Morgunblaðið - 12.01.1986, Blaðsíða 7

C 7
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 12. JANÚAR1986
Gabríel García Márquez
„Hvers vegna ertu að vefa lík-
klæði?" spurði Gabriel. „Vegna þess
að nú fer ég að deyja, drengur
minn,“ svaraði frænkan. Og mikið
rétt - þegar líkklæðin voru fullgerð
lagðist hún í rúmið og dó.
Auk Gabriels var ofurstinn afi
hans eini karlmaðurinn á heimilinu,
þó þar væri að vísu afar gestkvæmt
og dymar stæðu ætíð opnar hverj-
um sem var. Ofurstinn hafði mikil
áhrif á dótturson sinn enda var
hann stórmenni í Aracataca. Hann
var gríðarlegt átvagl og ekki við
eina fjölina felldur í ástamálum; um
það vitnuðu tugir óskilgetinna
bama sem hann hafði getið í Arac-
ataca og nágrannabyggðunum. I
æsku hafði ofurstinn tekið þátt í
hinum blóðugu borgarastyijöldum
sem geisuðu í Kólumbíu áratugum
saman og urðu hundmðum þúsunda
að bana. Márquez ofursti var einn
af samstarfsmönnum hins annálaða
leiðtoga fijálslyndra, Rafael Uribe
Uribe hershöfðingja, en hershöfð-
inginn varð síðar ein af fyrirmynd-
unum að Aurelíanó Búendía ofursta
- ásamt afa García Márquez. Eftir
að styijöldunum lauk hafði Márquez
ofursti setið á friðarstóli í Aracataca
og var máttarstólpi þjóðféiagsins.
Aðeins einn maður hafði nokkru
sinni hallmælt ofurstanum og þeim
manni hafði hann sálgað með einu
byssuskoti.
Slæm vist í Bogotá
Márquez ofursti dó þegar dóttur-
sonur hans var átta ára og þá var
endir bundinn á mjög nána vináttu
þeirra. Þá var líka bundinn endir á
dvöl Gabriels García í Aracataca;
hann fluttist til foreldra sinna, sem
þá voru sest að í höfuðborginni
Bogotá, og kom ekki aftur til fæð-
ingarbæjarins fyrr en hann var um
tvftugt. Tíminn hafði leikið Arac-
ataca grátt - allt líf og fjör var á
brott, kaninn horfinn og stór hluti
bæjarins fallinn í rúst. Þetta hafði
djúp áhrif á Márquez og þá þegar
fæddist hugmyndin um að skrifa
sögu um æsku sína í þessu þorpi,
sögu sem hann lauk ekki við fyrr
en tuttugu árum síðar. Á heimleið
í jámbrautarlestinni kom hann sem
snöggvast auga á hmnið skilti við
verslun eða krá: „Macondo" stóð
þar.
Márquez kunni aldrei við sig í
Bogotá. Borgin stendur uppi á há-
sléttu og andrúmsloftið er þar allt
annað en niðri við strendurnar;
honum fannst þröngt og drungalegt
í borginni og íbúamir tortryggnir
og lokaðir miðað við litríkt mannlíf-
ið í Aracataca. Áhrifunum sem
hann varð fyrir í Bogotá lýsti hann
löngu seinna þegar hann dró upp í
Einsemdinni mynd af fæðingarbæ
Femöndu del Carpíó. Hann gekk á
klausturskóla, eins og Femanda,
og eina yndi hans þar vom lestrar-
stundimar á kvöldin þegar lesið var
upphátt úr ævintýrabókum á borð
við Skytturnar þijár, Greifann af
Monte Cristo og Hringjarann í
Notre Dame. Þegar Márquex óx úr
grasi fylltist hann svo áhuga á ljóð-
list og laganámið í háskólanum í
Bogotá fór að mestu fyrir ofan
garð og neðan, vegna þess að hann
var einlægt að lesa ljóð í stað þess
að kynna sér lagaklæki. En svo las
hann Hamskiptin eftir Kafka og
uppgötvaði örlög sín - að hann
langaði til þess að segja sögur. Þá
varð námið alveg útundan og hahn
féll á næsta prófi.
Bjó og skrifaði á hóruhúsi
Hann lét sér það í léttu rúmi
liggja. Faðir hans var á hinn bóginn
ekki eins kátur, hann hafði gert sér
vonir um að fmmburðurinn myndi
ljúka því háskólanámi sem honum
hafði sjálfum ekki auðnast að klára,
en þar eð gamli símstöðvarstjórinn
hafði eignast fímmtán böm önnur
var örvænting hans kannski minni
en ella. Og Gabriel var látinn í friði
til þess að skapa sér framtíð sjálfur.
Hann flýtti sér burt frá Bogotá
og fann að lokum vinnu við blaða-
mennsku í bænum Barranquilla við
strönd Karabíska hafsins. Barran-
quilla var sérkennilegur bær og
óskipulagður, þar ægði öllu saman
en fólkið var opið og vingjarnlegt
eins og gerist á ströndinni. Allra
þjóða kvikindi byggðu Barranquilla
og úr varð eitt allsheijar kamival.
Márquez bjó lengst af á hóteli sem
jafnframt var hómhús og hann
stundaði kaffihús og knæpur
ósleitilega, las þó feiknin öll og
fræddist um bókmenntir af há-
stemmdum vinum sínum og félög-
um. „Við sátum venjulega og
dmkkum og töluðum um bækur þar
til bjarma fór af degi,“ sagði Már-
quez löngu síðar í samtali við blaða-
manninn og rithöfundinn Plinio A.
Mendoza. „Á hverri nóttu vora í
umræðunum nefndar að minnsta
kosti tíu bækur sem ég hafði ekki
lesið. Daginn eftir lánuðu félagar
mínir mér þessar bækur. Þeir áttu
þær allar. Auk þess var einn af
vinum okkar bókakaupmaður og við
lögðum honum lið með því að panta
bækur í gegnum hann. í hvert sinn
sem bókakassi kom frá Buenos
Aires héldum við veislu."
Þessi bókakaupmaður var eldri
en þeir hinir, kom frá Katalóníu á
Spáni og hann varð eins konar
guðfaðir hópsins. Márquez heiðraði
hann með því að gera hann að
persónu í Hundrað ára einsemd;
hann er bóksalinn sem Aurelianó
litli og félagar hans sækja visku til
undir lok bókarinnar, þegar Mac-
ondo svipar meira til Barranquilla
en Aracataca. Og líf Márquezar og
kumpána hans var um þessar
mundir líkast heitu, æsandi lífemi
Aurelianós og vina hans fjög-
urra...
Enginn útgefandi í 5 ár
Márquez las allt milli himins og
jarðar - uppáhaldshöfundar hans
vom til að mynda Dostoévskí,
Tolstoj, Dickens, Flaubert, Stend-
hal, Balzac, Zola, Joyce, Virginia
Woolf og síðast en ekki síst Faulkn-
er. Undir áhrifum frá þessum höf-
undum fór Márquez sjálfur að skrifa
smásögur - hann skrifaði á nótt-
unni við undirleik glaumsins frá
knæpunum í Glæpamannagötu og
þegar hann átti ekki fyrir leigunni
á hóruhúsinu setti hann nýskrifaðar
sögur sínar í pant. Fyrstu bók sína,
La hojarasca (sem e.t.v. má þýða
Laufvindar), skrifaði hann undir
beinum áhrifum frá Mrs. Dalloway
eftir Virginiu Woolf en í baksýn
vom allir hinir höfundarnir sem
hann hafði lesið og ekki síður furðu-
leg æska hans í Aracataca og villt
lífíð í Barranquilla.
Enginn vildi gefa La hojarasca
út. Eftir að handritið hafði velkst
milli útgefenda í fimm ár gerðist
Márquez þreyttur og gaf bókina út
sjálfur en þó hún fengi góða dóma
vakti hún litla athygli og seldist
smánarlega. Um sama leyti var
Márquez hins vegar búinn að skapa
sér nafn sem einhver fremsti blaða-
maður Kólumbíu enda naut frá-
sagnarsnilld hans sín vel í greinum
þeim er hann skrifaði. Árið 1955
var hann orðinn blaðamaður við
E1 Espectador í Bogotá og ritstjórar
blaðsins gerðu hann að fréttaritara
sínum í París.
Hörð lífsbarátta
París hafði lengi verið fyrirheitna
landið í augum upprennandi lista-
manna frá Rómönsku Ameríku en
Márquez kunni illa við sig í borg-
inni. Honum fannst Frakkar
afundnir og ógestrisnir og hann átti
við sára fátækt að stríða - ekki síst
eftir að þáverandi einræðisherra
Kólumbíu bannaði útgáfu E1 Espec-
tador og Márquez stóð uppi at-
vinnulaus. Hann hafði áður liðið
ann. allan af flíkum sem sfðan
komast í hendur eigenda í Hong
Kong, Tókýó, New York og París.
Spánveijar em hættir að fela miða
spænska fyrirtækja og nú er komið
í tízku að klæðast spænskum tízku-
fatnaði. Efnafólk frá ýmsum lönd-
um, sem áður lagði leið sína til
Rómar og Parísar til þess að kaupa
sér klæði á kroppinn, tekur sér nú
gjaman far til Madríd.
Það tfzkuhús sem er í mestum
vexti í heiminum nú um stundir er
að öllum lfkindum tízkuhús Adolfo
Dominguez sem er 35 ára að aldri.
Víðu fötin hans em seld á 350
stöðum á Spáni og 150 verzlunum
í Bandaríkjunum, Japan, Hong
Kong og Vestur-Evrópu. Önnur
athyglisverð nöfn á þessu sviði:
Manuel Pina, Jesus del Pozo, An-
tonio Miro og Sybila, en hinn síð-
asttaldi er aðeins 21 árs. Þeir em
margir sem spá því að hann eigi
eftir að verða mesti tizkuhönnuður
Spánar.
Flamenco-rokk
Hvarvetna em hópar sem ganga
undir þeirri alþjóðlegu nafngift —
„the beautiful peoplé“ og að þessu
leyti er Spánn engin undantekning.
Þar klæðist þetta fólk fötum sem
hönnuð em af löndum þess og
vinsæl kvöldskemmtun þess er að
sitja við 2. maítorgið f Madrid eða
Ramblas í Barcelona og hlýða á það
nýjasta sem spænskir listamenn
hafa fram að færa. Tina Tumer,
Bmce Springsteen og Taling Heads
eiga í harðri samkeppni við spæn-
skar stórstjömur á borð til Ramon-
cin og Alaska, sem er ung söng-
Hún kallar sig bara Alaska og
er sögð njóta jafnmikilla vin-
sælda og Bítlarnir í Bretiandi
þegar þeir voru í uppsiglingu
fyrir tuttugu árum.
Lengst t. v: Imanol Arias —
kvikmyndaheija ogkyntákn.
„Augun eru mittstóra tromp, “
segir þessi ungi Baskisem á
einu ári hefur lagt Spán að
fótumsér. Var einhverað tala
umAlPacino?
ímiðið: Rokkstjaman ogfjóð-
skáldið Ramoncin sem á
óhemjuvinsældum aðfagna á
Spáni.
kona. Að sögn bandaríska tímarits-
ins Newsweek á hún jafnmiklum
vinsældum að fagna í heimalandi
sínu og Bítlamir í Bretlandi fyrir
tuttugu ámm. Allir vita hver hún
er, þessi sérkennilega stúlka með
heysátugreiðsluna.
Spænskt rokk hefur tekið
stakkaskiptum á örfáum ámm.
Áður var það tilbrigði við stef af
enska Top 40-listanum með hæfí-
legri viðbót af tæknibrellum, en nú
er það sjálfstætt tónlistarform með
ákveðið þjóðlegt yfírbragð. Brezkt
„punk“ og amerískt „rokk“ hefur
að sönnu haft vemleg áhrif á þær
spænsku hljómsveitir sem nú eiga
mestum vinsældum að fagna en
hræðslunnar við að nota latneskt
hljómfall, jafnvel með flamenco-
ívafí, gætir ekki lengur.
Kyntákn og kvik-
myndastjarna
Nýjasti ljúflingurinn í spænskum
kvikmyndum heitir Imanol Arias
og hann er frá Baskalandi. Fyrir
tveimur ámm hafði ásjóna hans
aðeins sézt á hvíta tjaldinu í 20
mínútur. En nú er hann einn þeirra
fáu Spánveija sem unnt er að kalla
stjömu. Honum skaut upp á
stjömuhimininn í framhaldsmynda-
þætti í sjónvarpinu, La Edad de
Oro (Gullöldin) og eftir leik sinn í
kvikmyndinni „La Muerte de Mikel"
(Dauði Mikjáls) varð hann enn
vinsælli. Fyrstu sex mánuðina sem
myndin var sýnd sáu hana 1,2
milljónir.
Imanol Arias kveðst sætta sig
við að vera hið nýja kyntákn Spán-
ar, enda þótt hann botni ekki í því
hvers vegna hann sé settur í það
hlutverk. - Á hinn bóginn, segir
hann, - ef einhverri stúlkunni iíður
vel við tilhugsunina um mig þá virði
ég það. Sjálfum verður mér oft
hugsað til Karólínu í Mónakó.
Spænskur súrrealismi
Fyrir tíu ámm sat Pedro Almod-
ovar og raðaði skjölum í skrifstofu
símans á Spáni. Nú streyma til
hans tilboð amerískra kvikmynda-
framleiðenda sem vilja fá hann sem
leikstjóra. - Fyrir fímm ámm hefði
ég ekki hikað svo mikið sem eina
sekúndu, segir þessi sjálfmenntaði
kvikmyndagerðarmaður. - E nú er
útilokað að fara frá Madríd. Þett
er sú borg í heimi sem er mest
örvandi og það skiptir mig meira
máli að gera kvikmyndir hér en í
Hollywood.
Almodovar hóf feril sinn fyrir tíu
ámm og gerði þá stuttar myndir í
anda Pauls Morrisey og Andys
Warhol. Síðan hafa myndir hans
orðið lengri og meira í ætt við
súrrealisma en áður var. Nýjasta
mynd hans fjallar um daglegt líf í
verkamannahverfi í útjaðri Madríd.
„Hvað hef ég gert til að verðskulda
þetta?" kallar Almodovar myndina
en gálgahúmor er þar áberandi.
Þessi mynd gengur nú fyrir fullu
húsi um allan Spán og nýlega var
hún frumsýnd í New York þar sem
hún hlaut frábærar viðtökur.
Tvöfaldur hraði
En hvemig stendur á því að þessi
fjörkippur í spænsku menningarlífi
á sér stað einmitt nú?
- Við þurftum ráðrúm til þess
að venjast lýðræðinu, segir Diego
Manrique, ungur tónlistarfrömuður
í viðtali við tímaritið Rolling Stone.
- Nú er jafnvægi að komast á.
Árið 1976 ríkti sannkallað öngþveiti
og fólk var á fullu. Það var að gera
allt sem enginn mátti gera fram
að því. Það var eins og þoku væri
að létta. Þau okkar sem höfðu
ákveðnar hugmyndir ríghéldu í þær
í fyrstu - á meðan maður vissi
ekki hvað átti að gera við frelsið.
Við vissum bara að það yrði ein-
hvers konar sprenging og að síðan
yrðu þessar hugmyndir okkar
grundvöllurinn.