Morgunblaðið - 21.07.1989, Blaðsíða 2

2 B
eeei Ln'Jt .12 auDAqiJTaö'a QiaAjaHUpaoM
---MORGUNBLAÐIÐ FOSTUDAG(IR-21.-JULI t989-
MEGRUNARSJUKDOMAR
Tískusjónarmið vega þungt
Tilgangurinn með þessari grein og viðtölunum hér á opnunni, er að
reyna að varpa Ijósi á fyrirbæri sem á íslensku kallast lystarstol,
öðru nafni anorexia nervosa, og bulimia, sem á íslensku hefur verið
nefnt græðgishviðsýki eða ofát. Til eru heimildir um anorexia nerv-
osa frá því á fjórðu öld, en fyrstu læknisfræðilegu lýsinguna gerði
Bretinn Richard Morton fyrir 300 árum. Á síðustu þrjátíu árum hefur
lystarstolstilfellum fjölgað svo mjög að sumir vilja tala um nýjan sjúk-
dóm. Bulimia var ekki viðurkennt sem sérstök truflun fyrr en árið
1980, enda svipar þessu tvennu saman þó hegðun sjúklinganna sé
nokkuð mismunandi. í viðtali við Eirík Örn Arnarson sálfræðing hér
annars staðar á opnunni er leitast við að lýsa þessum fyrirbærum
og útskýra mismuninn.
, enningaráhrif eru nefnd sem
lein orsök þessara truflana,
sem finna má á sálraenar og/eða
geðrænar skýringar. Áhrif menn-
ingarinnar eru sögð skýra aukna
tíðni greindra tilfella á síðustu ára-
tugum. Helstu áhrif hennar eru
tískusjónarmið varðandi vaxtarlag
kvenna, sem haldið er á lofti bæði
í tímaritum, kvikmyndum og sjón-
varpi. Og víst er það að kvenímynd-
in hefur breyst. Það þarf ekki annað
en bera saman Marilyn Monroe eða
Brigitte Bardot, kyntákn sjötta og
sjöunda áratugarins, við leikkon-
urnar Jamie Lee Curtis, Cher eða
Jane Fonda, sem allar eru þekktar
fyrir að hugsa mikið um kroppinn á
sér.
Á meðan meðalþyngd venjulegra
kvenna, að minnsta kosti í Banda-
ríkjunum, jókst um þrjú kíló á tutt-
ugu árum, urðu Ijósmyndafyrirsæ-
turnar og fegurðardrottningarnar
sífellt grennri. Þessu til staðfesting-
ar skal vitnað í BA-ritgerð sem þær
Anna Björnsdóttir og Þorbera Fjöln-
isdóttir rituðu í sálarfræði hjá Eiríki
Erni. Hún heitir Tíöni lystarstols
(anorexia nervosa) og ofáts (bulim-
ia) meðal nemenda í læknadeild
Háskóla Islands. Þar segir: „Árið
1980 greindu Garner og félagar
hans annars vegar líkamsþyngd
þeirra stúlkna sem tekið höfðu þátt
í fegurðarsamkeppninni „Miss Am-
erica" og hins vegar þeirra stúlkna
sem mynd hafði birst af á miðopnu
blaðsins „Playboy". Greining þeirra
náði yfir þátttakendur á tuttugu ára
tímabili (1959-78). Niðurstöður at-
hugana þeirra bentu annars vegar
til þess að þyngd hópanna tveggja
væri marktækt lægri en meðal-
þyngd bandarískra kvenna og hins
vegar bentu þær til þess að hjá
þessum hópum hefði átt sér stað
þyngdartap yfir þetta tímabil. Á
sama tíma gerðist það aftur á móti
að þyngd bandarískra kvenna jókst
Er það því nokkur furða þótt
unglingsstúlkur, sem horfa á fyrir-
myndirnar í tískublöðum og sjón-
varpi og fylgjast með fegurðarsam-
keppnum, séu sífellt óánægðar
með sjálfar sig. Niðurstöður kann-
anna sem gerðar hafa verið á því
hvort stúlkur væru ánægðar með
útlit sitt, sýna að meiri hlutanum
finnst þær vera of þungar þó þyng
þeirra sé innan eðlilegra marka.
Þær telja sig því of þungar án þess
að vera það og margar fara í megr-
un. Karlmenn aftur á móti, sem fá
lystarstol, en þeir eru miklu færri
en konurnar, eru líklegri til að hafa
í raun verið of þungir þegar þeir
fóru í megrun.
Ályktað hefur verið að tíðni bul-
imiu hjá konum á aldrinum 18-25
ára sé 1-2%. Hlutfallið gæti þó allt
eins verið hærra. Hér á landi
greindust tíu með lystarstol á árun-
um 1960-1969, nítján á árunum
1970-1980 og sjö á fyrstu tveimur
árum þessa áratugar. Á þriðja og
fjórða tug aldarinnar greindust fjór-
ir alls.
Engar stórar kannanir, sem gefið
gætu vísbendingu um tíðni anorex-
ia nervosa og bulimia hér á landi,
hafa verið gerðar. Anna Björns-
dóttir og Þorbera Fjölnisdóttir
könnuðu tíðnina meðal nemenda í
læknadeild Háskóla íslands árið
1987 og fylgdu niðurstöðurnar BA-
verkefni þeirra. Niðurstöðurnar
voru þær að af 358 nemendum, 264
konum og 94 körlum, virtust einn
karl og sex konur vera með truflað-
ar matarvenjur (það eru 1,67%).
Einn nemandi uppfyllti viðmiðun til
greiningar á lystarstoli, hinir sex til
greiningar á ofáti. Þær Anna og
Þorbera tóku skýrt fram í viðtali við
Daglegt líf að þessar niðurstöður
gæfu aðeins hugmynd um hugsan-
lega tíðni í þessari deild Háskólans
og ekki væri hægt að áætla út frá
þeim neitt um tíðni truflananna hér
á landi.
Ákveðnir hópar eru líklegri en
aðrir til að fá anorexiu og bulimiu,
en það eru þeir sem þurfa að passa
sérstaklega upp á þynd sína starfs-
ins vegna. Þar á meðal eru dansar-
ar og sýningarfólk. MEO
Heimildir: Anna Björnsdóttir
og Þorbera Fjölnisdóttir. Tíðni
lystarstols (anorexia nervosa)
og ofáts (bulimia) meðal nem-
enda í læknadeild Háskóla ís-
lands. BA-verkefni í sálar-
fræði. Nr. 446. Júní 1989.
Magnús Skúlason, Eiríkur
Örn Arnarson og Ingvar Kristj-
ánsson. Anorexia nervosa:
Lystarstol af geðrænum toga.
Orsakir, einkenni og meðferð.
Yfirlitsgrein. Læknablaðið, 71,
161-167.
Hilde Brech, M.D. The Gold-
en Cage. The Engima of
Anorexia Nervosa.
Morgnnblaðið/Þorkell
Anna Björnsdóttir cg Þorbera Fjölnisdóttir könnuðu tiðni lystar-
stols og ofóts meðal nemenda í læknadeild Hl.
Sjálfskapaður vítahringur
„Ég þjáðist af anorexiu í mörg ár og var hún komin á mjög alvarlegt stig síðustu árin. Ég
var orðin mjög létt og illa haldin, en lét mig þó ekki muna um að fara á fætur eldsnemma
á morgnana og hlaupa tíu kílómetra. Fara síðan f sund og eróbikk. Allt þetta gerði ég á
hverjum degi auk þess að stunda vinnu. Þannig var það þar til fyrir rúmu ári síðan að ég
hreinlega gafst upp. Ég gat ekki meira. Ég fór að borða, fyrst ofsalega mikið, og lagðist
í þunglyndi í kjölfar þess.“ Þannig talar ung kona í dag sem hefur gengið í gegnum vítis-
kvalir anorexiunnar, en það er orð sem hún notar til að lýsa þessu ástandi.
Það má kannski segja að hún hafi verið hepp-
in. Af því hún sá að eitthvað varð að ger-
ast. Hún var í námi í útlöndum þar sem var búið
að útiloka hana frá íþróttaæfingum af því hún var
alltof létt, þegar hún las auglýsingu frá meðferðar-
stofnun sem sérhæfir sig í anorexiu og bulimiu.
„Ég rak augun í þessa auglýsingu frá meðferðar-
heimili fyrir stúlkur og konur með anorexiu nerv-
osu og bulimiu. Ég hringdi og var síðan boðuð í
viðtal þar sem ég þurfti að svara ótal spurningum
er skæru úr um það hvort ég væri verðugur um-
sækjandi."
„I rauninni missir sá sem er með anorexiu ekki
matarlystina, segir hún aðspurð. Ekki endilega að
minnsta kosti. Margar sem koma í meðferð hafa
neitað sér um mat í mörg ár. Þær neyða sig til
að borða ekki af hræðslu við að fitna. Og allt snýst
um það hjá þeim að brenna því litla sem borðað
er með því að hreyfa sig mjög mikið. Sumar reynd-
ar hreyfa sig lítið en þaér borða heldur ekki neitt.
Það er ekki hægt að leyna anorexiu, ekki til
lengdar. Manneskja getur heldur ekki lifað eðlilegu
lífi með hana. ^
Það er erfiðara að uppgötva bulimiu því hún er
felusjúkdómur. í meðferðinni voru konursem höfðu
stundað uppköst sjálfviljugar í 25 ár. Eitt einkenni
á þeim er að þær bólgna í andliti og augum. En
margar sem hafa anorexiu og byrja að borða kasta
einnig upp af hræðslu við að fitna."
Meðferðin á stofnuninni tekur níu vikur. „Það
eru fjörutíu einstaklingar til meðferðar í einu, allt
konur frá táningsaldri til rúmlega fimmtugs. Með-
ferðin byggist mikið á hópmeðferð, en einnig ein-
staklings- og fjölskyldumeðferð. Sérfræðingarnir á
staðnum eru næstum jafn margir sjúklingunum
því hver og ein þarf á að halda sálfræðingi, fjöl-
skylduráðgjafa, félagsráðgjafa og næringarfræð-
ingi.
Við hittum næringarfræðinginn þrisvar í viku,
en hann var með fræðslu um mataræði og sá um
að vigta okkur. Það var ekkert sérlega vinsælt því
fæstar höfðu raunverulegan áhuga á að þyngjast.
Meðferðin snýst þó ekki aðeins um að koma
lagi á slæmar matarvenjur. Megrunarsjúkdómar
eru tilfinningalegt vandamál þar sem allar tilfinn-
ingar viðkomandi taka á sig mat. Það er borðað
í vanlíðan eða ekki borða sökum vanlíðunar. Það
eru allar tilfinningar bældar. Á meðferðarstofnun-
inni er reynt að finna hvað býr undir.
Metnaðargirni er þessum konum sameiginleg
og umhverfið krefst mikils af þeim. Þær eiga það
líka sameiginlegt að hafa aldrei fengið útrás fyrir
bældar tilfinningar. Að hafa alltaf gefið mikið af
sjálfum sér, en ekki gert neinar kröfur til annarra
um að þeirra þörfum væri sinnt.
Það er mikið lagt upp úr hópmeðferð, en í byrj-
un er það stórmál fyrir þessar konur að sitja með
öðrum í hóp. Þær þurfa að læra að treysta hinum,
en vera ekki alltaf að bera sig saman við næsta
mann. Því fyrst snúast allar hugsanir um það hvort
þær séu feitari eða mjórri en næsta við hliðina. í
hópmeðferðinni er meðal annars listmeðferð, geð-
leikur eða psycodrama (sjálfkrafa sviðsleikur) og
ákveðniþjálfun, en hjá flestum er það stórt vanda-
mál að geta aldrei sagt nei. Flestar voru ánægðar
með ákveðniþjálfunina, en hið sama verður ekki
sagt um geðleikinn. Því þar kom ýmislegt upp á
yfirborðið! Það var einnig rætt um samskipti og
samskiptamunstur. Það sem hjálpaði mikið í hóp-
meðferðinni var að fá að vita um aðra með sams-
konar reyrislu og maður sjálfur. Uppgötva að vigt-
in skiptir litlu máli þegar upp er staðið."
Eins og kemur fram hér annars staðar á opn-
unni, þá fylgir skert líkamsímynd anorexiu. Einn
þáttur í meðferðinni fólst í því að reyna að rétta
þessa ímynd. „Þetta var mjög óvinsælt, segir hún
og leggur áherslu á orð sín. Við þurftum allar að
standa fyrir framan spegil í ákveðinn tíma á dag,
sem er hræðilega erfitt fyrir þann sem er vanur
að sjá ekkert nema ógeð þegar hann horfir í speg-
ilinn. Tilgangurinn með þessu var að fá mann til
að samþykkja það sem maður sá í speglinum og
sætta sig við það.“
Matmálstímarnir voru heldur ekki nein skemmt-
un. „Manneskja með megrunarsjúkdóm hegðar
sér nefnilega mjög undarlega gagnvart mat. Marg-
ar gátu ekki einbeitt sér og voru á stöðugum hlaup-
um allan matmálstímann. Aðrar tróðu bara græn-
meti í bolla og stungu svo inn í örbylgjuofn, því
sá sem er með anorexíu vill helst borða allt heitt,
þá borðar hann minna. Sumar hentu megninu af
matnum og svo voru þær sem enn voru að kasta
upp. Það var samt ekki eins og hægt væri að
kvarta yfir fæðinu, sem var mjög gott. Við fengum
þrjár léttar máltíðir á dag, en enginn var þvingað-
ur til að borða. Allar fengum við áætlun til að fara
eftir. Margar voru þó ekki alveg tilbúnar að láta
af fyrri venjum , enda hræðslan við að fitna enn
til staðar."
Viðmælandi minn segist hafa þyngst um 20 kg
frá því hún var sem grennst. Og ef einhverjum
finnst það mikið, og ef einhver á erfitt með aðl
ímynda sér hversu
grannar þessar stúlkur
geta orðið, þá skal það
tekið fram hér að hún
er enn þá mjög grönn.
Hún leggur mikla
áherslu á það í máli sínu
hvað þessi hegðun er
sjúkleg. Stúlkur setji sér
í upphafi óraunhæf tak-
mörk af því það er alls staðar hamrað á því hvað
það sé eftirsóknarvert að vera grannur. En afleið-
ingarnar geta orðið skelfilegar. „Ég hef meira að
segja heyrt stelpur óska þess að þær væru með
anorexiu," segir hún og það gætir hryggðar í rómn-
um. „Þeim finnst þetta eitthvað fínt, en átta sig
ekki á því að það er brenglun á mjög háu stigi.
Sjálfskapaður vítahringur. Ekki ólíkur þeim sem
alkóhólistar og eiturlyfjaneytendur þekkja."
Eftir að hún kom úr meðferð hefur líf hennar
tekið aðra stefnu. Þó segist hún finna tilfinnanlega
fyrir því að hér er ekki boðið
upp á neina eftirmeðferð. En
það sé mjög mikilvægt að geta
til dæmis haft samband við
stúlkur og konur sem átt hafa .
við sama vandamál að stríða.
MEO
- SEGIR KONA SEM
ÞEKKIR ANOREXIU
AF EIGIN RAUN