekki máli lengur.
Ég þekki engan annan háskóla sem
snýst eins við þessum fræðum. En
það verður örðugt fyrir íslenzku-
fræðinga að lesa þessa bók.“
„Ég sé af þeim bréfum sem þú
sýnir mér að háskólinn í Flórenz
og þekktir fræðimenn eins og Jos-
eph Campell telja rannsóknir þínar
mjög spennandi. Hefur eitthvað af
þínum verkum verið þýtt á ensku
eða önnur erlend mál?
„Ég hef skýrt margt í rannsókn-
unum munnlega, sýnt myndir og
ritað nokkrar ritgerðir á ensku sem
þessir menn hafa lesið. Ef afstaða
háskólans í Reykjavík hefði hvarfl-
HERMOINE LEE
Later the Same Day er nýtt
smásagnasafn eftir Grace Paley.
Þessar frábærlega skörpu, fyndnu,
frumlegu og skynsamlegu sögur
gera „venjulegt" líf kvenna óvenju-
legt og draga fram í dagsljósið
atriði varðandi hjónaband, aldur og
dauðann sem áður voru óþekkt.
Walt Whitman: The Making of
a Poet er stórbrotin ný ævisaga
eftir Paul Zweig (Viking) þar sem
fjallað er um skáldið í ljósi stjóm-
mála og menningar Ameríku á ár-
unum fyrir borgarastyijöldina. Sú
skáldsaga sem ég trel að sízt hafí
verið metin að verðleikum á árinu
er Black Robe eftir Brian Moore
þar sem fjallað er um hugarheim
Jesúíta-prests frá 17. öld af fá-
dæma skarpskyggni og nákvæmni,
þar sem aðalpersónan er á ferð
ásamt frumstæðum mönnum í
harðneskju hins kanadíska vetrar-
ríkis.
GRAHAMGREENE
The House of Kanze eftir
Nobuko Albery (Century) er stór-
merkileg skáldsaga um japönsk
leikhús á fjórtándu öld og þá vai-
dagráðugu og hættulegu menn sem
veittu þeim forstöðu. Gagnrýnendur
hafa nær allir látið þessa bók fram
hjá sér fara enda hefur Centuiy
fremur sent hana frá sér en komið
henni á ffamfæri. Salvador Wit-
ness eftir Ana Carrigan (Simon &
Schuster) er afar frásögn af ævi
bandarísku Mary Knowell-nunn-
anna sem dauðasveitarmenn I E1
Salvador nauðguðu og mjrrtu síðan.
þetta er bók sem enskir útgefendur
virðast hafa látið fram hjá sér
fara. Beware of Pity eftir Stefan
Schweig (Penguin) er eina skáld-
saga höfur.dar og hún kom fyrst út
á ensku árið 1939. Það vekur mér
undrun og blygðun að ég skuli ekki
fyrr hafa gert mér grein fyrir gildi
þessarar miklu skáldsögu enda þótt
svið hennar hafi verið mér sérlega
hugleikið undanfarín 40 ár.
A. ALVAREZ
Barbarian in the Garden
(Carcanet) hefur að geyma tíu
undursamlegar ritgerðir eftir hið
mikla pólska Ijóðskáld Zbigniew
Herbert. Á yfirborðinu eru þær um
ferðir hans í Frakklandi og á ítalfu
og um sigra á listasviðinu en þær
hafa einnig að geyma hugleiðingar
um það hve menningin er brothætt
og það vald sem villimenn hafa yfir
að ráða til að tortíma henni. The
Periodic Table er sérkennileg
sjálfsævisagha Primo levis, ítalska
höfundarins sem var efnafræðingur
og slapp lifandi úr Auschwitz. Þetta
er stórkostleg bók, kaldhæðin,
mannleg og mjög áhrifamikil, ger-
að að mér í upphafi hefði ég hugsað
mig rækilega um áður en ég fór
að skrifa á íslenzku. Þó fannst mér
aldrei annað koma til greina. Það
er mikill léttir að hafa sent frá sér
sjö rit, hvert sinnar tegundar, um
rannsóknarefnið. Það eina sem á
vantar er að einhver íslenzkur
fræðimaður takist á við þau efnis-
lega. En mér skilst að bið verði á
því hérlendis."
„Ætlarðu að halda áffarn að
skrifa á íslenzku?"
„Ég hygg nóg komið að sinni. Ég
gaf mér tímann til sextugs til að
skrifa á íslenzku og um daginn fór
ég yfir þau mörk. Nú reikna ég
með að framhaldið verði ró við
skrifborðið, ferðir til útlanda og
ritgerðir á ensku."
„Hver voru tildrög þess að þú
fórst að stunda rannsóknir í Flór-
sneydd því að höfundurinn geri of
mikið úr eigin reynslu. A Fanatic
Heart (Weidenfeld) er safn 29
smásagna, sem þrungnar eru kímni,
tilfinningu og miskunnarleysi, og
sýna enn og sanna að Edna O’Brian
er einn blæbrigðaríkasti og bezti
höfundur okkar.
GERMAINE GREER
The Bone People eftir Keri
Hulme (Hodder) er merkilegt verk,
enda þótt það sé að mörgu leyti
verst skrifaða bók sem ég hef lesið.
Þrátt fyrir það ber hún líka að
mörgu leyti vott um fádæma inn-
sæi. Nýlega komst ég yfir La
Prinsesse de Cléves eftir Madame
de la Fayetta sem skrifuð var á
árunum upp úr 1970. Þetta er
glæsilega sögð saga og enskar
skáldsögur frá sama tíma verka
óheflaðar og klaufalegar í saman-
burði. Ég las söguna á frummálinu
en það er orðið tímabært að hún
komi út í nýrri enskri þýðingu.
Rural Vulnerability to Famine in
Ethiopia 1958-77 eftir Mesfin
Wolde Mariams er einhver inni-
haldsríkasta hugvekja um hungurs-
neyð sem um getur, en þrátt fyrir
það að hún sé skrifuð á ensku hefur
hún ekki komið út í Englandi.
The Autobiography of LeRoi
Jones/Amiri Baraka (Freundlich
Books, New York) er afar greinar-
góður annáll um hina róttæku
hugarfarslegu meðal negra sem átt
hefur sér stað frá því á sjötta ára-
tugnum og hingað til. Höfundurinn
er negri og hann lýsir pólitískum
áföngum sem hann hefur náð á leið
sinni frá Newark og heim aftur á
þessum tíma. Captain Maximus
eftir Barry Hannah (Knopf) er stutt
bók, hin fimmta frá hendi höfundar,
sem er athyglisverður hæfíleika-
maður með skoðanir stjórnleys-
ingja. Hann er svo meinfyndinn að
líkja má honum við Flannery O’Con-
nor, um leið og hann er svo furðu-
lega nákvæmur að helzt má líkja
honum við annan Suðurríkjamann,
þann Faulkner sem skrifaði The
Hamlet og Spotted Horses. A
Fanatic Heart eftir Ednu O’Brian
er afrakstur smásagnaritunar í tvo
áratugi. Bókin er vitnisburður um
það að höfundurinn er sannkallaður
meistari þegar tilfinningaleg upp-
rifjun er annars vegar. Hún er enn
enz?“
„Ég hafði fundið heimildir í
Feneyjum og á Kaprí sem bentu
eindregið til að Alþingi íslendinga
og meginviðmiðanir íslenzkrar fom-
menningar hefðu átt sér hug-
myndafræðilegar hliðstæður þar
syðra. í framhaldi af því vaknaði
óhjákvæmilega sú spuming hvemig
taka ætti á slíku viðfangsefni.
Borgríkið Flórenz hefur það um-
fram aðra staði að þar hafa verið
stundaðar ýtarlegri menningar-
sögulegar rannsóknir en víðast hvar
annars staðar og þar eru heimildir
einna aðgengilegastar. Flórenz var
vagga þeirrar hugmyndafræðilegu
geijunar sem ítalir kenndu við
endurfæðingu. Við endurfæðinguna
endurlífguðu ítalir foma heiðni og
hugmyndafræði. Sú svonefnda
„launhelga" hugmyndafræði sem
mjög bundin þeim rilfinningum sem
minningamar frá írlandi vekja með
henni og tvímælalaust í fremstu röð
þeirra sem rita smásögur á ensku.
D.J. ENRICHT
„Fljótandi hjarta skáldsins slær
örast í smásögum," sgir tékkneskt
skáld í skáldsögunni The Engineer
of Human Souls (Chatto) eftir
Josef Skvorecky, sem þrungin er
sögum, dapurlegum eða kátlegum
eftir atvikum. Skáldsagan gerist
innan ramma sem sniðinn er eftir
harmsögu Tékkóslóvakíu og
reynslu útflytjenda sem hafa sezt
að í Kanada. Umfang verksins og
margbrotið innihald hefur reynzt
flestum enskum gagnrýnendum of
stór biti að kyngja. Tvær ljóðabæk-
ur vekja einnig sérstaka athygli:
Elegies (Faber) eftir Douglas Dunn
og The Amorous Cannibal (Ox-
ford) eftir Chris Wallace-Crabbe.
BERYL BAINBRIDGE
Tvær skáldsögur sem ég las á
árinu hafa haft þau áhrif á mig að
þær hafa ekki liðið mér úr minni
eftir að þær voru lagðar á hill-
una: Unexplained Laughter
(Duckworth) eftir Alice Thomas
Éllis sem er hressileg, illkvittin og
hvöss ádeila á miðstéttimar — og
Mr. Wakefield?s Crusade (Ham-
ish Hamilton) eftir Bemice Rubens,
en sú skáldsaga er svo skínandi vel
samin og sögð að mér fannst ég
vera komin í bíó. í þriðja lagi mæli
ég með Killing for Company (Cape)
eftir Brian Masters. Sú bók hefur
að geyma frásögn fjöldamorðingja.
Þetta er ekki beiniínis tilvalin jólá-
lesning en ógleymanleg er hún engu
að síður.
Tvær ævisögur eru öðrum eftir-
minnilegri í lok þessa árs. Önnur
er um stjómmáiamann hin um
skáld. Hugh Dalton eftir Ben
Pimlott stenzt ýtmstu kröfur: Þeir
sem hafa ekki minnsta áhuga á
Dalton geta þó altént hrifízt af
því að Iesa sögu hans. Svo fullkomn-
um tökum nær höfundur á við-
fangsefninu, svo glöggskyggn er
hann og svo hrífandi er sú stjóm-
málasaga sem hann segir. Strind-
berg eftir Michael Meyer er jafnvel
betri en ævisaga hans um Ibsen,
enda er uggvænlegt skapferli
yfirleitt er kennd við Pýþagóras og
Platón var hafin til vegs. En nú
vill svo til að það voru einmitt spor
þeirrar hugmyndafræði sem ég
hafði fundið hér á íslandi. Þannig
lá eiginlega beint við að rannsaka
afmarkað svið Flórenz-borgar
áranna 1240-1550 eða þar um bil,
þess tímaskeiðs sem ítalir nefna
Rinascimento eða Rinasc-itá og
gera foma goða- og hugmynda-
fræði að meginviðmiðunum menn-
ingar sinnar."
„Þú minnist alloft á allegóríu?"
„Allegórían er mikilvæg í fom-
bókmenntum íslendinga þótt niður-
stöður mínar í þeim efnum hafi
komið fræðimönnum gjörsamlega á
óvart. Allegórían verður ríkjandi
form þama í Flórenz. Til einföldun-
ar má lýsa henni svo að hugmyndir
hafí verið persónugerðar í myndlist
og bókmenntum. Allegóríu má
nefna launsögn. Merkingar liggja
ekki í augum uppi nema menn hafi
lykilinn að táknmálinu."
„Dæmi um slflri táknmál?"
„Auðskildustu dæmin ogþau sem
allir þekkja em til dæmis helztu
persónur Njáls sögu, svo sem Kári,
Njáll, Skarphéðinn og Mörður.
Þegar ég tek svo til orða á ég að
sjálfsögðu ekki við hugsanlega lif-
andi menn sem tengdir voru þessum
„Menning landnámsmanna af
sama toga og undirstaöa mesta
— segir Einar Pálsson um nýjustu rannsóknir
sínar sem raktar eru í nýrri bók, Hvolfþaki himins
PHILIP ROTH
BERNARD LEVIN