Morgunblaðið - 14.09.1986, Blaðsíða 6

Morgunblaðið - 14.09.1986, Blaðsíða 6
6 C MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 14. SEPTEMBER 1986 SIGURÐUR NORDAL ALDARMINNING Sam- ferða- menn minnast Sigurðar Nordals Menn eru ekki allir þar sem þeir eru séðir í ritverkum sínum. Þó er hægt að skapa sér hugmynd um höfundinn afvali hansá viðfangsefnum og hverjum höndum hann fer um þau. En forvitnin nær samt lengra. Til að kynnast ögn manninum Sigurði Nordal, eins og hann birtist samferðamönnum sínum, fengum við fjóra vini Sigurðar, sem öll þekktu hann með ólíkum hætti, til að rekja kynni sín af honum. Það eru þau Halldór Laxness, Kristján Albertsson, Gagga Lund og Hannes Pétursson. Halldór Laxness: 99 Einhverskonar huldumaður «« Halldór Laxness kynntist Sigurði Nordal fyrst sem skáldinu sem orti Fomar ástir. Á sextugsafmæli Nor- dals riQaði Halldór upp áhrif bókar- innar á sig sem sautján ára ungling og sagði: „Hvernig gat nokkur úngur Islendíngur látið sér detta í hug aðra eins fjarstæðu og fara að skrifa á dönsku — úrþví slíka íslensku var hægt að skrifa ...“ Það var sérstak- lega prósaljóðið Hel sem hafði þessi áhrif á hið unga skáld. „Þegar Fomar ástir komu út var ég drengstauli heima í Laxnesi og Dísa á Skaganum ríkti nú um sinn í mínum búskap, auk hennar ömmu minnar, sem hafði fyrst manna kennt mér að stauta. Bókin var þáttur í skáldlegri birtingu nýrra tíma. Sig- urður Nordal virðist hafa litið á þennan roskna dapra aldarhátt síðrómantíkur sem nokkurskonar sjónarmið sjálfs sín. Þátturinn um Dísu á Skaganum var töfrandi texti, ekki síst fyrir unga drengi sem skildu ekki par í svo djúpsettri bók. Mér kemur enginn í hug sem hefði kunn- að að gera álíka bók á þeim tíma, nema Sigurður Nordal; enda var þar ekki farið í spor hans síðar. Hann kveikti af stílsnilld dapra ljóðrænu í tilfinningaheimi, sem bar í sér upp- gjöf við sitthvað og við höfðum að vísu tignað áður; þar á meðal töfra- heim ásta. Ég skal ekki bera vitni um slíkt nema í nafni drengs á gelgju- skeiði, sem varð óvæntur aðdáandi þessarar bókar. Seinna saknaði ég þess að Sigurður Nordal hefði ekki neytt skáldgáfu sinnar meir en hann gerði. Hann hristi höfuðið væri minnst á slíkt.“ „Hvernig voru kynni ykkar Sig- urðar?“ „Við vorum góðir kunningjar. Ald- ursmunur gerði það að verkum að ég kynntist honum ekki um það leyti sem hann kom heim frá námi. Fólk fann að þar var nýr maður á ferð- inni. Kynni mín verða af Sigurði í Þýskalandi, mjög fljótiega eftir fyrra stríð. Ég staðnæmist í Leipzig, ásamt Jóhanni Jónssyni skáldi. Þar bjuggu íslendingar sem lögðu fyrir sig æðri tónlist, Jón Leifs og Páll ísólfsson. Ég varð fljótt húsgangur á heimili Páls. Einn góðan veðurdag er þar kominn Sigurður Nordal frá París, líklega veturinn 1921. Ég borðaði með þeim hádegismat og Kristín Norðmann, kona Páls, hafði gott á borðum. Páll var allra mánna gáfað- astur og skemmtilegur að sama skapi. Ég ieit mjög upp til Sigurðar, unglingur um tvítugt, og fékk að sitja á málþingum með þessum ágætu mönnum og Jóni Leifs. Ég var ekki í slæmum félagsskap þann daginn; og þeir allt of þroskaðir menn til að kvarta undan því að þurfa að sitja til borðs með þessum strák. Sigurður Nordal talaði ævinlega við mig af skemmtilegri gamansemi. Milli okkar myndaðist kunningjasamband. Síðar var ég tíður gestur ýmsra erinda í vinnustofu hans í Reykjavík. Það bar aldrei skugga á okkar vinsemd. Hann var mér ævinlega hliðhollur og heil- ráður og stældi í mér strákinn alla þá tíð sem ég þekkti hann.“ „Þú ferð í það að gefa út forn- sögur með nútímastafsetningu, hvert varálit þittá Fornritaútgáfu Nordals?" „Sigurður Nordal „brúar“ fornmál skinnbókanna með „lærðri" reglu, sem, öndvert við frumtextann sjálfan, kemur til móts við lesandann. Nauður almenns lesanda er hins vegar ekki bætt — ekki heldur hægt að binda mann persónulega með prédikun rétts máls. Nordal býr til með mál- fræðilegri aðferð lærða en tilbúna réttritun fornmálsins svo sem kostur er; því fornmálið með margvíslegum réttritunum milli handrita er óreglu- bundið og hlýtur að detta niður hér og hvar. En hans útgáfur hafa hald- ið velli meðal menntamanna. Og hvað hefði komið í staðinn? Hvaða rugl- og þvættingsstíll hefði komið upp ef fomsöguútgáfur handa almenningi hefðu hangið hver í sinni lærðu sér- visku, eða menn hefðu farið að gefa út fornsögurnar stafrétt eftir handrit- unum? Sigurður samræmdi þessar fornbækur á hærra plani en Wimmer og það er afreksverk sér á parti; endumýjun hans hefur reynst sjálfri sér samkvæm, fræðileg í almennum skilningi og fagurfræðileg í senn. en giidi Fornritafélagsútgáfunnar felst í því að þetta em ekki almenningsút- gáfur, heldur lærðar bækur í klassískum stíl, útgefnar með öllum þeim apparatus sem hæfir vísindum. En það segir ekki að þessar kórréttu útgáfur eigi að öðru leyti að setja stólinn fyrir dyrnar við almennar útg- áfur handa venjulegu nútímafólki einsog heyrst hefur.“ „Þínar útgáfur á fornsögunum voru þá ekki hugsaðar sem and- svar við þessari stefnu?" „Mínar útgáfutillögur vom ákveðin tilraun m.a. í einföldun á stílsmáta fornrita um leið og til auðveldari skilnings textans. Á okkar tíma var mikil uppörvun og bæði gagn og gaman að fá samræmda, almenna, rödstudda og þó lærða stafsetningu forna af slíkum snillingum. En það stóð aldrei til að þessar lærðu útgáf- ur, með hálfum og heilum blaðsíðum af skýringum, væm alþýðurit til hvunndagsbrúks. Fornritaútgáfan er hins vegar því næst að vera sérstakt og óviðjafnanlegt verkefni sem hefur verið leyst. Þegar okkar útgáfa kom á mark- aðinn kom almenningur af fjöllum á móti okkur og fannst þeir fá í hend- ur fomsögur á Morgunblaðsmáli, eins og sumir vildu kalla það, þó að ég vilji ekki alveg viðurkenna það og allra síst í úthúðunarskyni. Fólki fannst verið að draga það niður í skítinn, en það var ekki skoðun okk- ar sem að því stóðum og vom ýmsir ágætir og snaggaralegir menn. Það Nóbelsverðlaunum Halld Sven B. Jansson fornlei: Ragnar Jónsson, Sigurði son, Ai stóð ekki til að gera málið eins lág- kúrulegt og þegar dagblöðin em verst, heldur fá fornritatexta á fal- legri nútímaíslensku." „Hver voru viðbrögð Sigurðar við útgáfu ykkar?“ „Sigurður var krítískur, hélt kannski að íslensk nútímastafsetning fornritanna mundi standa Fornrita- útgáfunni fyrir þrifum. Það var alls ekki lóðið, heldur gefa bækurnar út handa almenningi á því sem talið var sígild íslenska, án þess að heyra und- ir málsögu fyrri alda, auk þess sem Kristján Albertsson: 99 Sigurður fann mikið fyrir þess- ari einangrun «« Á tímabilinu 1927—29 kom út tímaritið Vaka sem var gefið út af hópi manna sem í daglegu tali kallað- ist Vökubraeður. Þeir vom Ágúst Bjamason, Ámi Pálsson, Ásgeir Ás- geirsson, Guðmundur Finnbogason, Jón Sigurðsson frá Kaldaðamesi, Kristján Albertsson, Ólafur Lámsson, Páli ísólfsson og Sigurður Nordal. Þeir vom úr ólíkum flokkum og ekki endilega sammála um alla hluti, en í boðsbréfí tímaritsins sameinuðust þeir um þtjú markmið: „Að vér viljum efla menningu og sjálfstæði íslend- inga, vér viljum eigi afsala oss neinu því sem íslenzkt er og þjóðlegt, fyrr en fullreynt er, að annað sé oss betra, vér viljum segja það, sem vér vitum sannast og réttlátast um hvem hlut.“ Tímaritið sjálft talar skýmstu máli um hvort þeim tókst að uppfylla stefnumið sín, en til að forvitnast nánar um baksvið Vöku og um aðal- hvatamann þess Sigurð Nordal, þá hittum við að máli Kristján Alberts- son sem er sá eini eftirlifandi af þeim Vökubræðmm. Kristján segir að „Vökuselskapurinn hafi verið tilraun og hjálp til að halda sér andlega lif- andi.“ Hann kemur heim frá Kaupmannahöfn árið 1924 og þá er Reykjavík aðeins tuttugu og fimm þúsund manna bær með heldur fá- breytilegu menningarlífi. „Það hafa verið ákafleg við- brigði að koma heim?“ „Já, maður þurfti aðlögunartíma. Það var því nauðsynlegt að halda hópinn. Maður varð að reyna að fá út úr þessu tilveru. Lífið var undir- eins tilbreytingasnauðara. Það vom líka svo fá tækifæri til að neyta krafta sinna, miklu færri en seinna varð. Seinna var meira hægt að gefa út og meira af alls kyns bókmennta- iðju. Það var ansi fátæklegt menning- arlíf í Reykjavík árið 1924, þá var ekki komið Þjóðleikhús og samgöng- ur við umheiminn erfíðari. Það tók viku að komast til Kaupmannahafn- ar, svo að þjóðfélagið var miklu einangraðra. Sigurður fann mikið fyrir þessari einangmn, hann var kominn svo miklu lengra burt frá umheiminum. Það var erfitt að koma heim fyrir menn sem höfðu þörf fyr- ir alþjóðlegan sjóndeildarhring að þurfa allt í einu að sættast við litla bæinn. Honum hefur náttúrlega verið um og ó að setjast að í litlu Reykjavík til æviloka. Ég hitti Sigurð strax og ég kem til Reykjavíkur. Þá var haldið ein- hvers konar rithöfundakaffikvöld. Ég hitti Guðmund G. Hagalín á götu og hann segist eiga von á Sigurði Nord- al, Stefáni frá Hvítadal og sjálfum sér og býður mér í hópinn. Stefán var þá gestur í bænum. Hann var mikill frásagnarmaður, sagði einkum miklar kímnisögur af Dönum og hafði lag á að gera allt lifandi. Ég man aðallega eftir Stefáni frá þessu kvöldi, auk þess að segja sögur fór hann með eitt eða tvö kvæði. Svo gerði Nordal mér boð skömmu seinna. Hann vildi byrja á lestrarkvöldum, þar sem tíu menn áttu að hafa kvöld- vökur. Það var fengið ókeypis hús í Nýja Bíói og var salurinn lánaður á milli fimm og sjö. Það var lítill kostn- aður í kringum þetta og ódýrt fyrir allan almenning. Það stóð alltaf í blöðunum daginn áður hvað yrði les- ið. Þetta var hugmynd Sigurðar og organiseraði hann tíu menn sem lásu valda kafla úr íslenskum bókmennta- verkum. Þar voru m.a. Jón kaldi, Guðmundur Finnbogason, Árni Páls- son, Nordal og ég sjálfur auk þess Theodora Thoroddsen sem var eini kvenmaðurinn. Á þessu hafði Nordal mikinn áhuga. Hann langaði að vita hvernig íslenskar bókmenntir nytu sín upplesnar. Þetta varð mjög vin- sælt, alltaf troðfullt hús í hverri viku.

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.