Morgunblaðið - 04.09.1988, Blaðsíða 4

4 B
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 4. SEPTEMBER 1988
F I M M T I
Noregskonungur
Flestir sem til
þekkja hafa á
orði að í Ólafi
konungi komi
fram flestir þeir
kostir sem mega
góðan Norðmann
prýða. Maðurinn
er hermannlegur á velli, lifir reglu-
sömu lífi og hefur alla sína ævitíð
verið íþróttamaður ágætur, enda
við bestu heilsu á áttugasta og
sjötta aldursári.
Ólafur Noregskonungur er
þegnum sínum fyrirmynd og
hvatning. I hugum margra útlend-
inga eru Norðmenn áhugasamir
um heilbrigða lífshætti, á sumrum
fara þeir til fjalla og heiða og á
vetrum ganga þeir á skíðum í
rauðum stökkum (anorökum).
Sumir segja að þeirra eini veik-
leiki sé iöngun í sultu og geitar-
ost. — En umfram allt eru þeir
trúir sínu föðurlandi og dá sinn
kóng.
Það er því merkileg gamansemi
sögunnar að faðir Ólafs var Dani
og móðir var Breti. Ólafur konung-
ur, þessi norskasti Norðmaður, er
fæddur í Appleton House í Sandr-
ingham í Norfolk á Englandi 2.
júlí 1903. Faðir hans var Carl
prins.sonur Kristjáns níunda, kon-
ungs íslands og Danmerkur. Móð-
ir hans var Maud prinssessa, dótt-
ir Játvarðs sjöunda Bretakonungs.
Sveininn var skírður Alexander
Játvarður Kristján Friðrik.
Nú er frá því að segja að Norð-
menn höfðu síðan 1814 verið í
ríkjasambandi við Svía og verið
þegnar Svíakonungs. Árið 1905
var svo komið að Norðmönnum
var þetta samband óskapfellt og
vildu vera sjálfs sín ráðandi.
Norsk-sænska ríkjasambandinu
var slitið á friðsamlegan hátt. —
En konungslausir vildu Norðmenn
ekki vera; þeir ákváðu með þjóðar-
atkvæðagreiðslu, að Noregur
skyldi verða sjálfstætt konungsríki
og til konungs var tekinn danski
prinsinn Carl. Hann tók sér nafnið
Hákon sjöundi og Alexander prins
var nú nefndur Ólafur.
Ólafur kom til Noregs í fylgd
foreldra sinna 25. nóvember 1905.
Litli Ólafur vann strax hug og
hjörtu Norðmanna, einkum og sér
í lagi þegar hann veifaði norska
fánanum. Norðmenn og Danir
hafa gaman að þeirri sögu að Ólaf-
ur hafi hafið norskan fánaburð
nokkru áður en faðir hans varð
Noregskonungur. Norski heim-
skautakappinn Friðþjófur Nansen
mun hafa gefið hinum unga sveini
norska flaggið á meðan samið var
um konungdóminn og Noregur var
að ganga undan Svíakonungi. í
þann mund var krónprins Svía,
síðar Gústaf fímmti Svíakonung-
ur, í heimsókn hjá hjá verðandi
Noregskongungi í Kaupmanna-
höfn, sonurinn heilsaði viðstöddum
með því að veifa hinu norska
flaggi. Foreldrunum þótti þessi
fánaburður ekki neitt sérstaklega
nærgætinn gagnvart hinum
sænska gesti og reyndu að fjar-
lægja fánann. En allt kom fyrir
ekki; drengurinn var ákveðinn og
vissi hvað honum tilheyrði.
íþróttamaður
Norðmenn sverja og sárt við
leggja að þeir séu fæddir með skíðin
á fótunum („Nordmenn er född med
ski pá beina.") Ólafur krónprins
fæddist ekki með skíðin, en hann
fékk þau fljótlega. Hákon konungur
og Maud drottning voru snemma
ákveðin í því að hvetja krónprinsinn
Ólafur konungur á Austurvelli með Ásgeiri Ásgeirssyni, forseta, árið 1961.
til íþróttaiðkana, til jafns við aðra
Norðmenn. Ólafur var snemma
frambærilegur í skíðagöngu og
einnig tók hann þátt í skíðastökki
á Holmenkollen. Þegar snjóa leysti
voru og eru siglingar íþrótt Ólafs.
Þess má geta að forsætisráðherra
Noregs, Gro Harlem Brundtland,
fylgir fordæmi síns konungs og
stundar siglingar af kappi.
Ólafur hóf nám í skóla norska
hersins sama ár og hann lauk stúd-
entsprófi, árið 1921. Hann útskrif-
aðist sem liðsforingi árið 1924.
Árin 1924-26 nam hann þjóðhag-
fræði og stjómmálafræði við Balliol
College í Oxford.
Vamarmál hafa alltaf verið Ólafi
hugleikin og hefur hann sjálfur lát-
ið svo ummælt að líklega hefði hann
valið hermennskuna ef hann hefði
ekki verið áður kallaður til konung-
dóms. Ólafur varð kapteinn 1931,
ofursti 1936, og hershöfðingi og
aðmíráll 1939.
Ólafur krónprins fór snemma að
sinna málefnum ríkisins, átján ára
að aldri sat hann sinn fyrsta ríkis-
ráðsfund og árið 1926 kom hann
fyrst fram sem ríkisstjóri. Konung-
urinn mat reynslu og kunnáttu son-
arins mikils og samvinna þeirra
feðganna, Hákonar konungs og
Ólafs krónprins, varð æ nánari eft-
ir því sem árin liðu.
Ólafur krónprins var í siglinga-
flokki þeim sem keppti fyrir Noreg
á Ólympíuleikunum í Amsterdam
1928. — Norðmenn unnu gullið.
En Ólafur krækti í fleira en
Ólympíugull, þama var afráðinn
hjúskapur hans og Mörtu Svíaprins-
essu. Trúlofunin var gerð opinber
14. janúar 1929 og brúðkaupið var
haldið 21. mars sama ár. Þeim hjón-
um varð þriggja bama auðið. Ragn-
hildur prinsessa fæddist 1930,
Ástríður prinsessa fæddist 1932 og
Haraldur krónprins árið 1937. í dag
á Ólafur 10 bamaböm og bama-
bamabömin eru orðin 2.
Ólafur fimmti Noregskonungur.
Maud drottning lést árið 1938
og Marta prinsessa tók við þeim
skyldum sem drottning landsins
verður að gegna. Marta lést árið
1954.
Norska konungsfjölskyldan varð
að yfirgefa Noreg árið 1940 þegar
Þjóðverjar gerðu innrás í landið. Á
stríðsárunum störfuðu Ólafur krón-
prins og Hákon konungur í Eng-
landi með norsku útlagastjóminni.
Ólafur var skipaður yfirmaður
norska heraflans árið 1944. í maí
1945 varð hann fyrsti meðlimur
konungsij'ölskyldunnar til að stíga
fæti aftur á norska grund.
Árið 1955 lærbeinsbrotnaði Há-
kon konungur, hann var þá háaldr-
aður maður og komst ekki aftur til
heilsu og krónprinsinn tók við dag-
legum störfum sem ríkisstjóri. Há-
kon konungur lést í september
1957. Ólafur var krýndur í Niðarós-
dómkirkju, hann valdi sér sömu
kjörorð og Hákon faðir hans: „Allt
fyrir Noreg."
Vinsæll þjóðhöfðingi
Völd Noregskonungs em á marg-
an hátt lík völdum forseta íslands.
Þjóðhöfðinginn situr ríkisráðsfundi
og undirritar lög og tilnefnir nýjar
ríkistjómir. — En þjóðhöfðinginn
getur þar fyrir utan haft áhrif. Ólaf-
ur konungur hefur orð á sér fyrir
að fylgast vel með, hvort heldur er
með bókmenntum eða fjölmiðlum
og öðmm hræringum þjóðlífsins.
Konungsdæmið verður að vera í
takt við tíðarandann. Ein erfiðasta
ákvörðun sem Ólafur konungur
hefur orðið að taka snerti hjóna-
band Haralds krónprins og Sonju
Haraldsen. Á sjöunda áratugnum
var deilt harkalega um hvort verð-
andi þjóðhöfðingi gæti gifst konu
af borgaralegum ættum. Svo fór
að lokum að fijálsræðið hafði sigur
og í dag þykir Sonja krónprinsessa
verðugur fulltrúi norsku þjóðarinn-
ar.
Norðmenn hlusta eftir því sem
Ólafur konungur hefur að segja og
Ólafur hlustar á Norðmenn. Sam-
band konungsins við þegna sína er
höfuðatriði í starfi Ólafs. Honum
er lagið að sameina formfestu og
hátíðleika við alþýðlega og alúðlega
framkomu. Níu af hveijum tíu
Norðmönnum vilja viðhalda kon-
ungsveldinu. Þessar miklu vinsældir
konungdæmisins eiga efalítið sínar
skýringar í persónulegum vinsæld-
um Ólafs konungs fimmta.
Virðir Snorra
Ólafur hefur áður komið til ís-
lands. Árið 1947 kom hann sem
krónprins í heimsókn á Snorrahátíð,
afhjúpaði m.a. styttu þá af íslend-
ingnum Snorra Sturlusyni sem