Morgunblaðið - 08.11.1987, Blaðsíða 5

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 8. NÓVEMBER 1987
C 5
ingar sínar um mannlífið, væri allt
skýrt og einfalt á sviði lista gjörsam-
lega útþurrkað af hinu flókna og
margbrotna. Þessi röksemdafærsla
er þó ósköp einfeldningsleg. Það
mætti þá alveg eins fullyrða, að eftir
Pýþagóras eða eftir skólaspekinga —
guðfræðifrömuði og heimspekinga —
miðaldanna hlyti mannsandinn að
verða að eilífu dæmdur til að temja
sér eingöngu margbrotinn hugsana-
gang eða að menn stæðu ráðþrota
gagnvart hinu torráða um aldur og
ævi.
Röksemdafærsla af þessu tagi er
auk þess villandi, sökum þess að hún
gerir þá ráð fyrir, að listin sé gáta,
sem þurfi að leysa, eins og eitthvað
hulið ferli, sem á sér stað í órafjar-
lægð úti í geimnum. List er þvert á
móti eitthvað sýnt — hún er skil-
greind sem verk ætluð til sýningar,
og hvað svo sem í listinni felst, er
það falið kænlega en þó í þeirri von,
að það finnist, líkt og lítið bam, sem
er í feluleik á bak við gluggatjöldin.
Jafnvel þó listaverk sé eins og sagt
er erfítt að skilja, þá er það skylda
gagnrýnandans að skýra formið eða
merkinguna; hann á að gera hlutina
ljósari, ekki torræðari.
Þegar gagnrýnandinn hefur komið
fram með skýringar sínar á lista-
verki, þá er það líka skylda hans að
leyfa sálu áhorfandans, lesandans eða
hlustandans óáreittri að njóta upplif-
unar verksins og gleðinnar af því.
Það er vissulega ekki í verkahring
gagnrýnandans að fara beinlínis inn-
an í listaverk með þ- * að nota á það
einhveija kennisetningu, sem skilur
lesanda gagnrýninnar eftir með þá
tilfinningu, að grein gagnrýnandans
sé svo fuilkomin, að það yrði með
öllu ónauðsynlegt að fara á vettvang
og skoða verkið sjálfur; það gæti jafn-
vel gert listaverkið illskiljanlegra. Við
ættum ekki að gleyma því, að gagn-
rýnandinn er einungis í þjónustuhlut-
verki gagnvart listinni og almenningi.
Hver er sjálfum
sér næstur
Ætla mætti, að listamaður sé að
öllu jöfnu bezt til þess fallinn að
gagnrýna listaverk sín; þessi hug-
mynd hefur alla tíð átt töluverðu fylgi
að fagna meðal listamanna sjálfra
og vina þeirra. Sá þanki er þó við
nánari athugun ekki með öllu traust-
vekjandi, getur enda vakið illvígar
greinar með mönnum eins og oft vill
verða. Það má þó segja, að yfirlýsing-
ar listamanna um verk sín eða
viðleitni sína í listinni, eru mikils
virði, ef þær eru gefnar af fullri hrein-
skilni og af sjálfsdáðum.
Goethe sagði einu sinni við Eck-
ermann, ungan við sinn í Weimar,
að „byggingarlist er frosin tónlist."
Ef Eckermann hefði haft nægilega
óskammfeilni til að bera, þá gæti
hann svo sem vel hafa spurt þennan
mikla andans jöfur, hvort líta ætti
þá á tónlist sem bráðnaða byggingar-
list.
Það er einungis á síðustu 150
árum, að almenningur hefur yfirleitt
vænzt þess af listamönnum, hvort
sem þeir eru frægir eða þá upprenn-
andi, að þeir geri beinlínis uppskátt
um listræn markmið sín, hugmyndir
og sýnir í sambandi við verk frá
þeirra hendi. Dagblöð, vikurit og aðr-
ir fjölmiðlar hafa núorðið lagt lista-
mönnum þá skyldu á herðar —
sérstaklega með því að birta viðtöl
við listamenn — að hver og einn lista-
maður búi yfir „hugmyndum" og það
vitanlega frumlegum og alveg ein-
stæðum í hans eigin augum. Sú
eðlilega forvitni, sem á þennan hátt
er vakin hjá öllum almenningi, er nú
orðin að stöðugri löngun manna f
eitthvað forvitnilegt og spennandi f
listum: Hvaða álit skyldi Dali eigin-
lega hafa á Dali?
Það er víst óhætt að segja, að ein-
hver bezti mælikvarði sem fyrirfinnst
á gagnrýnanda er sá, hvort þörf sé
á öðrum gagnrýnanda til þess að
skýra út gagnrýni hins fyrra. Tungu-
mál var ekki til þess skapað að halda
einræður, og gagnrýnandi ætti allra
manna sfzt að láta standa sig að
verki við að tala við sjálfan sig.
J.B.
Þýtt og endursagt úr „ Arts and Leis-
ure“, New York Times Magazine.
EIIMAR GUÐMUNDSSON SKRIFAR FRÁ MÚNCHEN:
HÉR OG NÚ
RÉTT FYRIR SÍ ÐUSTU ALDAMÓT í P ARÍS
Henri de Toulouse-Lautrec (1864—1901) var
franskur málari og svartlistarmaður er m.a.
lagði grunninn að nútíma plakatagerð. Hann
kom frá Suður-Frakklandi — en sótti í lista-
glaum Parísar og gerðist stammgestur á Rauðu
myllunni, því „fræga skemmti- og spillingar-
bæli“. Þar fékk hann sitt fyrsta verulega
verkefni, að gera veggspjald í tilefni vorkom-
unnar árið 1891. Og þar með skóp hann hinn
svonefnda „grípandi plakatastíl", með eggjandi
litadýrð og einföldum formum. A þeim tíu ólif-
uðu árum er hann þá átti eftir, hristi hann fram
úr erminni þær 350 steinþrykksmyndir sem
verið er að sýna í Þýzkalandi á þessu ári.
Myndimar eru skrásetningar augnabliksins
og lýsa gleði- og skemmtanalffi Parísarborgar
rétt undir síðustu aldamót, þar sem „hér og
núinu“ eru gerð skil af lotningarfullri alúð.
Toulouse-Lautrec hélt sig mikið á börum,
veitingastöðum, kabarettum, hóru- og leik-
húsum, þar sem hanp fylgdist með gleði og
sorgum mannlífsins. í myndum sínum dregur
hann oft fram niðurlægingu kvennanna, sem
æðmlaust beijast fyrir tilveru sinni; þær eru
frakkar og hnakkakertar og halda þokka sfnum.
Karlamir hins vegar hljóta grímulausa útreið
skopmyndateiknarans; þeir eru sýndir sem
gráðugir, hrokafullir gróðahyggjuseggir undir
hræsnislegu jrfirbragði.
Það var safnari frá Berlín, Otto Gersten-
berg, stærðfræðingur og forstjóri tryggingafyr-
irtækis, sem fór á stúfana strax eftir 1900 og
tókst á örskömmum tíma að safna saman þess-
ari heild grafískra verka eftir Toulouse-Lautrec.
Leit þessi sýning, skilst mér, fyrst dagsins ljós
á þessu ári, í Berlín. Þegar þetta er skrifað,
stendur hún yfír í Miinchen (21. marz—24.
maí) í Haus der Kunst. Þaðan fer hún til Bad-
en-Baden og síðan til Köln.
Toulouse-Lautrec.
Vegna útlitsgalla átti Toulouse-Loutrec litt ving-
ott við aðrar konur en þær sem taka borgun fyrir
að sýna blíðu sina. Þurfti hann þvi í sifellt skjól
að venda hjá mellunum. Siðustu tiu árin liðu i
stanzlausri vimu kynlifs, alkóhóls og vinnuæðis. Á
endanum voru likamskraftamir á þrotum og of-
skynjanir sóttu á hugann. 35 ára gamall hélt
Toulouse-Loutrec til heimahaga sinna til að deyja
— var þá búinn að afkasta þvi verki, sem átti eft-
ir að gera hann heimsfrægan.
Sýningin i Haus der Kunst i MUnchen er gjör-
samlega útlitsgallalaus, og ber glöggt vitni nærmi
tilfinningu Þjóðveija fyrir útlitsgallaleysi. Reynd-
ar er sýningin hönnuð með það í huga að slá
aðsóknarmet; viðurkenna þó aðstandendur að vel-
gengni er þó aldrei hægt að skipuleggja fyrirfram.
En svona sýningar falla einmitt i kramið hjá al-
menningi, sem reyndar forðast nútimalistina eins
og pestina.
Eiginlega er hér ekki um neina sérstaka frétt
að ræða. En ég hafði álpazt inn á blaðamannafund
vegna þessarar sýningar — og þótt við blasi svo
sem ævintýri augans, þá var ekki endilega þar
með sjálfgefið að frásögn ætti brýnt erindi við
íslendinga. Var ég búinn að gefa þessa grein upp
á bátinn, er ég allt í einu eygði langsóttan mögu-
leika til að ljúka þessu máli:
Komst ég sem sagt að þvi, svo ólfklegt sem það
nú er; þá ku vera auðveldara að komast á miðils-
fund hér f MUnchen og ná sambandi við sjálfan
listamanninn Toulouse-Lautrec, heldur en að
hringja kollekt til íslands. Þetta heyrði ég sem
sagt á dögunum, kannaði málið og komst að, að
tilfellið er. Þjóðveijar eru búnir að taka fyrir að
hægt sé að hafa kollekt-samband við ísland. Fylgdi
sögunni að Póstur og sfmi hefði aldrei borgað
fyrir þessa þjónustu, og þvf verið afskrifaður! —
Ekki beint fallegt til afspumar þetta.
Vonandi öðlast Póstur og sími á íslandi ekki
nándar nærri svipaða frægð og myndir Toulouse-
Lautrec.
Frumþrykk forsfðunnar.
tif