Morgunblaðið - 12.01.1986, Blaðsíða 6

& c
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR12. JANÚAR1986
TÖFRAYERÖLD
MACONDO
FjórðabókGabríelQarcía Márquez erkominút á íslensku
Einu sinni var fátækur lag-a-
nemi sem hafði meiri áhuga á
Ijóðlist en lögum. Hann las Ijóð
öllum stundum, setti sjálfur
saman kvæði og leit varla við
öðrum greinum bókmennta. Þó
gerðist það einhveiju sinni að
af rælni fékk hann Hamskiptin
eftir Franz Kafka að láni hjá
skólabróður sínum og hugðist
drepa með lestrinum fáeinar
kvöldstundir. Hann hélt sem
leið lá inn á herbergi sitt á
hrörlegum stúdentagarði, fór
úr jakka og skóm og fleygði sér
upp í rúm. Þegar hann hafði
hagrætt sér eftir megni opnaði
hann bókina á fyrstu blaðsíðu
oglas:
„Einn morgun þegar Gregor
Samsa vaknaði heima írúmi
sínu eftir órólegar draumfarir,
hafðihann breyst í risastóra
bjöllu. “
Laganemanum fjóðelska var
öllum lokið. Skjálfandi höndum
skellti hann aftur bókinni,
stökkfram úrrúminu oghóf
að ganga um gólf.
„Sá svarti sjálfur!" hugsaði
hann með sér. „Erþetta þá líka
hægt?“ Hann fann Ijóðin gufa
upp í huga sér og sögur setjast
þar að. Það varð ekki aftur
't snúið: Daginn eftir setti hann
saman fyrstu smásögu sína.
Þetta var Gabriel García
Márquez.
ILLUGI
JÖKULSSON
TÓKSAMAN
García Márquez er án
efa þekktastur þeirra
rithöfunda úr Róm-
önsku Ameríku sem
hafa á síðustu áratug-
um dregið gunnfána frásagnarlist-
arinnar að hún - hann má óhikað
kalla fremstan meðal jafningja og
Nóbelsverðlaunin sem hann hlaut
árið 1982 voru ekki annað en stað-
festing á því. Þótt vitaskuld sé of
snemmt að segja til um endanlega
tign Márquez í bardagasveitum
skáldsögunnar má slá því föstu að
bækur hans verða lesnar um langt
skeið enn, og því ánægjulegra er
það hversu vel hann hefur verið
kynntur á íslensku nú þegar. Fjöl-
margir merkustu höfundar heims
liggja enn óbættir hjá garði íslend-
inga en fyrir þessi jól kemur út
fjórða bók Márquez hér. Sú heitir
Af jarðarför Landsmóðurinnar
gömlu og siglir beitivind í kjölfar
Hundrað ára einsemdar, Liðsfor-
ingjans sem berst aldrei bréf og
Frásagnar um margboðað morð. í
nýju bókinni, sem Þorgeir Þorgeirs-
son sneri á íslensku af list, eru
smásögur sem Márquez skrifaði
meðan hann var að undirbúa sig
fyrir átökin við stórvirki sitt, Ein-
semdina. í þeim er að finna fjöi-
marga drætti sem auka á skilning
lesenda á þeim forkostulega mann-
heimi sem er þorpið Macondo og
umhverfi þess, og um þann heim -
og einkum og sér í lagi sköpun
hans - er Ijallað í þessari grein.
Látnir ættingjar
búa I myrkrinu
Aracataca heitir svolítill bær í'
Kólumbíu norðanverðri, ekki langt
frá ströndum Karabíska hafsins.
Bærinn átti sinn uppgangstíma á
fyrstu áratugum aldarinnar þegar
bandaríska bananafyrirtækið Unit-
ed Fruit hafði þar bækistöðvar sínar
en eftir að Kanamir fluttust á brott
hefur Aracataca einna helst líkst
þeim Djúpuvíkum sem víða er að
finna við strendur íslands. Þó er
nú farið að merkja bæinn inn á
landabréf á nýjan leik og þangað
koma stóreygðir pílagrímar í leit
að búð Catarínós eða síðasta bólstað
Rebeccu. Það var nefnilega í Arac-
ataca sem Gabriel Carcía Márquez
fæddist árið 1928 og á minningum
sínum reisti hann Macondo.
Halldór Laxness er ekki einn um
að hafa átt ömmu; það er alkunna
að frásagnarmátinn í Hundrað ára
einsemd sótti Márquez til furðu-
sagnanna sem móðuramma hans
sagði honum síðdegin löng í húsinu
stóra sem fjölskyldan átti í Arc-
ataca. Grafalvarleg í bragði sagði
hún smádrengnum frá látnum ætt-
ingjum sem enn væru á ferli í hús-
inu; frá Petru frænku eða Lázaro
frænda eða Margarítu Márquez sem
var svo fögur að minning hennar
lifði enn, tveimur mannsöldrum
eftir að hún var horfín til feðra
sinna. Enn þann dag í dag hrekkur
Gabriel García iðulega við þegar
hann vaknar um nótt í ókunnum
hótelum og minnist ættingjanna
dauðu sem búa í myrkrinu.
Hann ólst raunar ekki upp hjá
foreldrum sínum fyrstu árin heldur
hjá ömmu og afa, sem voru óspör
á sögur um fyrri glæsileika bæjar-
ins, um borgarastríð og óvægna
lífsbaráttu. Móðir hans, Luisa, var
einhver besti kvenkostur Aracataca
og hafði fengið strangt og kórrétt
uppeldi: Márquez ofursti og dona
Tranquilina kona hans voru ráðsett
í þorpinu og liðu engan ósóma. Þau
tóku það til að mynda óstinnt upp
þegar allt í einu birtist í Aracataca
myndarlegur símvirki og bað um
hönd dóttur þeirra. .
Ástaij átningar á morskerfi
Gabriel Elligio García hafði lagt
stund á nám í lyfjafræði við háskól-
ann í Cartagena en orðið að hrökkl-
ast frá því vegna fjárskorts. Hann
fluttist til Aracataca, tók við rekstri
símstöðvarinnar og ákvað að sætta
sig karlmannlega við örlög sín og
kvongast. Eftir að hafa grandskoð-
að allar heimasætur bæjarins stað-
næmdist hann við Luisu Márquez:
hún var falleg, alvarlega þenkjandi
og af virðulegri ætt. García gekk
því rakleiðis á fund foreldra Luisu
og bað um hönd stúlkunnar, án
þess að hafa svo mikið sem yrt á
hana sjálfa. Ofurstinn og kona hans
þvertóku fyrir ráðahaginn; dóttir
þeirra gat ekki með neinu móti
gengið að eiga símstöðvarstjóra
sem þar að auki var aðfluttur frá
héraðinu Bolívar - en allir vissu
að fólkið þar var laust í rásinni og
giska Léttúðugt. Ennfremur var
García stuðningsmaður íhalds-
flokksins en gegn honum hafði
Márquez ofursti barist alla sína ævi
og stundum með vopnum.
Hjónaband kom því ekki til mála
og til þess að biðillinn fengi ekki
færi á Luisu sjálfri lagði dona
Tranquilina land undir fót og hélt
með dóttur sína í langa reisu um
nálægar byggðir og bæi. Það kom
þó ekki að neinu haldi því í hverjum
bæ var símstöð og símstöðvarstjór-
amir stóðu með bróður sínum í
Aracataca. Þeir vom meira en fúsir
að lauma í hendur Luisu þeim eld-
heitu ástaijátningum sem hann
morsaði stöðugt til hennar. Sím-
skeytin fylgdu henni hvert sem hún
fór, rétt eins og gulu fíðrildin áttu
síðar eftir að fylgja Mauricio Babil-
ónía, og gegn þvílíkri staðfestu ját-
uðu ofurstinn og dona Tranquilina
sig loks sigmð. Brúðkaup var gert
í Aracataca og þar fæddist fmm-
burðurinn en síðan settust hjónin
að í Riohacha á strönd Karabíska
hafsins, þar sem áður fyrr var sjó-
ræningjagreni.
Furðuleg'ar frænkur og
Márqvez ofursti
Fmmburðurinn var Gabriel Garc-
ía Márquez og var hann í fóstri
hjá afa og ömmu fyrstu árin, senni-
lega til þess að eyða síðustu leifum
óvildar gömlu hjónanna í garð
hjónabands dóttur þeirra. Gabriel
var eina bamið í húsinu og létu
fjölmargar frænkur hans mikið með
hann. Þær vom hver annarri
skrýtnari og sögðu honum furðu-
sögur eins og ekkert væri sjálfsagð-
ara - þar var amman, dona Tran-
quilina, fremst meðal jafningja. Þær
trúðu statt og stöðugt á spádóma
og alls konar hjátrú og eins og
lesendur einsemdarinnar geta vitn-
að um gleymdi Gabriel því aldrei
þegar Francisca Simonosea frænka
hans fór allt í einu að vefa líkklæði
sín, þó hún virtist í fúllu fjöri.
LA MÖVIDA
— menningarbyltingin
áSpáni
Réttum tíu ámm eftir dauða
Francos er komið að því: Spænsk
menning blómstrar svo á öllum
sviðum að því er líkt við endurfæð-
ingu.
Síðan Picasso og Bunuel settu
París á annan endann fyrr á öldini
hefur spænsk menning ekki tekið
annan eins ijörkipp. Skyndilega er
allt á suðumarki. Þýzk og japönsk
stórfyrirtæki í iðnaði em komnin
með útsendara sína til Barcelona í
stað þess að þeir fari til Mílanó á
hugmyndaveiðar eins og áður.
Madríd er á góðri leið með að verða
miðstöð tízkunnar, bæði með tilliti
til almennings og hinnar skart-
gjömu alþjóðlegu hástéttar. Og á
meðan aðrar Evrópuþjóðir leita
nýrra leiða í byggingarlist tekst
Spánveijum að varðveita gamlar
byggingar svo sómi er að jafnframt
því sem þeir reisa mannvirki sem
svosannarlega hafa listrænt gildi.
A Spáni hefur átt sér stað gagn-
ger breyting á menningarsviðinu,
segir Javier Solane fyrmrn menn-
ingarmálaráðherra. I samanburði
við menningarlíf annars staðar í
-Evrópu er mest um nýjungar á
Spáni. Það er mest um að vera í
menningarlífínu.
Fjöldahreyfingf
Á meðan franskir listamenn
halda sér í fjarlægð frá almenningi
J3g veija tíma sínum til þess að
skoða sýningar hvers annars má
segja að hin nýja spænska menn-
ingarbylgja sé sannköluð fjölda-
hreyfíng.
Þessi menningarbylgja hefur
hlotið heitið La Movida en það
stendur fyrir hugtak sem Bretar
nefna yfírleitt „happening". Þátt-
takendur eru tízkuhönnuðir, kvik-
myndastjórar, rokkarar, ljósmynd-
arar, málarar og skáld, að ógleymd-
um hinum ijölmörgu aðdáendum.
Mikilvægasti vettvangur þessarar
menningarstarfsemi eru tímarit og
þá einkum vikurit á borð við La
Luna de Madrid (Madríd-máninn),
Madrid me mata (Madrid gengur
fram af mér) og Primera Linea (í
fremstu röð) sem út kemur í Barce-
lona.
Sjónvarpið leggur líka sitt af
mörkum. „Gullöldin" heitir vinsæll
tónlistarþáttur þar sem Movida-
listamenn koma framleiðslu sinni á
framfæri og ræðast við um lífið og
tilveruna í léttum dýr, gersneyddir
hátíðleika. Sérstaka athygli vekja
vinsældir tímaritsins „E1 Croquis"
sem ^allar um byggingarlist. Þetta
tímarit hælir sér af því að vera eina
útgáfan af þessu tagi sem er ekki
í tengslum við hagsmunahópa og
enda þótt tímaritið njóti ekki fjár-
stuðnings frá slíkum aðilum hefur
upplag þess stöðugt farið vaxandi
á þremur árum. Nú þegar hefur það
alið af sér tvö „afkvæmi", hönnun-
arblað og alþjóðlega útgáfu á „E1
Croquis".
Velgengni „E1 Croquis" endur-
speglar nýja tíma í spænskri bygg-
ingarlist. Franco gamli á sinn þátt
í þessum mikla áhuga á þessari.
listgrein en mannvirki þau sem
hann lét reisa eru yfirleitt talin
vera minnismerki um ósmekk. Nú-
tíma-arkitektar leggja áherzlu á að
vemda þau fáu svæði við ströndina
sem þegar hafa ekki verið eyðilögð
með háhýsum úr steinsteypu.
Movida-arkitektar leggja megin-
áherzlu á að samræma listrænar
kröfur sínar þeim hagnýtu kröfum
sem fólk gerir til þeirra húsa sem
þeir teikna. í nýju íbúðarhverfí í
námunda við Madríd var samráð
haft við alla tilvonandi íbúa um
þarfír þeirra, s.s. varðandi lýsingu,
stærð herbergja og herbergjaskip-
an. Mikil vinna var lögð í þennan
þátt undirbúnings og arkitektamir
tóku ekki ákveðna stefnu varðandi
hönnunina fyrr en allar niðurstöður
lágu fyrir.
Barcelona er miðstöð hinnar nýju
byggingarlistar, en sú borg á að
baki langa hefð sem miðstöð fram-
úrstefnu á þessu sviði. Á árunum
milli 1920 og 1940 tók byggingar-
list í flestum löndum mið af arki-
tektum í Barcelona og það var þá
sem hinn frægi arkitekt, Antonio
Gaudi, kom hinum stórbrotnu hug-
myndum sínum í framkvæmd.
Aðalgatan í Barcelona, Paseo de
Gracia, er eitt helzta minnismerkið
um stíl Gaudis og enn eru hinar
undarlegu byggingar hans með
tumum og spírum tilefni harðra
deilna. Sama er að segja um kirkju-
bygginguna La Sagrada Familia.
Hana teiknaði Gaudi fyrir meir en
hundrað árum en hún er enn ófull-
gerð og sameiginlegur sjóður borg-
arbúa er af skornum skammti
þannig að enn munu líða mörg ár
þangað til hún verður vígð.
Ólympíuþorpið
Það er ekki sízt tilhugsunin um
Ólympíuleikana 1992 sem orðið
hefúr fjörgjafí í byggingarlistinni á
Spáni. Uppdrættir að heilu ólympíu-
þorpi eru á teikniborðinu og verði
þeir að vemleika vill borgarstjóri
Barcelona, Pascal Margall, ábyrgj-
ast að þar fái menn að kynnast
fágætri perlu.
Spænsk hönnun vekur æ meiri
athygli og að dómi iðnaðarhönnuð-
arins, Ramon Benedito, eru mið-
stöðvar hönnunar í héiminum í dag
í New York, Mílano og Barcelona.
Það er álitamál hvort Barceclona
hefur ekki vinninginn yfír Mílanó í
þessu tilliti.
- Hér eru möguleikarnir ótak-
markaðir, segir Benedito, en hann
er kennari við helzta hönnunarskóla
í Barcelona. Sjálfur hefur hann sér-
hæft sig í hönnun rafeindatækja
og meðal þeirra stórfyrirtækja sem
keypt hafa hugmyndir hans er Sony
í Japan. Benedito er aðeins einn úr
hópi þeirra virtu hönnuða í Barce-
lona sem hafa komið fram á sjónar-
sviðið á síðustu árum og enn hafa
ekki náð fertugsaldri. Flestir úr
þessum hópi hafa sett sitt mark á
hluti sem almenningur út um allan
heim notar daglega. Þeir hafa líka
sett mikinn svip á þá borg sem
þeir búa í, en Modevida-hönnuðir
hafa hresst upp á útlit fjölda stræta
í Barcelona, veitingahúsa, verzlana
og skemmtistaðar. Með neon-ljós-
um, stálrörum, expressjónískum
málverkum og nýstárlegum form-
um hafa þeir breytt svo yfírbragði
borgarinnar að hún er að þessu leyti
einna mest spennandi í allri Evrópu.
Spænsk tízka
í Madríd eru saumaðir miðar með
áletruninni „Made in Spain" á fjöld-