Morgunblaðið - 26.08.1988, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 26. ÁGÚST 1988
C 11
Jóhannes Bergsveinsson yfirlæknir á áfengisdeildum Landspítalags.
Með smábam
í farteskinu
meira magn drukkið í einu ef sjald-
an er dreypt á.“
— Skiptir nokkru máli hvaða teg-
unda af áfengi er neytt?
„í raun ætti það ekki að skipta
máli ef það er fyrst og fremst
vínandinn í áfengi sem er skað-
valdur fóstursins. Hann er hinn
sami hvort sem áfengið er koníak,
rauðvín eða bjór. Athugun sem
gerð var á 9236 nýburum- og
mæðrum þeirra í Frakklandi leiddi
þó í Ijós þá merkilegu niðurstöðu
hjá konum, sem drukku meira en
45 gröm af vínanda á dag, fædd-
ust börn frekar með fæðingargalla
hjá þeim konum, sem drukku bjór
en ekki vín. Þegar slíkar niðurstöð-
ur eru túlkaðar verður þó að hafa
í huga að margt annað en bjórinn
kann að valda þessum niðurstöð-
um. Frakkland er fyrst og fremst
vínland og það að neytandi áfeng-
is þar í landi neytir einvörðungu
öls, kann að endurspegla t.d.
óvenju lélegan efnahag og þá ef
til vill um leið ófullnægjandi fæðu.
Við þessa athugun kom einnig
í Ijós að fjöldi andvana fæddra
barna var mun méiri hjá þeim kon-
um er drukku mikið."
— Hvernig skaða getur barn
konu hlotið, sem drekkur of mikið
á meðgöngutíma?
„Algengast er að það sé óeðli-
lega smávaxið. Það getur verið
þroskaheft, höfuðsmátt og van-
skapað á ýmsan hátt t.d. með klof-
inn góm, óeðlilega lítil augu, aflög-
un á andlitsbeinum, vanskapnað á
útlimum, hjartagalla og önnur
líffæri vansköpuð. Vanskapnaður á
höfði og andlits beinum er gjarnan
sérkennilegur. Sé horft á höfuðið
frá hlið þá skagar ennið óeðlilega
fram, nefið er söðulbakað, stutt
og hafið upp að framan, efrivörin
dregin aftur á við og hakan inn-
dregin.
Skaðinn sem fóstrið hlýtúr getur
því orðið varanlegur þótt móðirin
drekki aðeins í óhófi nokkrar vikur
- ef þær vikur eru hluti meðgöngut-
ímans. Nokkra vikna ofdrykkja þarf
hins vegar alls ekki að valda móð-
urinni sjálfri varanlegu heilsutjóni."
— Hvað með föðurinn. Getur
skipt máli við getnað hvort faðir
var undir áhrifum?
„Ekki er ólíklegt að það hafi
einnig þýðingu. Það ég best veit
þá hefur þetta verið mun minna
rannsakað en drykkja mæðra á
meðgöngutíma. Drekki karlmaður-
inn mikið og sé hann með mikinn
vínanda í líkamsvökva sínum þegar
sæðisfrumur eru að myndast
verða þær fyrir áhrifum hans og
geta skaðast. Vínandi truflar einnig
starfsemi kynkirtlanna og getur
skaðað frumur þeirra. Það kann
að koma fram á fóstrinu.
Það, að frumurnar tvær, sæðis-
fruman og eggið, verða áfram í
líkama móður eftir samruninn hef-
ur átt sér stað og meðan hin nýja
fruma skiptir sór, frumunum fjölg-
ar, vefir og líffæri myndast og
þroskast, veldur því að áfengis-
neysla móður á meðgöngutíma
getur orðið fóstri svo afdrifarík.
Nokkurra vikna bindindi verðandi
mæðra getur skipt sköpum fyrir
fóstur, á þvi kann að velta hvort
það fæðist heilt og fullskapað eöa
þroskaheft og örklumla."
Jóhannes sagði að lokum að
Ijóst væri að á hverju ári fæddust
mörg hundruð börn vansköpuð á
Norðurlöndum vegna þess að
verðandi mæður hefðu drukkið um
of á meögöngutíma. Þess vegna
m.a. hefur verið stungið upp á þvi
á samstarfs vettvangi Norður-
landa að komið verði upp fimm
áfengislausum „svæðum" og eru
verðandi mæður eitt þeirra. Hin
eru: atvinnulífið, umferðin,
bernsku- og æskuárin og áfengis-
sjúklingar á batavegi.
GRG
Það getur verið mun
þægilegra en ætla mætti
að ferðast með smábörn,
hvort heldur er í lofti, á láði
eða legi. Þeir sem annast
fólksflutninga sýna mun
meiri skilning á þörfum
barna en áður var. Vfða er
börnum nú ætluð sérstök
aðstaða og jafnvel gæzla,
sem kemur sér ekki sfzt vel
þegar um seinkun á áætlun
er að ræða. Með góðum
undirbúningi og réttum
útbúnaði ætti engum að
vera vorkun að fara allra
sinna ferða með smábörn.
Hjá mörgum flugfélög-
um er barnafólki
hleypt um borð á und-
an öðrum farþegum
og því eru ætluð rúm-
góð sæti. Ef látið er vita með fyrir-
vara er látin í té margvísleg önnur
þjónusta, s.s. aðstoö við að kom-
ast um borð og fæði sem er sér-
staklega ætlað kornabörnum.
Mikið hagræði er að
því að hafa allt dót sem
barninu er viðkomandi
í sérstakri handtösku
og veltur þá fyrst og
fremst á því að í henni
sé hvorki of né van.
Þótt víða sé hægt að
fá bleiur og barnamat
er ástæða til að hafa
dálítið af þessu með-
ferðis til vonar og vara.
Mæður með börn á
brjósti ættu að reyna
að koma sér fyrir. í
gluggasæti þar sem
helzt er næði svo mált-
íðin þurfi ekki að fara
fram á salerninu.
í flugtaki og lend-
ingu finna flest börn til
óþæginda í eyrum.
Ráðið við þessu er að
láta þau hafa eitthvað
til að sjúga, pela eða
snuð, eða sælgæti ef
þau eru hætt að nota
dúsu. Börn sem farin
eru að brölta um eiga
bágt með að sitja kyrr
lengi í einu. í flugvél
þarf því að leyfa þeim
að leika lausum hala
eftir því sem kostur er
og einnig er vert að
hafa með fáein fyrir-
ferðarlítil leikföng og
myndabækur, auk
hluta sem börnin hafa
sérstakar mætur á og
geta huggað sig við
þegar þáu verða þreytt
og ergileg. Fyrir flug-
ferð borgar sig að setja
bleiu á barn sem er að
venjast á kopp þar sem
ólíklegt er að það fallist
á að setjast á salernið
í flugvélinni.
Þegar ferðast er í bíl skipta ör-
yggissæti og bílbelti meginmáli.
Langar bílferðir eru þreytandi fyrir
alla. Því ætti að stanza eigi sjaldn-
ar en á tveggja klukkustunda fresti.
í nágrannalöndunum er víðast hvar
ágæt aðstaða fyrir barnafólk með-
fram hraðbrautum, auk hreinlætis-
aðstöðu eru leikherbergi og jafnvel
myndbandasýningar sem geta ver-
ið góðar til að dreifa huganum
stutta stund. Um langar ökuferðir
gildir það að betra er að borða oft
og lítið í einu en sjaldan og mikið.
Þegar stanzað er ætti jafnan að
fara með börnin á salerni og nauð-
synlegt er að gæta þess að þau
fái nóg að drekka.
Ferjur eru nauðsynleg og jafn-
framt þægileg farartæki fyrir fólk
á öllum aldri. Nú orðið er undan-
tekningalítið fullkomin aðstaða um
borð. Svigrúm er þar nóg og svo
vel frá öllu gengið að öryggi far-
þeganna er lítil hætta búin. Um
borð í flestum ferjum eru leik-
herbergi þar sem gæzla er látin í
té og í tengslum við þau eru
myndabandasýningar ætlaðar
börnum. Utan þeirra svæða sem
sérstaklega eru ætluð börnum er
nóg rými þar sem þau geta hreyft
sig án þess að forráðamenn þeirra
missi þau úr augsýn. Þegar ferðin
tekur margar klukkustundir borgar
sig í mörgum tilvikum að greiöa
aukagjald fyrir klefa svo börn fái
næði til að sofa en vissast er að
gera ráðstafanir í því sambandi
með fyrirvara.
Hugsað fyrir öllu
Áður en lagt er upp í ferðalag
með lítið barn er eitt og annað sem
þarf að vera í lagi. Til hliðsjónar
má hafa þennan lista:
1) Vegabréf
fyrir alla fjölskylduna. Ekki gleyma
yngsta barninu.
2) Ferðatrygging
sem tekur til læknisþjónustu og
farangurs. Trygging er innifalin í
fargjaldi hjá sumum ferðaskrifstof-
um og greiðslukortafyrirtæki veita
einnig takmarkaða tryggingu. Les-
ið vandlega skilmála og hagið
aukatryggingu í samræmi við þá.
3) Aðbúnaður um borð
og á ðfangastöðum.
Enda þótt auglýsingar gefi til
kynna að aðstaða sé góð fyrir
barnafólk er hún afar mismunandi
og ástæða er til að ganga úr
skugga um að hún sé viðun'andi
áður en farið er af stað.
4) Sérþarf ir vegna barna.
í framandi umhverfi getur verið
erfitt að komast af án ýmissa
þæginda sem sjálfsögð þykja
heima fyrir. Á flestum ferðamannar
stöðum er nóg framboð af nútíma-
varningi sem lýtur að hreinláeti og
mataræði en ef kornabarn nærist
t.d. á sérstakri tegund af þurr-
mjólk getur verið ástæða til að
hafa hana með að heiman. Það
er úrelt kenning að ,á misjöfnu
þrífist börnin bezt. Þau þrífast
bezt á því sem þau hafa vanizt.
Börn eru yiðkvæm í maga og því
er óráðlegt að gefa þeim kryddað-
an mat, auk þess sem mikilvægt
er að ganga úr skugga um aö
fyllsta hreinlætis hafi verið gætt
við matargerðina. Víða er óhætt
að drekka kranavatn en svo fyllsta
öryggis sé gætt er ráðlegra að
gefa börnum vatn sem selt er i
flöskum.
5) Sólin.
Enginn er viðkvæmari fyrir brenn-
andi sólargeislum Suðurlanda en
litið barn úr Norðurálfu. Kornabörn
ættu alls ekki að verða fyrir þeim.
Þau eru bezt geymd í skugga en
börn sem komin eru á ról þurfa
sérstakrar aðgæzlu. Til er margs-
konar áburður til að hlífa húðinni
og er ástæða til að hvetja eindreg-
ið til notkunar hans. Börn á öllum
aldri sækjast eftir því að busla í
vatni og þarf að fylgjast nákvæm-
lega með þeim svo ekki verði slys.
6) Ónæmísaðgerðir.
í fæstum tilvikum er ástæða til
bólusetninga áður en farið er til
þeirra landa sem flestir íslendingar
heimsækja í sumarleyfinu. Til ör-
yggis er þó sjálfsagt að ráðfæra
sig við lækni áður en farið er með
börn á framandi slóðir.
7) Heimkoman.
Sumarleyfi með börn í farteskinu
eru e.t.v. ekki bezta hvíld sem
unnt er að hugsa sér frá daglegu
amstri en þau geta verið skemmti-
leg ef vel er að þeim staðið. Gullin
regla er í því fólgin að forðast rösk-
un á daglegum venjum barnanna
eftir því sem kostur er. Við heim-
komu er sjálfsagt að gera ráð fyrir
nokkurra daga hvíld og aðlögun
áður en lífsbaráttan hefst að nýju.
Loftslagsbreyting hefur oft í för
með sér svefntruflanir og melt-
ingarörðugleika, ekki sízt hjá börn-
um, og því er skynsamlegt að leyfa
börnunum að jafna sig áður en
rokið er í vinnu og dagvistun.
Stórt opið sár á hálsi
barns var
meðhöndlað með
hunangi og greri það
á aðeins þrem
vikum.
sem hafast illa við, í stað þess
að fjarlægja þá með skurðað-
gerð. í sumum tilfellum hefur
verið hægt að komast hjá húðáT
græðslu og jafnvel aflimun. Hjá
þrem af fjórum sjúklingum sem
höfðu sár vegna krabbameins
var aflimun nauðsynleg, en með-
höndlun með hunangi veitt
skurðlæknum tækifæri til að
meta ástandið og velja heppile-
austu lausnina. M.Þorv.