Morgunblaðið - 30.01.1988, Blaðsíða 6

6 B
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 30. JANÚAR 1988
Ás-leikhópurinn frumsýnir
OFBELDI í
HJÓNABANDI
ÁS-LEIKHÓPURINN
frumsýnir næstkomandi
fimmtudag, 5. febrúar,
leikritíð „Farðu ekki“ eftír
norsku skáldkonuna Marg-
aret Johansen, á Galdra-
loftínu við Hafnarstræti.
Farðu ekki er hér sett sem
einþáttungur, sem lýsir
hugsunum konu, sem bíður
heima með bami sínu
veiku, eftir að eiginmaður-
ínn komi heim. Eiginkonan,
Maria, er spennt, hrædd og
kvíðin og atburðir úr hjóna-
bandinu, sem er ungt, leita
á hana. Það kemur fljótlega
í ljós að hún hefur fyllstu
ástæðu til að vera óróleg,
því þótt ástin sé mikil, er
heiftin í bijóstí eiginmanns-
ins, Andrésar, enn meiri.
María veit alveg á hveiju
hún á von.
FARÐU EKKI
eftir norska höfundinn Margaret Johansen
Höfundur verksins,
Margaret Johan-
sen fæddist árið
1923. Fram eftir
aldri fékkst hún
við eitt og annað, en um alvarleg-
ar skriftir var ekki um að ræða
hjá henni fyrr en árið 1971, þegar
út kom smásagnasafn hennar
„Um konur". Eftir að sú bók kom
út hefur Margaret Johansen
„slegið í gegn“ hvað eftir annað
og ekki síst með nýjustu bók
sinni, sem ber heitið „Mánudags-
böm“. og kom út árið 1984.
„Farðu ekki“ er samið uppúr
tveimur skáldsögum Margaretar
(Det var engan en sommer og
Du kan da ikke bara gaa). í fyrr-
nefndu bókinni fjallar Margaret
fremur um karlmanninn í hjóna-
bandinu, en í þeirri seinni færir
hún athyglina yfir á konuna. í
leiktextanum leitast Margaret við
að góma bæði kynin, báðar í eitt,
stutt leikrit.
Þegar Kvennaathvarfið var
stofnaði í Reykjavík fyrir fáeinum
árum varð mörgum á að spyrja
til hvers slíkt skjól eiginlega væri
og efuðust um að konum og böm-
um væri misþyrmt í stómm stíl á
íslenskum heimilum. Fljótiega
vom menn svo leiddir í allan sann-
leikann um ofbeldi á heimilum og
þörfina fyrir kvennaathvarf: Arið
1986 var komufjöldi kvenna í at-
hvarfíð 135 skipti og bama 143
skipti. Helmingur þeirra kvenna
sem leita til Kvennaathvarfsins
er með líkamlega áverka þegar
þær koma, helmingur kvennanna
hefur ekki eigin tekjur. Um 15%
þeirra kvenna sem leita í athvarf-
ið gera það vegna þess að böm
þeirra em beitt ofbeldi. Áfengis-
vandi er einungis með í spilinu í
tæplega 50% tilvika.
I „Farðu ekki“ fer Margaret
Johansen þá leið að sýna heimili,
þar sem áfengi er hluti af vanda-
málinu. Ungu hjónin elska hvort
annað og vilja umfram allt vera
saman. En þau hafa lent inn í
vítahring: svokölluðu ástar/haturs
sambandi. En það er fátt leyndar-
dómsfullt við þessar andstæður,
kannski ólíkt því sem maður á að
venjast úr rómantískum bók-
menntum um „tragísk" ástarsam-
bönd. Margaret Johansen veit
greinilega margt um mynstrið
sem vftahringurinn byggir á;
■ mynstri sem er rótfast í ungu
hjónunum frá blautu bamsbeini,
enda hefur Margaret sagt í við-
tali: „Ég veit um hvað ég skrifa
Allir sem skrifa hafa meira og
minna upplifað það sem þeir
draga úr pennanum. í verki mínu
vil ég reyna að komast að því
hvaðan skylduiækni, samfara of-
beldi kemur. Ég reyni að leita
orsakanna, ég er ekki að sýna
valdbeitngu, áhorfendum til af-
þreyingar og fyrir mér er mikil-
vægt að sýna ekki ftiginmanninn
sem einhveija ófreslgu.
Vegna þess að mynstrið á sér
orsakir i uppeldi aðilanna eiga þau
enga möguleika á að komast hjá
þyí. Konan, sem beitt er ofbeldi
vill trúa því og vonar, hveiju sinni,
að hún hafi verið barin í síðasta
sinn. Hann hefur jú grátið, beðist
fyrirgefningar og verið svo
lítill... átt svo bágt. Hann trúir
þvi í raun og veru, hveiju sinni,
að hann hafi lagt á hana hendur
í siðasta sinn. Þau tvö eru sann-
færð; það er engin ástæða til að
fara, hvorki fyrir hana né hann.
Og hamingjan er mikil þegar þau
vita að þetta var í „siðasta sinn".
En „síðasta sinn“ verður ekki fyrr
en dauðinn aðskilur þau, nema til
komi utanaðkomandi hjálp.
Margaret Johansen færir þetta
mynstur inn í leikgerð sína,
mynstrið sem er einfalt, en næst-
um áþreifanlegt, svo ljós eru
einkennin: Valdbeitingin kemur
aUt í einu, og óvænt. Það er ekki
alltaf fylgifiskur rifrildis, Eitt orð,
eitt augnatillit getur leyst reiði
mannsins úr læðingi og hann slær
blint og hömlulaust, hann miðar
á andlit og höfuð, slær fast með
krepptum hnefa. Maðurinn hættir
ekki að slá, þótt hann hafi skaðað
konuna, hann heldur áfram að slá
og sparka í hana þar sem hún
liggur. Hann hættir ekki fyrr en
hann finnur að hann hefur fengið
útrás fyrir ótta sinn og reiði____
Eftirá hellist sorgin, einsemdin
og iðrunin yfir manninn. Hann
eys ástúð og gjöfum yfir konu
sína og grátbiður um fyrirgefn-
ingu. Hann upplifir skömm og
sjálfsfyrirlitningu þegar hann sér
hvað hann hefur gert. Hann upp-
lifði einhvers konar tryllingsvímu
þegar hann sló. Það þýður þó
ekki að að alkóhól hafi verið
ástæðan fyrir barsmíðinni, eða
hafí Ieyst ofbeldshneigðina úr
læðingi; það þýðir ekki heldur að
allir menn sem leggja hendur á
konu sína séu í einhvers konar
vímu.
Hvað konuna varðar verður
framkoma af þessu tagi „eðlileg".
Hún fer smátt og smátt að trúa
því að hún hafi átt barsmíðamar
skilið, sérstaklega þar sem eigin-
maðurinn, í iðrun sinni, getur
alltaf rakið orsakimar til hennar.
Konan leitar ekki hjálpar, kvenna-
athvarfs eða lögreglu, fyrr en hún
telur líf sitt f hættu. Annað mál
er svo, að sjaldnast heldur konan
við framburð sinn, eða skýrslu
lögreglu, næsta dag. Hún óttast
hefnd mannsins og hún vill ekki
niðurlægja hann. Hún hættir
smátt og smátt að skilja sinn eig-
in tilgang. Henni finnst hún
ekkert geta eða kunna. Vegna
lélegs sjálfsmats fer hún að trúa
orðum mannsins, sem sögð eru í
reiði; um að hún sé hversdagsleg
og einskis virði, enginn annar en
hann myndi Iíta við henni og að
hún aldeilis duglaus og til einskis
(Morgunblaðið/Svcrrír)
Ásdís Skúladóttir, leikstjóri
nýt. Konan reynir að hlífa eigin-
manninum og fela verksummerki
barsmíðanna. Ef hún er við vinnu
tilkynnir hún veikindi og geymir
sig heima á meðan hún er að jafna
sig; reynir að farða yfir bláa bletti
og sár og lætur vera að leita lækn-
is; jafnvel þótt um alvarlega
áverka sé að ræða.
í „Farðu ekki“ er ljóst, þegar
f tilhugalffínu, að hvomgt þeirra
er heilbrigður einstaklingur. Þau
eiga sér „sjúka" flölskyldusögu.
En, alveg í samræmi við mynstr-
ið, leggur Andrés ekki hendur á
Maríu fyrr en eftir hjónavígsluna.
Þá lítur hann á konuna sem sína
eign og ef honum fínnst hún ekki
hegða sér í samræmi við þær kröf-
ur, sem hann gerir, telur hann
það rétt sinn að leggja á hana
hendur.
As-leikhópurinn er nýstofnaður
leikhópur og er „Farðu ekki“
fyrsta verkefni hans. Aðalhvata-
maðurinn að stofnunni og leik-
stjóri sýningarinnar er Ásdís
Skúladóttir. Gunnar Gunnarsson
hefur þýtt leikritið og leikmyndin
er í höndum Jóns Þórissonar.
Leikhljóð em í höndum Guðmund-
ar Guðmundssonar og sviðsstjóm
annast Sólveig Pálsdóttir.
Með hlutverkin í sýningunni
fara Ragnheiður Tiyggvadóttir
og Jakob Þór Einarsson. Ragn-
heiður Tryggvadóttir útskrifaðist
frá Leiklistarskóla íslands vorið
1982. Hún var fastráðin hjá Leik-
félagi Akureyrar veturinn
1982—83 og lék þar einnig megin-
part vetrar 1983-84. Síðan hefur
hún leikið hjá Leikfélagi
Reylgavíkur, í útvarpi og sjón-
varpi og síðast lék hún hlutverk
Lásu Munk í sýningu Leikhússins
í kirlg’unni. Jakob Þór Einarsson
útskrifaðist úr Leiklistarskóia ís-
lands vorið 1985. Hann er nú
fastráðinn leikari hjá Leikfélagi
Reykjavíkur og á yfirstandandi
leikári fer hann, meðal annars,
með hhitverk Ostermarks læknis
í Föðumum, eftir Strindberg og
Bob Lanskys í Algjört mgl, eftir
Christopher Durang. Hann fór
einnig með aðalhlutverk í kvik-
myndum Hrafns Gunnlaugssonar,
Óðali feðranna og Hrafninn flýg-
ur.
Súsanna Svavarsdóttir