Morgunblaðið - 12.01.1986, Blaðsíða 3

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR12. JANÚAR1986
ÁRSINS
Svíans og geðveiki hans tvímæla-
laust efniviður í eftirminnilegri
mannlýsingu en þegar um er að
ræða Norðmanninn sem lifði tiltölu-
lega rólegu lífí, en Meyer bregzt
bogalistin hvergi. The Kingdom of
i the Wicked (Hutchinson) eftir Ant-
hony Burgess er djörf endurskoðun
á tilurð kristindómsins og útbreiðslu
hans og því hlutverki sem hann
gegndi í Rómaveldi.
RUTH RENDELL
Dulúð tel ég nauðsynlegan þátt
í skáldskap. A Maggot eftir John
Fowles var sérkennileg og ágæt
leynilögreglusaga, með hæfilega
dularfullu ívafí án þess að endirinn
væri tvíræður. Fólk ætlast til þess
að ég lesi spennusögur en það geri
ég reyndar sjaldan.
WUd about Harry eftir Paul
Pickering (Weidenfeld) var ein af
undantekningunum. Þessi fyrsta
saga höfundar minnir að sumu leyti
á Greene, fersk og spennandi enda
þótt Mengele sé látinn koma í leit-
imar. En sú bók sem ég hafði mesta
ánægju af var Foreign land eftir
Jonathan Raban vegna þess að þar
er brugðið skýru ljósi á England
nútímans og vegna þess að höfund-
urinn hefur skilning á því hvað
misskilningur snýst um.
PETER PORTER
Ein ljóðabók og tvær bækur um
ljóðlist bera af öðrum þetta árið.
Elegies eftir Douglas Dunn er í
senn safn harmljóða og minninga
úr 20 ára hjónabandi. Mikill munur
er á Alexander Pope eftir Mayn-
ard Mack (Yale) og Auden in
Love eftir Dorothy J. Faman (Fa-
ber) — hin fyrri er tímamótaverk
sem ber vott um ábyrga fræði-
mennsku en hin bókin er sundur-
laust safn af slúðri og sögum. Báðar
bregða þó upp mynd af skáldjöfri
sem í hjarta sínu var siðapostuli.
PAUL BAILY
Love Medicine eftir Louise
Erdrich (Deutsch) er yndisleg
skáldsaga sem gerist á vemdar-
svæði Indíána í Norður-Dakota. Hér
kemur fram á sjónarsviðið höfundur
sem hefur mikla hæfíleika. Ljóða-
safn Hugo Williams, Writing
Home, hafði áhrif á mig um leið
og það skemmti mér. Þar er brugðið
upp eftirminnilegri mynd af föður
sem er glæsimenni og erfiðum
syni. The Periodic Table eftir
Primo Levi og Elegies eftir Douglas
Dunn eru bækur sem maður vill
hafa hjá sér.
NADINE GORDIMER
A Family Madness eftir Thomas
Keneally (Hodder) er ógnvelq'andi
og spennandi skáldsaga um mann-
lega reynslu þar sem mætast and-
stæður úr lífi manr.a í Hvíta-Rússl-
andi og Ástralíu. The Open Sea
eftir August Strindberg var stór-
kostleg uppgötvun, en bókin kemur
nú í fyrsta sinn út á ensku. Nauð-
synleg lesning eftir að maður er
búinn að lesa of mikið um Strind-
berg, hversu gott sem það nú er, án
þess að lesa eftir hann, sbr. tvær
ævisögur á einu ári. Move Your
Shadow: South Africa Black and
White eftir Joseph Lelyveld (Mic-
hael Joseph). Halda mætti að maður
hefði lesið allt um efnið en svo er
ekki. Af öllu því sem skrifað hefur
verið um Suður-Afríku er þetta sú
bók þar sem klisjur eru sniðgengn-
ar. Lelyveld einbeitir sér að því lífí
sem óbreyttir negrar lifa, apartheid
í reynd, en ekki bollaleggingum um
það.
A.J.AYER
Þær tvær skáldsögur sem ég
naut mjög að lesa á þessu ári voru
Foreign Affairs eftir Alison Lurie
(Michael Joseph) og The Brandon
Papers (Chatto). í fyrmefndu
sögunni dáðist ég einkum að per-
sónusköpuninni og í hinni síðar-
nefndu var það söguþráðurinn sem
heillaði mig. The Long Array eftir
Harry Hopkins (Secker) vakti að-
dáun mína. Þetta er áhrifamikil og
fræðileg greinargerð um félagsleg
áhrif veiðilaganna allt frá tímum
Williams Cobbett þar til Lloyd
George komst til valda.
STEPHEN SPENDER
Sú skáldsaga sem ég hafði mesta
ánægju af að lesa á þessu ári var
Hawksmoor eftir Peter Ackroyd.
Persónusköpun og atburðarás sem
á sér stað annars vegar á átjándu
öld og hins vegar á tuttugustu öld
hefðu í senn heillað Eliot og Virgi-
niu Woolf. Önnur skáidsaga þar
sem fortíðin hefur örlagarík áhrif á
nútíðina er The Good Ap-
prentice eftir Iris Murdoch
(Chatto) sem var ánægjuleg lesn-
ing. Ljóðlistin skipaði veglegan sess
á árinu. Einkum hreifst ég af
Writing Home eftir Hugo Williams
þar sem skáldið rifjar upp samskipti
við föður sinn, og einnig af Kater-
ina Brac (Faber) þar sem Christop-
her Reid bregður upp afar eftir-
minnilegri mynd af skáldkonunni.
Þá er Elegies eftir Douglas Dunn
áhrífamikill skáldskapur um dauða
eiginkonu skáldsins.
HILARY SPURLING
Sú bók sem ég átti bágast með
að leggja frá mér á árínu var The
Accidental Tourist eftir Anne
Tyler (Chatto). Þetta er einskonar
nútímalegur bandarískur Tsékov
þar sem sannleikurinn er fólginn í
ósættanlegum þáttum. Hér er sagt
frá dapurlegu heimilislífí og mis-
heppnuðu ástarævintýri Balti-
more-búa sem hefur það að atvinnu
að skrifa um ferðir sínar. Sú bók
sem kopm mér mest á óvart og
hafði mikil áhrif á mig var Guide
to Modern World Literature eftir
Martin Seymour-Smith þar sem
flallað er um bókmenntir hvað-
anæva að, Afríku, Albaníu, Arme-
níu, Úzbekistan, Wales og Júgó-
slavíu, svo dæmi séu nefnd. Eliza-
beth and Ivy eftir Robert Liddell
(Peter Owen) var sú bók sem ég
hafði mesta ánægju af. Þar fjallar
skáldsagnahöfundur um samskipti
sín við tvo aðra — Elizabeth Taylor
og Ivy Compton-Bumett.
IAN MCEWAN
The Prague Orgy eftir Philip
Roth var ánægjulegur bókmennta-
viðburður, ágætur endahnútur á
hinn prýðilega þríleik höfundar.
Með mikilli ánægju og aðdáun las
ég „ljóðaþýðingar" Christopher
Reids, Katerina Brac. In Search
of Schrödinger’s Cat eftir john
Gribbin (Corgi) er afar læsilegt og
raunsæislegt uppsláttarrit um
skammtakenningar í efnafræði.
EDNA O’BRIEN
The Tartar Steppe eftir Dino
Buzzati í þýðingu Stuart Hood
(Carcanet) er ein af þeim sjaidgæfu
bókum sem hrífur mann ekki sakir
söguþráðarins heldur af því hve hún
er fábrotin að gerð. Ivan the
Terrible eftir Henry Troyat í þýð-
ingu Joan Pinkham (New English
Library) gerir grein fyrir hroka,
ástríðum og bijálsemi manns sem
lagði allt í sölumar fýrir völd. The
Black Venus eftir Ángela Carter
(Chatto & Windus) er frábært
sagnasafn.
NOELANNAN
Dagbækur virðast vera að ieysa
af hóimi endurminningar. Það er
hægt að velja á milli Siegfried
Sassoon þar sem hann tekst á við
þriðja áratug aldarinnar, Stephen
Spender sem glímir við siðfræði og
pólitíska hagsmuni á flórða ára-
tugnum, Frances Partridge sem vill
að ungir vinir hennar á sjötta ára-
tugnum taki tillit til gildismats
Bloomsbury, og Jock Colville þar
sem hann hlustar á Churchill á
hátindi ferils síns ræða eins blíðlega
við köttinn Nelson pg Dr. johnson
ræddi við Hodge. Ég get ekki að
mér gert að minnast á eina til við-
bótan Leaves from a Victorian
Diary, sem er mjög undarleg dag-
bók sérvitrings frá miðri síðustu
öld, Edward Leeves (Alison press/
Secker). Handa þeim sem enn eru
þeirrar skoðunar að sagan skipti
máli: Ritgerðir eftir staðfastasta
fijálshyggjusinna okkar og fróðasta
og geðfelldasta Marxista okkar,
Renaissence Essays eftir Hugh
Trevor-Roper (Secker) og Wor-
kers: World of Labour eftir Eric
Hobsbawm (Weidenfeld).
PETER CONRAD
Orson Wells eftir Barbara Le-
aming (Weidenfel) er í senn fyndin
og sorgleg frásögn af ævi kvik-
myndafrömuðarins sem lézt í sama
mund og bókin kom út, rétt eins
og hann staðfesti að nú væri nóg
komið. The Dark Brain of Pira-
nesi (Aidan Ellis) er safn greina
eftir Marguerite Yourcenar sem af
töluverðri svartsýni veltir fyrir sér
þrópun evrópskrar menningar frá
dögum Rómveija þar til á tímum
Thomas Mann. Skáldsaga ársins er
í mínum huga In the American
West eftir Richard Avedon (Thames
and Hudson) um hinn þögla og
hingað til ósýnilega meirihluta í
Ameríku.
LORNASAGE
í fyrsta lagi nefni ég Mr. Palom-
ar eftir Italo Calvino (Secker &
Warburg) sem ijallar um mann sem
alla ævi hefur verið áhorfandi en
er skyndilega staðinn að verki. Þá
The Good Terrorist eftir Doris
Lessing sem er kaldhæðnisleg og
raunsæisleg frásögn af daglegu lífi
á barmi ofbeldis. Loks skal vakin
athygli á Monuments and Maid-
ens eftir Marína Wamer (Weiden-
feld) sem er frumleg og skemmtileg
rannsókn sem gæðir höggmyndir
sem við blasa á almannafæri nýju
lífí ogtilgangi.
JULIAN BARNES
The Tenth Man eftir Graham
Greene (Bodley Head/Blond) kom
C 3
skyndilega fram í dagsljósið eins
og gullpeningur sem hafði fallið
niður á milli gólfQalanna. Hin prýði-
lega skáldsaga Harry Mulish, The
Assault (Coliins Harvill) gerist
einnig í hinni hersetnu Evrópu.
Dauðainn setur sinn svip á tvö
eftirminnileg ljóðasöfn: Elegies
eftir Douglas Dunn sem yrkir um
konu sína og Eviything Must Go
eftir Jonathan Price (Secker &
Warburg).
JOHNGROSS
Meðal þeirra skáldsagna sem ég
hef lesið og mest áhrif hafa haft á
mig er Nothing Happens in Carm-
incross eftir Benedict Kiely, en
sagan flytur athyglisverðan boð-
skap um írald, stjómmál og lífið í
heild. Fyrsta bindi ævisögunnar
John Ruskin: The Early Years
(Yale) sem er eftir Tim Hilton virð-
ist mér frábært — mjög vel skrifað,
fræðilegt án þess að höfundur falli
í fræðilegar gildmr, skrífað af
mikiiii samúð og yfírvegun. The
Periodic Table, sjálfsævisaga
Primo Levi er dásamleg bók,
margslungin og ótvíræður vitnis-
burður um gildi menningar frá
manni sem hefur staðið andspænis
því versta sem tuttugasta öldin
hefur haft í för með sér.
MICHAEL FOOT
Þijár frábærar ævisögur: Alex-
ander Pope eftir Maynard Mack,
um skáld sem hingað til virðist
hafa valdið öllum ævisöguritumm
hinum mestu heilabrotum, Jonat-
han Swift: A Hypocryte Re-
versed (Oxford) þar sem fjallað er
um aðgengilegra efni af óvenjulegu
innsæi. The Dissenter: H.N. Bra-
ilsford and His World (eftir F.M.
Leventhal (Oxford), en þessi bók
hefur að geyma mjög fróðlega út-
tekt á ævi sósíalísks farandriddara
sem hafði sérstakar mætur á Shel-
ley og Thomas Paine.
SALMAN RUSHDIE
Heimsbókmenntimar hlutu mik-
inn skaða á þessu ári þegar Italo
Calcino og Heinrich Böll hurfu af
sjónarsviðinu. Svo frábær er síðasta
bók Calvinos, Mr. Palomar, að fráf-
all hans verður enn erfiðara að
sætta sig við. Böll ritaði enga slíka
bók í lok ferils síns en hin sígilda
Group Portrait with Lady
(Penguin) er verðugur minnisvarði
um þennan snilling. Illywhacker
eftir Peter Carey er sú bók sem
mest auðgar heimsbókmenntimar
af þeim sem ritaðar vom á ensku
á árinu og þessum Ástralíumanni
má skipa á bekk með Herman
Melville.
Einar Pálsson Morgunblaðið/RAX
hugmyndum heldur sjálfar goða-
myndimar að baki. Þama í Flórenz
fínnum við þessar goðamyndir í
kristnum búningi."
„En hveijar telur þú vera mikil-
vægustu niðurstöður rannsókna
þinna í Flórenz?"
„Vafalaust samsvömn flórent-
ínskrar tölvísi við mörkun Alþingis
að fomu. Sú samsvömn er stór-
merkileg. Niðurstöður RIM um Hjól
Rangárhverfis áttu sér beinar hlið-
stæður í Flórenz. Munurinn er ein-
vörðungu sá að í RÍM var þetta
reiknað út eftir goðsögnum og
hugmyndafræði. í Flórenz geta
arkitektar reiknað út kvarða bygg-
inga og smíðisgripa."
„Er unnt að bera slíkt saman?"
„Já, með mikilli nákvæmni. í
Flórenz gilda sem sé sömu lögmál
í byggingarlist og í bókmenntum
hér. Á þessum tímum vom menn
mjög uppteknir af því sem þeir töldu
leynda dóma forma og hlutfalia.
Spumingin er einungs hvernig unnt
er að greiða úr svo flóknu efni og
skýra það. Við íslendingar höfum
einstakt tækifæri til slíks."
„Þú minnist á persónur Njáls
sögu. Hvemig er unnt að fínna þær
í Flórenz?"
„Það em hinar allegórísku hlið-
stæður sem fínnast þar. Yfírgnæf-
andi líkur benda til þess að Njála
sé byggð á eldfornum goðsögnum,
náskyldum Tróju-sögnum fomald-
ar. Það má rekja þessar sagnir allt
frá Grikklandi um Ítalíu til Bret-
landseyja. í meðfömm hafa nöfn
Njáls og Flosa lítið breytzt. Meðal
Grikkja nefndust þeir félagar Nel-
eus og Pelias, og Pelias brennir
Neleus inni. Þetta gerist í tákni
suðvesturáttar, þar sem hér. Að
Pylos brenna ellefu inni en einn
sleppur út, eins og í Njáls sögu.
Spuming bókmenntafræðinga ætti
ekki að vera hvort þetta hafi verið
svo heldur hvemig á því standi
að slík saga verður lifandi arfleifð
á Islandi tengd vissum lifandi per-
sónum.“
„Og mælingarnar?“
„Með aðstoð helztu arkitekta
tókst mér að vinna viðmiðunardepil
í Flórenz sem samsvarar viðmiðun-
ardepli hins íslenzka kerfis á Rang-
árvöllum. Tuttugu og Qórar tilgátur
sem undirbúnar höfðu verið og
lagðar fram í tengslum við þessa
viðmiðun reyndust síðan allar í
beinu samræmi við það sem áætlað
hafði verið af íslenzkum hliðstæð-
um. Þannig er deginum ljósara að
þeir sem mörkuðu Flórenz-borg
forðum beittu svipaðri aðferð og
þeir sem mörkuðu Alþingi í önd-
verðu."
„Fleira markvert?"
„Ég yrði ekki hissa á því þótt
niðurstaða RÍM um tengsl þjóð-
félags við tölvísi og speki Pýþag-
órea valdi menningarfræðingum
allnokkrum heilabrotum. Það er
skjalfest í fomum ritum að rekja
megi uppruna Rómaréttar til
Pýþagórasar. í þessari nýju bók
skýrist það mál, þótt ótrúlegt sé,
af íslenzkum heimildum. En skýring
á þeim tengslum virðist ekki hafa
fundizt áður. Þá liggur nú frammi
einföld og auðskilin tilgáta er skýrir
það hvers vegna hinn frægi þríhym-
ingur Pýþagórasar var talinn hom-
steinn alheims. Þessi þrihymingur
er mörg þúsund ára gamall. Menn
notuðu hann snemma til mælinga,
til dæmis á Bretlandseyjum, en það
er hin hugmyndafræðilega helgi
formsins sem staðið hefur í fræði-
mönnum. í Hvolfþaki himins er sú
helgi skýrð, tilgáta Iögð fram til
prófunar. Eftir því sem ég best
veit hefur slík tilgáta ekki verið
lögð fram áður,“ sagði Einar Páls-
son að endingu, „en það sem íslend-
ingum mun sjálfsagt koma mest á
óvart er að hin fomhelgu form skuli
finnast við landnám íslands og
tengd persónum í þekktustu ritum
Islendinga."