Morgunblaðið - 13.02.1988, Blaðsíða 3

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 13. FEBRÚAR 1988
B 3
Don Giovanni (Kristinn Sigmundsson) heldur trúlofunarveislu fyrir
Masetto og Zerlinu, þar sem hann segir þjóni sínum, Laporello (Berg-
þóri Pálssyni), hvernig hann ætlar að losna við Masetto til að geta
táldregið Zerlinu
menn fá grandað þessum sleipa dólg.
Ekki er vitað fyrir víst um upp-
runa sögunnar um Don Juan, flagar-
ann mikla, sem Mozart byggir óperu
sína á, en það bókmenntaverk um
Don Juan sem önnur hafa síðan
byggt á um aldir var geflð út á Spáni
árið 1630. Verk þetta sem nefnist
„Svikarinn frá Sevilla og steingestur-
inn“ hefur fyrir löngu skipað sér
sess meðal klassískra bókmennta,
enda sá það evrópskum bókmenntum
fyrir persónu sem virðist hafa orðið
tákn í heimi vestrænnar menningar.
Höfundur „Svikarans" var prestur
og skrifaði leikrit undir nafninu Tirso
de Molina.
Syndir Don Juans eru margvís-
legar og tengjast ekki eingöngu
kvenfólki dregnu á tálar. Slíkt var
þó nógu alvarlegt mál á þessum tíma
og setti ekki einungis blett á tál-
dregna stúlkuna, heldur Qölskylduna
alla. Því fer þó fjarri að það sé taum-
laus gimd til kvenna sem stjómi Don
Juan. Miklu fremur er hann á valdi
einhvers myrks afls sem tengist sjálf-
um skrattanum. Hann hefur yndi af
að svíkja og niðurlægja; virða að
engu siðferðisreglur samfélagsins.
Astfanginn verður hann aldrei, hefur
ekki tíma til þess, gefur sér einungis
tíma til að skemmta sér með skratt-
anum, að freista einfaldra kvenna
og' hlæja síðan dátt að einfeldni
þeirra. Hann svíkur vini, bregst
trausti konungs, föður og frænda,
launar gestrisni með illu, drepur
mann og grefur sjálfum sér gröf
síðar, þegar hann býður þessum
sama manni til kvöldverðar. Hann
nýtur þess að gera usla í þessu sam-
félagi sem í raun einkennist af sið-
ferðilegri linkind. Don Juan er nefni-
lega af háum stigum í samfélagi sem
byggir ekki svo lítið á klíkuskap.
Sem fyrr segir verður frumsýning
íslensku óperunnar á Don Giovanni
næstkomandi föstudag. Leikstjóri
sýningarinnar er Þórhildur Þorleifs-
dóttir og hljómsveitarstjóri Anthony
Hose. Leikmynd og búningar eru
eftir Unu Collins og lýsingu annast
þeir Bjöm B. Guðmundsson og
Sveinn Benediktsson. Sýningarstjóri
er Kristín S. Kristjánsdóttir. Kór og
hljómsveit íslensku óperunnar taka
þátt í sýningunni undir stjóm Peters
Locke. Aðstoðarkórstjóri og æfinga-
stjóri er Catherine Williams. Konsert-
meistari er Laufey Sigurðardóttir.
Don Giovanni er fimmtánda verk-
efni íslensku óperunnar og í aðal-
hlutverkum era Kristinn Sigmunds-
son, sem syngur hlutverk sjálfs Don
Giovannis, Bergþór Pálsson, sem hér
syngur hlutverk þjónsins Leporellos.
Donna Anna er sungin af Ólöfu Kol-
brúnu Harðardóttur, Donna Elvira
af Elínu Ósk Óskarsdóttur, Zerlina
af Sigríði Gröndal og Don Ottavio
af Gunnari Guðbjömssyni. Viðar
Gunnarsson fer með tvö hlutverk í
sýningunni; hlut^erk riddaraliðsfor-
ingjans og Masettos.
Heimildir frá íslensku óperunni.
igurn við ótrúlega mikið af fólki
neð góðar raddir í. framhaldsnámi.
Íg get nefnt sem dæmi að ef vel
i að vera er nauðsynlegt að hafa
Ullkomið vald á fjórum tungumál-
im; ítölsku, frönsku, þýsku og
>nsku. Þegar ég var úti hitti maður
'ólk sem hafði þetta allt á hreinu
þessu sambandi. En þetta hlýtur
ið koma. Mér finnst að tónlistar-
ikólamir og Leiklistarskólinn eigi
ið sameinast um að hafa leikþjálf-
mardeild fyrir einsöngvara. Það er
;kki nóg að syngja, maður verður
ið skila hugsun. Tónlist Mozarts
<refst mikillar hugsunar. Don Gio-
/anni er mjög spennandi fyrir
söngvara, maður verður að vera
njög nákvæmur með takt, til dæm-
is. Óperan er mjög blæbrigðarík og
það era mjög skörp skil milli veik-
ieika og styrks. Hún þarf líka að
vera mjög nákvæm í tóni, hann
þarf að vera hreinn. Þá er samleik-
urinn í óperunni mjög flókinn. Hún
hefur mikið af persónum og verkið
byggist á flóknum samskiptum
þessa fólks við Don Giovanni og sín
á milli.
Don Giovanni er ekki maður,
heldur tákn. Hann er ákveðið nátt-
úruafl, ákveðinn kraftur. Það er
ekki til nein fyrirmynd að Don Gio-
vanni. Hann er samnefnari fyrir
þessa tvöfeldni sem ég held að búi
í flestu fólki."
En hvað getur þú sagt mér um
hlutverk þitt, Zerlinu’
„Zerlina. Hún er af alþýðustétt
- bóndadóttir, heitbundin Masetto.
Þau eru að fara a_ð gifta sig. Líf
þeirra er ákveðið. í þeirra stétt er
allt löngu ákveðið; hveijum þú gift-
ist, hvar þú býrð og svo framvegis.
En svo kemur Don Giovanni... Hann
hrærir upp í öllum, enginn sleppur.
Hann vekur upp ákveðnar tilfinn-
ingar hjá öllum þessum konum.
Hlutverk Zerlinu er fyrir léttan
sópran. Það er yfírleitt mikill létt-
leiki í óperum Mozarts, en hann er
mjög erfiður, vegna þess að hann
skrifar mikið skraut- og flúrsöng.
Hann skrifar mikið fyrir það sem
kallað er „coloratura" rödd. Ég veit
ekki hvemig er best að lýsa þeirri
tegund sóprans, og þó. Mozart
skrifaði mikið fyrir geldinga - karl-
raddir og það eru raddir sem color-
atura sópranar syngja mikið í dag.
En hann skrifaði flúrtónlist fyrir
allar raddir.
í hlutverki Zerlinu er þó mikið
sungið á miðsviði raddarinnar. „Col-
oratura" hefði ekki passað við
bændastúlku. Það er eitthvað mikið
fágaðra. Mozart gerði nefnilega
greinarmun á stéttum þegar hann
skrifaði þessa óperu. I Don Gio-
vanni eru þijár mismunandi sópran-
raddir. í þessari sýningu eru við
allar mjög ólíkar, bæði í útliti og
skapgerð og raddlega. Hjá hinum
tveimur sópranröddunum er meira
af flúrsöng. Þegar Mozart skrifaði
óperuna hafði hann ákveðið fólk í
huga. Hann þekkti raddimar. Hvort
við náum því i dag, sem Mozart
ætlaði sér eru spádómar einir, því
það er svo langt um liðið. En ég
held að það sé mjög flott að við á
íslandi eigum raddir fyrir flestar
gerðir hlutverka. Það sýnir hversu
mikil gróska er í sönglífinu.“
Súsanna Svavarsdóttir
KRISTINN SIGMUNDSSON:
Don Giovanni
er ekki illur af ásetningi
DON Giovanni, skúrkurinn
heillandi, er aðalpersónan í
óperu Mozarts sem Islenska óp-
eran frumsýnir næstkomandi
föstudag. Mozart sækir efnivið
sinn í Don Giovanni í hina marg-
frægu persónu bókmenntanna
don Juan; mann sem leggur
undir sig allan tilfinningaskal-
ann í því samfélagi sem hann
drepur niður fæti. Hann hefur
ómótstæðilegt aðdráttarafl fyr-
ir konur, þótt þær viti að Don
Juan er lífshættan sjálf, og
kannski einmitt þessvegna. Þær
elska hann og hata. Þær óttast
hann, þrá og fyrirlíta. Karlamir
vilja vera vinir hans um leið og
þeir vilja koma honum fyrir
kattamef. Þeir dá hann sem
fyrirmjTid karlmennskunnar og
á sama tíma vilja þeir vera laus-
ir við hann vegna þess að hann
ógnar öryggi þeirra og fábrot-
inni heimsmynd. Don Juan allra
tíma hefur ekki verið neinn
venjulegur maður og kannski
ekki að undra að Mozart þætti
hann heillandi viðfangsefni fyr-
ir verkefni þar sem hægt er að
nýta tilfinningaandstæðurnar
fullum fetum. Það er Kristinn
Sigmundsson, sem syngur titil-
hlutverkið í Don Giovanni hjá
Islensku óperunni. Hver söngv-
ari, eða leikari, sem klæðir sig'
í gervi annarrar persónu, hlýtur
að þurfa að finna til samkennd-
ar með henni og skilja hana.
En er hægt að skilja Don Gio-
vanni? Hver er hann eiginlega?
að er mjög erfitt að festa
hendur á honum," viður-
kennir Kristinn. „Það er hægt að
segja að þetta sé bæði hórkarl og
morðingi, fantur og fúlmenni. Við
skulum segja að hann drepi mann
fyrst í óperanni og það má deila'
um hvort það var af ásettu ráði
eða slysni. Maðurinn deyr allavega.
Don Juan er mikill kvennamað-
ur. Þjónn hans hefur haldið bók-
hald yfir þær konur sem hann
hefur flekað. Bara á Spáni eru þær
1003, en í allt minnir mig að þær
séu 2065, eða þar um bil.
Þetta er mjög merkileg persóna,
Krauninni, því þótt hann láti ein-
att illt af sér leiða, er eitthvað við
persónuna sem fólk hrífst af. Það
er dálítið einkennilegt að hjá Moz-
art er Don Giovanni einhvers kon-
ar ofurmenni; hann hefur lag á
að snúa sig út úr vandræðum og
hefur vald yfir aðstæðum hvar sem
er. En það gerist honum æ erfið-
ara í þessari óperu og á endanum
snýst allt gegn honum.
Það er í raun mjög einkennilegt
að tala um persónuna Don Gio-
vanni, því hann er í rauninni alger
þijótur og kvikindi, en hann er
ekki einhliða drullusokkur. Það eru
einhveijar hliðar á honum sem eru
mjög spennandi og skemmtilegar.
Hann er aldrei eins. Hann er eins
og kameljón og það fer eftir að-
stæðunum hvaða hlið hann sýnir
á sér. Það er til svona fólk, ég
meina svona klofið. Kannski ekki
svona margklofnir persónuleikar.
Maður veit aldrei hvar maður hef-
ur hann. Hann svífst einskis til að
bjarga sjálfum sér. Hann lýgur sig
í gegnum heilu senurnar og hann
er tilbúinn að drepa, jafrivel þjón-
inn Leporello, sinn dyggasta vin,
ef það má verða til þess að losa
hann sjálfan út úr klemmu í lok
1. þáttar þegar hann stehdur
frammi fyrir því að verða drepinn
sjálfur.
En það er aðeins einn tilgangur
í öllu sem hann gerir. Sá tilgangur
er að skemmta sér. Það er „egó-
isrni" eins og hann gerist verstur.
Og það skemmir ekkert fyrir Don
Giovanni þótt hann skemmti sér á
kostnað annarra í öllum skiiningi.
í öllum óperam er vondur karl
og við fáum þá, baritónamir. En
Don Giovanni er öðravísi en aðrir
vondir karlar, því eins og ég sagði
er hann ekki einhliða, ekki einu
sinní tvíhliða. Hann er svo marg-
brotinn að um hann hafa verið
skrifaðar margar bækur og rit-
gerðir af lærðum mönnum, bæði
út frá guðfræðilegum sjónarmiðum
og siðfræðilegum. Til dæmis hefur
hinn frægi heimspekingur
Kirkegaard skrifað um hann bók.
Það er ekkert gaman fyrir menn
sem eru miklir móralistar að þessi
persóna skuli vera svona heillandi
og spennandi og — sú persóna sem
fólk hefur samúð með á endanum.
Mozart hefur skrifað þessa per-
sónu þannig í ópera sinni, að á
henni er viss aðdáun.
Kirkegaard hefur sagt að Don
Giovanni sé Djöfullinn, holdi
klæddur. En hann bendir líka á
að Djöfullinn hafi ekki verið illur
af ásettu ráði. Hann var fallinn
engill. Lúsífer var upphaflega uppi
hjá Guði og vildi, einmitt, skemmta
sér. Guð vildi ekki lejrfa honum
það og þegar Lúsífer óhlýðnaðist,
kastaði Guð honum niður.
Það sem Don Giovanni iáetur
illt af sér leiða er því vegna eðlis
hans fremur en að hann sé sad-
isti. Ég hef hugsað mikið um þessa
persónu og get ekki séð að hann
sé illur af ásetningi. Hann er eins
og flóðbylgjan sem leggur þorpin
í rúst. Það er ekki við flóðbylgjuna
að sakast. Þetta er í eðli hennar.
Don Giovanni er hafinn yfir venju-
lega siðfræði. Hann er á sama plani
og höfuðskepnurnar. Það þýðir
ekkert að setja hann undir mór-
alska mælistiku, frekar en flóð-
bylgjuna eða eldinguna.
Hann bregst alltaf rétt við, en
gengur alltaf skrefinu lengra en
maður mundi gera sjálfur. Það er
kannski það sem gerir hann svo
heillandi; fólk sér mikið í honum
það sem það sjálft vill vera. Ég
býst við að það sé nefnilega dálít-
ill púki í öllum."
Eru óperur með baritón-
söngvara í aðalhlutverki ekki
fremur fáar?
„Það er að minnsta kosti ekki
mjög algengt að slíkar óperur séu
fluttar. I svipinn man ég helst eft-
ir Rígólettó og Macbeth eftir Verdi,
nú og Hollendingnum fljúgandi og
Rakaranum i Sevilla. Ætli þetta
skiptist ekkitim það bii 25 prósent
á hveija raddtýpu. Hinsvegar er
algengara að óperar með sópran
og tenór í aðalröddum séu kassa-
stykkin."
Nú er oft talað um þýsku
óperuna og itölsku óperuna,
eins og þær séu tvær ólíkar
starfsgreinar og að söngvarar
séu annaðhvort á „þýsku eða
ítölsku línunni". Þið hjá íslensku
óperunni hafið í síðustu upp-
færslum ykkar lagt áherslu á
Verdi. Er Mozart eitthvað frá-
brugðinn honum og er hægt að
flokka hann undir þýskan eða
ítalskan stfl?
„Þeir era ólíkir, Verdi og Moz-
art. Þeir hafa mjög ólíkan stfl og
óperur Mozarts era öðravísi upp
byggðar en óperur Verdis. Óperan
á tímum Mozarts er mikið byggð
upp á samtölum, sem eru tónuð
með sembalundirleik, þar sem, aft-
ur á móti, hjá Verdi er allt „comp-
onerað" í gegn með hljómsveit.
Mér finnst Mozart miklu erfiðari
að því leyti að músíkin er svo ná-
kvæm að verði einhveijum á, þá
heyrir maður það strax — hún er
svo miklu fínlegri og gegnsærri
og Mozart er alveg sériega erfiður
að þessu leyti.
Don Giovanni er í rauninni ítölsk
ópera, samin á ítölsku og eftir
ítalskri hefð'. Flestar óperur Moz-
arts eru þannig, ef Töfraflautan
er undanskilin og nokkrar aðrar.
Itölsk áhrif voru mjög ríkjandi í
Mið-Evrópu á þessum tíma. Til
dæmis var Salieri ítalskur og mesti
áhrifavaldur í tónlistariífinu í Evr-
ópu.
Ég þori nú ekki að fara með
það, en líklega hefur óperan eitt-
hvað verið farin að skiptast í
ítalska og þýska hefð á þessum
tíma. Það er vissulega til fólk sem
sérhæfir sig í þessum tveimur
gerðum, en það era fleiri sem sér-
hæfa sig í ítölsku óperunni. Þar
eru bara meiri atvinnumöguleikar.
Svo er þýska óperan líka þunga-
vigtarmúsík og ef maður upp-
götvaði einhvem tímann að maður
hefði rödd i hana — ja — þá væri
maður á grænni grein, flárhags-
lega.“
Súsanna Svavarsdóttir