Morgunblaðið - 21.07.1989, Blaðsíða 4

4 B MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 21. JÚLÍ 1989
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 21. JÚIÍ 1989
fi '5
Eyrnalokkar skreyttir demöntum og smarögðum
Demantseyrnalokkar
og dýr djás
Ætli flestar konur hafi ekki einhverja ánægju af fallegum skartgripum svo
og karlmenn. Fæstir hafa þó ekki efni á öðru en láta sig dreyma um skart
í líkingu við það sem hér gefur að líta. Enda allt úr gulli gert, skreytt
demöntum og dýrum steinum, svo sem rúbínum, smarögðum, safírum og
perlumóðu. En það er alltaf gaman að virða fyrir sér fallega hluti og
það gerir varla neinum mein að láta sig dreyma.
Næla í laginu eins og
blúnduslaufa úr gulli og
demöntum. Gjöf til Söru
Bernhardts frá
i ..... aðdáanda.
Gullhringur með safírsteini og hringur úr gulli, sem hefur verió gert svart, með demantssteinum
Kamelljónsnæla úr gulli. Búkurinn er
skreyttursmarögðum, rúbínsteinum og
demöntum. Hægt er að láta kamelljónið
reka út úr sér tunguna og hreyfa
gimsteinana. Þannig getur það verið
allt úr smarögóum eða allt úr rúbínum.

Drekafluga úr gulli
og platínuhúðuðu
silfri.
Gullnæla með
smaragðssteini,
skreytt demöntum
Hálsfesti og
armbandsúr úr gulli og
smelti skreytt
demantssteinum.
Gullhringur
skreyttur
smaragð og
demöntum.
Pillubox úr
gulli, skreytt
víravirki og
blöðum úr
silfri.
Armbandsúr úr 18 karata gulli með
krókódílaáferð. Skreytt demöntum.
un laxerandi lyfja til að reyna að stjórna þyngd-
inni.
Yfirleitt vita fáir eða engir af tilvist vandamáls-
ins utan sjúklingurinn. Ástandið getur því við-
gengist árum saman án þess að nokkur viti af
því."
Nú eru þeir sem hafa anorexiu oft lagðir inn
en ekki bulimiu sjúklingar. Hver er skýringin á
mismunandi meðferð?
„Það er rétt að bulimiu sjúklingar eru yfirleitt
meðhöndlaðir á göngudeild. Reynslan hefur aftur
á móti sýnt að það er mjög erfitt að meðhöndla
anorexiu á göngudeildum. Málið er þá komið á
svo alvarlegt stig að þær eru í bráðri lífshættu.
Bulimia er reyndar líka lífshættuleg, en á annan
hátt. Kalíum búskapur líkamans fellur mikið, sem
hefur sérstaklega áhrif á starfsemmi hjartavöð-
vans. Uppsölurnar hafa líka slæmt áhrif, til að
mynda á tannheilsu einstaklinganna, sem er yfir-
leitt mjög slæm. Því það eru mjög sterkar sýrur
í maganum sem vinna á glerjungi tannanna."
Hvernig er viðhorfið hjá þessum stúlkum þeg-
ar þær koma í meðferð? Gera þær sér grein
fyrir vandamálinu og vilja þær gera eitthvað í því?
„Þær sem eru með bulimiu gera sér grein
fyrir að um afbrigðilega hegðun er að ræða, en
ekki þær anorexísku. Og það er einmitt þetta
atriði sem greinir þarna á milli. Það eru gjarnan
foreldrarnir sem koma með þæréða hvetja þær
til að fara. Því þeir verða áhyggjufullir þegar
þeir sjá hvað er að gerast. Þeir senda stúlkurnar
yfirleitt til heimilislæknis sem áttar sig á þvi
hvað er á ferðinni og vísar þeim áfram í frekari
rannsóknir."
Hvernig er meðferðinni háttað?
„Helsta meðferðarform er atferlismeðferð. Þá
axlar sjúklingurinn ábyrgð á matarvenjum sínum
og er umbunað fyrir góðan árangur. Einnig hafa
ýmis önnur meðferðarform verið reynd."
Hvernig hefur meðferð á þessum stúlkum
gengið?
„Meðferð á þessum stúlkum hefur gengið all-
þokkalega hér á landi. En anorexia er lífshættu-
legt vandamál. Þegar þær hætta að drekka þorna
þær upp. Þekktir einstaklingar hafa dáið úr
anorexiu, þar á meðal söngkonan Karen Car-
penter. Hún var með dæmigert anorexiu útlit,
sem er mjóslegið andlit og kinnbein koma greini-
lega fram.“
Stúlkur sem þjást af anorexiu eru ekki bara
óvenju grannar, oft eru þær bókstaflega grind-
horaðar. Um þetta segir Eiríkur Örn: „Það er
ekki lengur eftir nein fita á líkama þeirra. Og það
finnst þéssum stúlkum ekkert óeðlilegt. Líkams-
ímyndin er orðin svo brengluð."
Hvað tekur meðferð langan tíma?
„Yfirleitt þrjá mánuði. Það er misjafnt hve
mikið þær þurfa að þyngjast, stundum eru það
allt upp í 20 kíló. Enda sumar ekki mikið meira
en 30 kíló þegar þær koma inn.“
En skyldu þessir sjúkdómar ekki hafa þekkst
fyrr en nú á síðustu áratugum?
„Þessir sjúkdómar eru í sjálfu sér ekki nýjir
af nálinni, en þeir eru algengari núna. Það er
ýmsilegt sem veldur, svo sem aukin umræða í
þjóðfélaginu um mat og mataræði og svo þessi
aðdáun á þeim sem eru grannir."
Viðtal: Margrét Elisabet Ólafsdóttir.
tíma áttar hún sig ekki lengur á því hvað er
eðlileg magafylli og finnst hálftómur magi eðli-
legt ástand. Það sem hindrar hana í því að borða
getur verið óttinn við geta ekki hætt að borða
og þar með að tútna út.“ Eiríkur Örn segist þó
aldrei hafa séð slíkt gerast.
„Hún óttast yfir höfuð að borða, óttast
ákveðnar fæðutegundir, að borða meira en aðr-
ir og er hrædd við að vera vöktuð þegar hún
borðar. En það er algengt að þegar foreldarar
átta sig á því að eitthvað hefur farið úrskeiðis
fari þeir að fylgjast mjög náið með mataræði
stúlknanna. Þar með er ábyrgðin á því hvort þær
borða komin yfir á foreldrana, en sjálfar reyna
þær allt til að komast undan því að matast.
En neikvæð afstaða þess anorexíska til að
borða vegur miklu sterkara en hungur, allar for-
tölur, uppörvanir eða hótanir. Eftir því sem þær
eru léttari þeim mun meiri andúð hafa þær á
mat. Til að léttast beita þær ýmsum brögðum.
Stundum nota þær uppsölur og hægðarlosandi
lyf og svo er mikil ofvirkni áberandi. Sá sem er
með anorexíu hefur mikla tilhneigingu og þörf
fyrir að hreyfa sig. Stúlkur með anorexiu sækja
mikið í líkamsrækt og þær eru oft í eróbikk eða
djassballett á hverjum degi fyrir utan íþróttir í
skólanum. Auk þess sem þær ganga mikið,
synda eða hlaupa. Því meira því betra. Það virð-
ast verða truflanir á innri áreitum þannig að þær
finna ekki til þreytu eftir áreynslu né til hungurs.
Það er oft skelfilegt að horfa upp á þessar
anorexísku stúlkur hreyfa sig svona mikið þegar
þær hafa af svo litlu að taka.
Svefn þeirra verður líka óvær og má rekja
skýringar á því til mannfræðinnar, sem væri þá
sú, að sá sem hefur nóg að bíta og brenna þarf
ekki alltaf að vera á ferðinni að afla sér matar,
eins og sá magri.“
En það er ekki nóg að vera mjór til að teljast
anorexískur?
„Það ber auðvitað að útloka aðrar skýringar
á því að viðkomandi er grannur en þær að hann
borðar ekki mat. Það eru þá sérfræðingar í lækn-
isfræði sem gera það, þvítruflun á hormónastarf-
semi getur leitt til þess að fólk horast, svo og
breytt efnaskipti eða krabbamein. Sé ekki til að
dreyfa neinum vefrænum ástæðum getur verið
um anorexíu að ræða.
Við greiningu á anorexiu voru upphaflega sett
þau mörk að viðkomandi hefði lést um meira
en 25%o af eðlilegri þyngd. En þetta eru senni-
lega of strangar kröfur og þyngdin skiptir kannski
heldur ekki meginmáli. Það er hægt að tala um
anorexiu þó viðkomandi hafi ekki lést „um nerna"
17%.“
Bulimiu sjúklingar aftur á móti eru ekki endi-
lega grannir, heldur nálægt eðlilegri kjörþyngd.
Er það ekki rétt?
„Það virðist vera að í bulimiu haldi fólk nokkuð
eðlilegri þyngd svona að öllu jöfnu. En það fram-
kallar uppköst og borðar óreglulega mjög mikið.
Eftir ofát líður fólki mjög illa, það er fullt óánægju
yfir að hafa borðað svona mikið og iðrast, sem
leiðir svo til þess að það borðar lítið sem ekkert
í kannski tvo daga á eftir. Þetta munstur hefur
oft í för með sér tíðar þyngdarsveiflur."
orðnar anorexískar án þess að nokkur í kringum
þær átti sig á því. Þær eru þá orðnar mjög létt-
ar, en aðrir taka ekki eftir því og finnst það bara
fínt. Umbunin fyrir að grennast er svo mikil að
hún aðeins hjálpar til að viðhalda ástandinu.
Erfiðleikar tengdir unglingsárunum geta verið
ástæðan fyrir því að anorexia hefst. Hún byrjar
yfirleitt snemma á táningsaldri, að jafnaði ekki
mjög löngu eftir að tíðir hefjast, sem oft er
snemma. í mörgum tilfellum hefur stúlkunum
verið gefið mikið að borða í æsku og þær verið
þybbnar sem krakkar.
Óvenjulega miklar væntingar foreldra til þess-
ara stúlkna koma líka til. Þær eru oft mjög sam-
viskusamar og reyna að ná fullkomnun í því sem
þær taka sér fyrir hendur. Síðan geta erfiðleikar
á heimilinu verið til staðar, kannski í hjónabandi
foreldranna. Eftir að vandamálið með anorexiuna
er komið upp getur ýmsilegt magnað ástandið.
Kvíði fjölskyldunnar yfir því og sú tilhneiging for-
eldranna að vilja ráða ferðinni fyrir stúlkuna.
Sálrænir orsakaþættir sem tengjast anorexiu
eru þessi ótti við að fitna, sem hefur í för með
sér að stúlka fer í megrun þó hún sé grönn.
Líkamsímynd hennar breytist og dómgreindin
skerðist. Hún sér fitu þar sem henni er ekki til
að dreyfa. Og borðar sífellt minna. Eftir ákveðin
Má þá ekki rekja bulimiu til megrunarkúra?
„Jú kannski, en bulimiu sjúklingur sveltir sig
ekki á sama hátt og sá anorexíski, sem gerir
allt sem hann getur til að þurfa ekki að borða.
Það er aftur á móti einkennandi fyrir bulimiu
að borða alveg geysilega mikið af hitaeiningarík-
um og auðtuggunum mat á mjög skömmmum
tíma. Sá sem er með bulimiu getur látið ofan í
sig tuttugu þúsund hitaeiningar á innan við
tveimur klukkustundum. Samhliða því veit hann
það að ofátið er ekki eðlilegt og óttast að geta
ekki hætt að borða af sjálfsdáðum. Eftir að hafa
borðað yfir sig fylgja niðurdrepandi hugsanir og
dapurt geðslag.
En til að um bulimia sé að ræða þurfa að
vera til staðar þrjú eftirfarandi einkenna. Það er
í fyrsta lagi að borða mjög hraft meðan á ofátinu
stendur. I öðru lagi að borða auðtugginn og hita-
einingaauðugan mat. í þriðja lagi að borða yfir
sig án þess að mikið beri á. I fjórða lagi að
hætta ofátinu þegar höfgi eða magaverkir gera
vart við sig eða vegna þess að einhver truflar
ofátið eða viðkomandi selur sjálfviljugur upp. Og
í fimmta lagi reynir viðkomandi hvað eftir annað
að léttast með því að leggja hart að sér í megr-
un eða kasta upp að eigin frumkvæði. Matarvenj-
urnar einkennast af áti og föstu, en einnig notk-
Kfiluifá
kúlmfá kúlu
Skafís, kramarhús og
kúluskeið er allt sem þarf til að
framleiða ódýra ísrétti heima.
Líttu á dæmið
hagnaðurinn er augljós.