Morgunblaðið - 30.04.1988, Qupperneq 7

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 30. APRÍL 1988
B 7
NORRÆNA HÚSIÐ
Myndskreytingar
Akseli Gallén-Kallela
Sýning á myndskreytingnm
finnska listamannsins Akseli Gall-
én-Kallela við kvæðabálkinn
Kalevala verður opnuð i dag í
Norræna Húsinu. Akseli Gallén-
Kallela fædddist þann 26. apríl
árið 1865 í Pori í suðvestur Finn-
landi og lést i Stokkhólmi þann
7. mars frið 1931. Gallén-Kallela
kallast þjóðarlistamaður Finn-
lands vegna þess hversu fjöl-
þættur og mikilvægur aflvaki
hann hefur verið i þjóðlegri,
finnskri menningu.
í hugum Finna skipar Gallén-
Kallela jafnstóran sess og Jóhannes
Sveinsson Kjarval gerir í hugum
okkar íslendinga. Gallén-Kallela hóf
listferil sinn skömmu fyrir síðustu
aldamót og var frumkvöðull þess
þjóðemisrómantíska stíls sem þróað-
ist í Finnlandi um þær mundir til
mótvægis við sífellt aukinn þrýsting
stjómvalda í St. Pétursborg, þegar
þau hugðust kæfa finnska þjóð-
menningu og gera landið að öllu
rússneskt. Þessir tímar, þegar þró-
aðist í Finnlandi sjálfstæð alþjóðlega
viðurkennd list, hafa verið nefndir
„gullöld" finnskra lista og listamenn
sóttu innblástur sinn meðal annars
í kvæðabálkinn Kalevala. Þekktustu
boðberar þessarar stefnu auk Gal-
léns-Kallela eru lærisveinn hans,
arkitektinn Elíel Saarinen og tón-
skáldið Jean Sibelius.
Lífshlaup Galléns-Kallela var mik-
ilfenglegt og afköst hans í listrænum
efnum ótrúleg. Hann var persónu-
legur vinur listamanna á borð við
August Strindberg, Edward Munch
og Joseph Kandinsky og heima fyrir
hafði hann geysileg áhrif á listgrein-
ar utan málaralistar. Má þar nefna
arkitektúr, veggspjaldagerð,
grafíska Iist, höggmyndalist, tré-
skurð og glerlist. I öllum þessum
greinum vann hann fjölda verka
sjálfur og var óþreytandi að reyna
fyrir sér á nýjum og ókönnuðum
slóðum í listunum. Eftir hann liggja
Þjóðar-
listamaður
Finna
þúsundir teikninga og skissa, auk
fjölda málverka, bæði í olíu- og vatn-
slitum. Of langt mál yrði upp að
telja mikilvægi Gallén-Kallela fyrir
þróun finnskra listgreina á þéssari
öld en það er ekki að ástæðulausu
sem Gallén-Kallela nýtur þeirrar ein-
stöku virðingar að vera kallaður
þjóðarlistamaður Finna.
Myndskreytingamar við Kalev-
alakvæðin, sem em á sýningunni í
Norræna húsinu, gerði Gallén-Kall-
ela á síðustu árum ævi sinnar. Hann
hafði í hyggju að myndskreyta öll
kvæðin 50 að tölu, en entist aðeins
aldur til þess að byrja á fyrstu fimm
kvæðunum, þar sem segir frá sköpun
heimsins og hetjunni Váinamönen.
Á sýningunni eru einnig ljósmyndir
sem I.K. Inha, Váino Kaukonen og
Vilho Uomala tóku í þorpum karelí-
skra kvæðamanna á árum síðari
heimstyijaldarinnar síðari. Héraðið
Karelía var finnskt landsvæði þar
til við lok styjaldarinnar að það lenti
innan landamæra Sovétríkjanna.
Eftir stríðið voru allir íbúamir flutt-
ir til annarra staða í Sovétríkjunum
líkt og gerðist með fleiri smáþjóðir
innan þeirra.
Sýningin í NOrræna húsinu er
fyrsta sýningin sem haldin er á ís-
landi á verkum Akseli Gallén-Kall-
ela. Kerrtu Karvonen-Kannas for-
stöðumaður Gallén- Kallela safnsins
í Helsinki og Ritva Keski-Korhonen
forstöðumaður Finnska ljósmynda-
safnsins komu með sýninguna og
settu hana upp í Norræna Húsinu.
Sýningin er opin daglega kl. 14-19
og stendur til 22. maí.
A 1/cnli
Gallén-Kallela
1890.

‘s & fíeiifí WáfMíi## r
VA’a(*vrf(a»i ,
" j iyivU’íevt víri54nwí»,
. Litui»v*,. t*jr*jefi._
ytil s«nrli
• jtsví*lílðt<A ,
í?o'.»a i/nfyji
3»if * «.» vwiji wíkkí inptat,
T3IGÍ ioþaiia %
) JLK«rovaiu .
Ein af myndskreytingum
Gallén-Kallela við
finnska Ijóðabálkinn
Kalevala.
TSAAr
ROSENFELD
Áður vel þekktur en nú við gleymskunnar dyr
Undir áhrifum Borges ritaði frakkinn
George Perec skáldsögu um útgefanda
sem reiðir fram háar fjárhæðir fyrir góð
skáldsagnahandrit. Gallinn er einungis sá
hann gefur aldrei út nein bókmenntaverk
af þýðingu; þau eru vandlega varðveitt
læst inn i skáp. Útgefandinn, sem er gagn-
tekinn aðdáandi bókmenntajöfra aldar-
innar, hefur helgað lif sitt þeirri köllun
að hindra að fleiri meistaraverk komist
á prent. Ný stefnumótandi bókmennta-
verk gætu nefnilega riðlað þeirri for-
gangsröð sem bókmenntunum hefur þeg-
ar verið skipað í. Þannig dundar útgef-
andinn við að koma sér upp bókasafni
valinna skáldverka sem enginn veit neitt
af.
Tilhugsunin um að enn leynist einhvers
staðar óuppgötvuð bókmenntaverk hélt Perec
hugföngnum. Það sem heillaði hann mest
var óvissan um framtíð slíkra verka. Reynd-
ar fáum við ekki að vita um síðustu óskir
útgefandans, hvort brenna eigi hin földu
handrit eða hvort þeim verði bjargað af góð-
vini bókmenntanna; einhveijum Max Brod.
Perec dó fyrir aldur fram, þekktur fyrir bók-
menntalega útúrdúra sína; hann lauk aldrei
við söguna.
Isaac Rosenfeld hefði orðið sjötugur í ár.
En jarðlíf hans átti sér snöggan endi; hann
varð einungis 38 ára að aldri. Ekki er óhugs-
andi að lengra líf og fleiri verk á bókmennta-
sviðinu hefðu getað fært honum Nóbelsverð-
launin árið 1976 í stað æskuvinarins Saul
Bellows. Því Rosenfeld var ein skærasta
stjaman meðal prósahöfunda í Bandaríkjum
eftirstríðsáranna.
Þegar Rosenfeld kom fram á sjónarsviðið
sem rithöfundur árið 1943 var frásagnarlist-
in í Bandaríkjunum í miðjum greipum kyn-
slóðaskipta og breytinga á andrúmslofti.
Fremstir í flokki ungra rithöfunda sem brut-
ust undan ofurvaldi stílfyrirmyndarinnar
Hemingways, með sinn hnitmiðaða stíl og
karlmannlegu heimsmynd, voru tveir gyðing-
ættaðir piltar frá Chicago: Bellow og Rosen-
feld. Með arfleifð austurevrópskra gyðinga
og þrúgaða viðkvæmni í farteskinu, ruddu
þeir veginn fyrir nýjar leiðir í framsetningu,
sem lýsir af sterkri tilfinningu aðstæðum
manneskjunnar og möguleikum hennar til
að lifa verðugu lífi í heimi upplausnar.
Fyrstu smásögur Rosenfeld báru með sér
að eitthvað nýtt var í mótun; andhetjan,
kvalinn nútímamaðurinn án fótfestu í sam-
félaginu var á leið inn í bandarískar bók-
menntir. Smásögur Rosenfeld snúast um til-
vistarlegar spumingar. Einangrun, utan-
veltu, samviskukvalir. Þær bera fíngerðri
Isaac Rosenfeld 1918-1956.
frásagnarlist og stílbrögðum vitni. Rosenfeld
háfði frumlega rödd og skrifaði frá hjartanu,
jafnvel þótt líkingar hans og tákn minni á
Franz Kafka, sem hann dáði.
Sjálfsævisöguleg skáldsaga Passage from
home kom út 1946. Að henni lokinni hóf
hann samningu nýrrar skáldsögu. Þrír birtir
útdrættir vöktu mikla athygli í byrjun sjötta
áratugarins en tilbúnu handritinu var hafnað
af útgefanda Rosenfelds sem og af öðrum
útgefendum. Þessi óvænta frávísun snart
Rosenfeld djúpt. Hann gerðist fráhverfur
skáldskap og snéri sér að bókmenntagagn-
rýni. Sem gagnrýnandi var hann næmur,
skarpskyggn, fíngerður, óvæginn og ætið í
andstöðu. Greinar hans voru mælistikan sem
listaumræðan í New York var mæld eftir.
Goðsögnin um skarpt innsæi hans og frá-
bæra greiningarhæfileika fékk byr undir
báða vængi og hann varð að menningarstofn-
un sem hélt til í kaffíteríu Waldorf Astoria
hótelsins, umkringdur sívaxandi fjölda aðdá-
enda.
En Rosenfeld þreyttist á að vera„gáfumað-
urinn í Greenwich Village" . Hann snéri aft-
ur til Chicago og dró sig í hlé, brennandi af
þörf til að snúa sér aftur að skáldsagnarit-
un. Dauðinn kom síðan óvænt að honum um
sumarið 1956. Að Rosenfeld látnum voru
Greinasafnið An Age of Enormity (1962) og
smásagnasafnið Alpha og Omega gefin út
og sýna greinilega umfang hæfileika Rosen-
felds - frá hugmyndafræðilegri skarpskyggni
til kímins ímyndunarafls. Hann bjó yfír öllu
sem góður rithöfundur þarf að hafa; ná-
kvæmni, jrfírsýn, rósemi, öryggi og staðfestu.
Skáldsögu sína The Enemy skrifaði Rosen-
feld undir áhrifum frá kenningum Wilhelms
Reichs um kynfullnægingu sem lausn fyrir
einstaklingsfrelsi og félagsleg tengsl. Hug-
myndin var að brúa bilið milli einangrunar
og samkenndar, þunglyndis og gleði, hins
veraldlega og upphafna, fínlegrar menning-
argreiningar og djúpstæðrar persónulýsingar
í hófstilltri frásögn. Af útdráttunum þremur
má ráða að um er að ræða frumlegt og virki-
lega vandað verk. En tengslin við hinn óreg-
lusama, villta og byltingarkennda sálkönnuð
voru óheppileg, Reich var útskúfaður í
Bandaríkjum sjötta áratugarins, bækur hans
voru brenndar á báli samkvæmt dómsúr-
skurði.
Óvinurinn - The Enemy - er enn óútgefin
og raunverulega fallin í gleymsku. Spuming-
in er hvort hún hlýtur þau örlög sem Kafka
óskaði sínum bókmenntaverkum - að verða
um eilífð hulin sjónum almennings.
Höfundur: Gabi Gleichmann.Hún er bók-
menntafræðingur og gagnrýnandi við dag-
blaðið Expreasen ÍStokkhólmi.
H. Síg. snaraði.