Morgunblaðið - 07.10.1986, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 7. OKTÓBER 1986
Okkar verðmyndun er hið ein-
falda lögmál markaðarins
eftirÞorvald
Þorsteinsson
í blaði yðar 1. október er frétta-
pistill með yfírskriftinni „Vilja fast
hámark á verð grænmetis", þar sem
formaður Neytendasamtakanna,
Jóhannes Gunnarsson, og formaður
landbúnaðamefndar sömu sam-
taka, Jónas Bjamason, gera grein
fyrir skoðun þeirra varðandi frjálst
verðlag á grænmeti. Telja samtökin
hag neytenda illa komið með fijálsu
verðlagi á grænmeti og styðja mál
sitt með dæmum í þeim efnum.
Nú skyldi maður ætla að svo
virðuleg samtök sem Neytendasam-
tökin em vönduðu til vinnubragða
en fæm ekki með staðleysur þegar
auðvelt er að afla réttra upplýs-
inga. En lítum nú á fullyrðingar
forsvarsmanna samtakanna. Um
kartöflumar get ég verið fáorður,
enda hefur Sölufélag garðyrkju-
manna aldrei flutt inn þá vömteg-
und og raunar aldrei selt fyrr en
nú allra síðustu vikur (frá 2. sept.)
að félagið hóf dreifingu innlendrar
framleiðslu frá 3 framleiðendum og
selur á svipuðu verði og aðrir, enda
hér um fýrsta skref að ræða af
hálfu félagsins til að kanna við-
brögð viðskiptavina við þessari
auknu þjópnustu, svo og til að afla
rejmslu varðandi meðferð, pökkun,
geymslu og dreifíngu þessarar við-
kvæmu vömtegundar.
Ekki er nú magnið mikið sem
SFG er búið að dreifa — aðeins fá
tonn — og því með öllu óverðskuld-
aður sá heiður sem felst í eftirfar-
andi klausu í ofangreindri grein:
„Á blaðamannafundinum sýndu
talsmenn samtakanna tvo kartöflu-
poka frá stærstu dreifíngarfyrir-
tækjunum á þessu sviði, Agæti og
Sölufélagi garðyrkjumanna“. Hvers
eiga „litlu“ kartöfluheildsölufyrir-
tækin t.d. Mata hf., Bananar hf.
og Þykkvabæjarkartöflur hf. að
gjalda? Hvers vegna fá þau ekki
að njóta sín í verðsamanburði Neyt-
endasamtakanna? Hvers vegna
bara sá e.t.v. stærsti og sá óumdeil-
anlega minnsti? Kannski er það
bara tilviljun að svokölluð fram-
leiðslufélög em borin saman en
öðmm sleppt. En óneitanlega lítur
þetta svolítið hjákátlega út þegar,
að maður skyldi ætla, ábyrgir aðilar
(Neytendasamtökin) standa að
verki. Jafnvel fullyrðingin um að
félögin séu með nákvæmlega sama
verð fær ekki staðist þó munur sé
ekki mikill.
Samkv. ofanrituðu, og eins og
að líkum lætur, hefur því SFG ekki
á nokkum hátt haft áhrif á verðlag
innfluttra kartaflna né verðmynd-
um þeirra innlendu. Um slíkt er við
aðra að sakast, sem sjálfsagt munu
gera grein fyrir sínu máli. Þetta
ætti öllum að vera ljóst ekki síst
forsvarsmönnum neytenda.
En snúum okkur að ummælum
þeirra félaga um verðlag á gulróf-
um sem þeir fullyrða að sé um
síðustu mánaðamót 70% hærra en
á sama tíma í fyrra. Hvað er nú
hæft í þessu? í fyrra var heildsölu-
verð (hjá SFG) um þetta leyti (frá
16/9 til 4/11) kr. 25 pr. kíló en er
nú (frá 15/9) kr. 35 eða 40% hærra,
og þessar tölur eru fljótar að breyt-
ast þegar/ef framboðið eykst.
Fyrsta verð hjá SFG á gulrófum í
sumar (júlí) var kr. 70 pr. kíló en
var í fyrra kr. 57. Hækkun 25% frá
júlí ’85 til júlí ’86. Er þetta svo
mjög óeðlilegt miðað við almenna
verðlagsþróun þessa tímabils?
Fyrst farið er að ræða um verð-
lag einstakra tegunda grænmetis
„í sumar hefur fram-
boð margra grænmetis-
tegunda verið óvenju
mikið og verðið því á
flestum tegundum að
jafnaði lágt, jafnvel
lægra en í fyrra í krón-
um talið.“
væri ekki úr vegi að nefna fleiri
t.d. agúrkur og tómata.
Fyrsta verð á agúrkum hjá SFG
í fyrra (mars ’85) var kr. 160 pr.
kíló 1. fl. en í ár kr. 165, eða að-
eins um ca. 3% hækkun. Lægsta
verð í fyrra (apríl/maí) var kr. 60
pr. kíló en í sumar (byijun sept.)
kr. 30 eða 50% lægra en það var
lægst í fyrra.
Hvað tómatana varðar var 1.
heildsöluverð þeirra hjá SFG í vor
(apríl) kr. 235 pr. kíló 1. fl. en var
á sama tíma í fyrra kr. 175. Hækk-
un frá apríl ’85 til apríl ’86 tæp
25%. Lægsta verðið í fyrra (júní)
var kr. 80 pr. kíló 1. fl. Lægsta
verð í ár (sept.) var kr. 50 eða rúm-
um 37% lægra.
Ýmsar aðrar grænmetistegundir
hafa ýmist lækkað að hækkað frá
í fyrra. T.d. hvítkál sem var um
þetta leyti í fyrra kr. 50 pr. kfló
en er nú kr. 40 pr. kfló eða 20%
lægra. Blómkál var í fyrra um þetta
leyti kr. 75 pr. kfló en er nú kr.
100 eða um 33% hærra og svona
mætti lengi áfram telja. Hvers
vegna er þessa að engu getið á
blaðamannafundi Neytendasam-
takanna? Er þetta neytendum
einskis virði? Hvað segir þetta svo
framleiðendum og neytendum?
Ekkert annað en það sem margsinn-
is hefur verið gerð grein fyrir á
undanfömum árum af hálfu SFG.
Okkar verðmyndun er hið einfalda
lögmál markaðarins, þar sem fram-
boð og eftirspum ræður. M.ö.o. lítið
framboð = hátt verð; mikið framboð
= lágt verð.
Til gamans og um leið til fróð-
leiks er rétt að geta þess að fyrir
skömmu barst mér sú vitneskja um
verðlag frá Svíþjóð að þar í landi
væri algengt smásöluverð á tómöt-
um um kr. 120 pr. kg (umreiknað
í ísl. kr.) Þetta var um sama leyti
og smásöluverð hér (í stórmörkuð-
um) var um kr. 60 pr. kg eða
helmingi lægra.
í sumar hefur framboð margra
grænmetistegunda verið óvenju
mikið og verðið því á flestum teg-
undum að jafnaði lágt, jafnvel
lægra en í fyrra í krónum talið.
Þetta skeður m.a. vegna harðnandi
samkeppni heildsöludreifíngaraðil-
anna og að auki ýmissa framleið-
anda sjálfra. Segir þetta sína
ótvíræðu sögu og mér er spum.
Með hvaða hætti er hag neytenda
betur borgið? Er það kannski með
verðákvörðum opinberrar nefndar
sem sækir viðmiðun sína langt aft-
ur í tímann og framreiknar síðan
verðið 2—3 ár ári með vísitölubreyt-
ingum o.s.frv.? Mér er nær að halda
að svo sé ekki, enda væri slíkt í
algjöru ósamræmi við eðli þeirrar
vöru sem hér um ræðir. A hinn
bóginn er það mikil spuming hve
lengi framleiðendur geta þraukað
við þessi óhagstæðu skilyrði, en það
er þeirra mál a.m.k. á meðan þeir
hrópa ekki á styrki og niðurgreiðsl-
ur. Það hafa þeir til þessa ekki
gert og munu vonandi aldrei þurfa
að gera. Þessi ummæli eiga líka við
um kartöflur þó að þær hafí á
stundum verið niðurgreiddar, enda
vom þær um árabil eitt af helstu
hagstjómartækjum margra ríkis-
stjóma þegar mikið þótti við liggja
að hafa áhrif á vísistölu verðlags-
og framfærslu. Mér er ekki kunn-
ugt um að kartöfluframleiðendur
hafí hér átt nokkum hlut að máli.
Að lokum. Það er kannske ekki
þetta sem málflutningur forsvars-
manna Neytendasamtakanna snýst
um í raun og vem. Miklu fremur
má ætla að viðhorfí þeirra sé best
lýst í sfðustu málsgrein tilvitnaðrar
greinar, þar sem Jónas Bjamason
f.h. neytenda krefst „samkeppnis
með innflutningi", þ.e.a.s. krefst
fijáls innflutnings á grænmeti (að
sjálfsögðu án tolla). Hér er vissu-
lega skoðun á ferðinni sem hefur
ýmislegt sér til ágætis, en einnig
ótal margt og sennilega miklu fleira
sem í móti mælir. Yrði of Iangt að
rökstyðja þetta nánar nú, en vænt-
anlega gefst tilefni og kostur á því
síðar.
Höfundur er frmnkvæmdastjóri
Sölufélags garðyrkjumanna.
Eru hagfræöingar að
meðaltalí hálf-vitar?
eftir Júlíus K.
Valdimarsson
Uppáhaldsíþrótt hagfræðinga og
stjómmála- og verkalýðsleiðtoga er
alls konar talnaleikir og meðaltöl.
Og kúnstin er sú að geta sett spil-
verkið þannig saman að útkoman
sýni að fólk hafí það nú að meðal-
tali nokkuð gott. Fremstu forin-
gjamir, eins og seðlabankastjóri hér
á dögunum, setja markið auðvitað
enn hærra. Hann fékk sérfræðinga
frá Gallup til að gera skoðanakönn-
un sem átti að sanna íslendingar
væm að meðaltali mjög hamingju-
samir.
Efnahagsleg velmegiin
Hagfræðingar Þjóðhagsstofnun-
ar hella nú talnaflóði og meðaltölum
yfír landsmenn til þess að verka-
lýðs- og stjómmálaforingjar geti
sannað að þjóðin búi að meðaltali
við efnahagslega velmegun. Og í
Dagblaðinu fimmtudaginn 24. sept-
ember sl. heldur efnahagsráðgjafí
forsætisráðherra því fram að lqör
launþega séu upp á það besta sem
gerst hefur frá því að sögur hófust
og nú megi ekki undir nokkrum
kringumstæðum hækka launin.
Góðir heimilisfeður?
Að taka þessa meðaltals-vel-
megun trúanlega er álíka gáfulegt
og það að álíta að heimilisfaðir sem
dekrar við eitt bama sinna en lem-
ur hin geti að meðaltali talist góður
heimili8faðir. Þeir sem enn trúa á
meðaltöl hagfræðinganna þurfa
ekki annað en að fletta dagblöðun-
um og lesa fréttir af spítölum og
skólum landsins í lamasessi vegna
lélegra kjara fólksins. Einnig geta
þeir reynt að kynna sér upplýsingar
sem liggja ekki á lausu eða er lítið
hampað af valdhöfunum um tíðni
sjálfsmorða og fjölda nauðungar-
uppboða um þessar mundir. Þessar
vísbendingar segja sína sögu um
velmegun og vellíðan þjóðarinnar
ekki síður en meðaltöl hagfræðing-
anna.
Meðaltölin og
launaumslögin
Fyrir launþegann sem nú í dag
hefur 20 þúsund króna mánaðar-
laun fyrir fulla dagvinnu, má það
einu gilda hvort meðaltal launanna
í landinu er 50 þúsund eða 100
þúsund krónur á mánuði. 20 þúsund
krónu launin duga honum ekkert
betur til þess að lifa af, hvað sem
líður blessun hagfrasðinganna og
efnahagsráðgjafa. Þetta er kjarni
málsins.
Að meðaltali hálf-vitar?
Hagfræðingar selja sérfrasði-
kunnáttu sína til stjómenda lands-
ins á hveijum tíma. Þeir framleiða
meðaltöl og talnaflækjur eftir pönt-
unum, sem eiga að sanna að stefna
þeirrar ríkisstjómar sem situr í það
sinnið sé viturleg og hin eina rétta.
Næsta dag og fyrir nýja ríkisstjóm
hagræða sömu hagfræðingar síðan
talnaflóði sínu til þess að sanna að
allt sem síðasta ríkisstjóm hafí gert
sé tóm vitleysa en gjörðir hinna
nýju valdhafa séu viskan eina.
Júlíus K. Valdimarsson
Þannig bera hagfræðingamir fram
„visku" sína og „vitleysu" á víxl.
Sjálfsagt munaði þá ekkert um að
sanna það með sínum eigin að-
ferðum að þeir væru að meðaltali
hálf-vitar.
Hagfræði eru ekkl
vísindi
„Hagfræðingunum sjálfum ætti
að vera manna best kunnugt að
hagfræði eru ekki vísindi, heldur
byggja hagfræðikenningar á for-
sendum sem menn gefa sér.
Hagfræðingar geta notað kunnáttu
sína til þess að stuðla að mannrétt-
indum og manneskjulegu þjóðfélagi
eða til þess að aðstoða kúgunaröfl
og viðhalda misrétti. Þegar meðalt-
„Hagfræðingunum
sjálfum ætti að vera
manna best kunnugt að
hagfræði er ekki vísindi,
heldur byggja hagfræði-
kenningar á forsendum
sem menn gefa sér. Hag-
fræðingar geta notað
kunnáttu sína til þess að
stuðla að mannréttindum
og manneskjulegu þjóð-
félagi eða til þess að
aðstoða kúgunaröfl og
viðhalda misrétti. Þegar
meðaltöl þeirra og taln-
araðir eru vísvitandi
notaðar til þess að
blekkja fólk og níðast á
því ættu heiðarlegir hag-
fræðingar að mótmæla
kröftuglega á sama hátt
og margir heiðarlegir
visindamenn mótmæltu
því á sínum tíma að þekk-
ing þeirra væri notuð til
þess að framleiða
atómbombuna."
öl þeirra og talnaraðir eru vísvitandi
notaðar til þess að blekkja fólk og
níðast á því ættu heiðarlegir hag-
fræðingar að mótmæla kröftuglega
á sama hátt og margir heiðarlegir
vísindamenn mótmæltu því á sínum
tíma að þekking þeirra væri notuð
til þess að framleiða atóm-bomb-
una.
„Sjaldan launar
kálfur ofeldi“
Hagfræðingar og aðrir mennta-
menn njóta þeirra hlunninda að
læra sín fræði að mestu á kostnað
almennra launþega sem standa
undir honum með skattpeningum
sínum. Það er algjört siðleysi að
nota þekkingu sem þannig er feng-
in til þess að aðstoða óvandaða
stjómendur landsins við að hlunn-
fara þessa sömu launþega. Það er
að launa illa sínum velgjörðarmönn-
um.
„Batnandi mönnum er
best að lifa“
Það er enginn afsökun fyrir þá
hagfræðinga sem í dag láta vald-
hafana nota sig til þess að setja
„sérfræðistimpil" á misréttið, að
segja að þetta hafí hagfræðingar
alltaf gert. Ég segi við ykkur, hag-
fræðingar og efnahagsráðgjafar,
og ég tala af persónulegri reynslu.
Það er aldrei of seint að breyta um
stefnu, því eins og segir í hinu fom-
kveðna, „batnandi mönnum er best
að lifa“.
Sýnum ekki undir-
lægjuhátt
Þótt valdhafamir og sérfræðing-
ar þeirra gætu og ættu að breyta
um stefnu er sjálfsagt bamaleg trú
að halda að slíkt gerist af sjálfs-
dáðum. Með þvf að aðhafast ekkert
eða kjósa þá gömlu flokka sem
komið hafa á því misrétti sem hér
ríkir emm við í reynd að viðhalda
óbreyttu ástandi. Mikilvægasta
pólitíska forgangsverkefnið í næstu
Alþingiskosningum er að afnema
misréttið og koma á manneskjulegu
þjóðfélagi fyrir alla. Þetta er að-
eins hægt ef við hættum allri
trúgimi og undirlægjuhætti og
myndum samstöðu um nýtt pólitískt
afl með því fólki sem vill raun-
verulegar breytingar.
Höfundur er markaðsstjóri ogí
Landsráði Flokks mannsins.