Alþýðublaðið - 30.12.1958, Blaðsíða 5

Grímur Þorkelsson
Ávarp flutt á samkorrsu Arnesingafélagsms í Reykjavík
ÉG GÆTI hugsað mér að
stíga upp á einhvern útsýnis-
tind austur í Árnessýslu, t.d.
Skálafell eða Kvennagöngu-
hóla, og lýsa því, sem hægt er
að sjá af landinu, þegar
skyggni er gott. En þar sem
jþjóovegurinn austur í Árnes-
sýslu liggur um Kambabrún,
tel ég það óþarft. Um Kamba-
forún fara þúsundir Reykvík-
ínga á hverju sumri. Hraðinn
er rnikili og mikið liggur á, en
þó munu flestir þeir Reykvík-
ingar, sem eru ættaðir úr Ár-
nessýslu, hægja ferðina og
virða fyrir sér landið, eins og'
það blasir við augum af Kamba
forún á sólbjörtum sumardegi.
Reykvíkingar ættaðir úr Ár-
nessýslu þekkja þá rhynd nátt-
úrunnar, sem þar má sjá, en
foeir þreytast samt aldrei á að
skoða hana. Þið þekkið þetta
öll. Jónas Hallgrímsson segir:
Þið þekkið fold með blíðri brá
og bláum tindi fjalla,
og svanahljómi, silungsá,
og sælu blómin valla,
<og bröttum fossi, björtum sjá
<og breiðum jökulskalla,
Drúpi hana blessun drottihs á
um daga heimsins alla.
Árnesingafélagið í Rej'kja-
vík vill vinna að framgangi
góðra málefna fyrir Árnessýslu
og hefur gert það á ýmsa lund.
Öll eru störf félagsins þakkar-
verð. En einkum er það stjórn
félagsins og forustumenn á
hverjum tíma, sem mest hefur
mætt á. Einn þessara manna er
prófessor Guðni Jónsson. Með
ritstörfum sínum hefur hann
unnið þrekvirki. F'yrsta verk
hans, ,,Bergsætt“, er gott dæmi
um hverju menn geta áorkað,
þegar menntun, hæfileikar og
elja leggjast á eitt. Sama gildir
um hinar aðrar bækur Guðna.
Ég tel, að aðalaflvaki Guðna á
ritvellinum sé tryggð hans við
átthagana og minningu for-
feðranna, en það er líka sá
grundvöllur, sem Árnesinga-
félagið byggir starfsemi sína á
og sá segulmagnaði kraftur,
sem dregur okkur hingað í
kvöld. Bókin „Bergsætt“ lætur
ekki mikið yfir sér, en í henni
er óhemju fróðleikur, hún er
hin merkasta bók í ættfræði
svo langt sem hún nær. Bókin
„Búendur og bólsstaðir í
Stokkeyrarhreppi11 er þarflegt,
sögulegt yfirlit, fyrir þá bók
var Guðni sæmdur doktors-
gráðu af Háskóla íslands. Með
síðustu bók sinni, „Sögu
Hraunshverfis á Eyrarbakka"
hefur Guðni bjargað frá
gleymsku meginþáttunum í
sögu þessa þorpshverfis og reist
Hráunshverfingum óbrotgj arn
an minnisvarða. í bókinni eru
inargar ættskrár. Þær eru góð-
ur leiðarvísir fyrir viðvaninga,
sem eru að þreifa sig áfram í
völundarhúsi ættfræðinnar,
auk þess er bókin víða skemmti
lestur. Fleiri menn hafa unnið
þarft verk með fræðimennsku
sinni í þágu Árnesinga. Ég veit
ekki deili á þeim öllum, en hér
skulu aðeins nokkur nöfn
nefnd, Sigurður Hlíðar, fyrr-
verandi alþingismaður, Vigfús
frá Engey, sem áður var bóndi
í Haga í Gnúpverjahreppi, Ein-
ar Arnórsson, ráðherra, Oddur
Oddsson, gullsmiður og sím-
Þoi-steinsson þjóðskjalavörður,
stjóri á Eyrarbakka, Sigurður
Bjarni Guðmundsson ættfræð-
ingur, Brynjólfur Jónsson frá
Minna-Núpi, og fleiri og fleiri.
Brynjólfur Jónsson skrásetti
t.d. söguna um viðureign Eyj-
| ólfs Símonarsonar á Litla-
Hrauni við blámanninn. Það er
saga, sem vert er að halda á
lofti, þar bjargaði íslenzkur
búandkarl heiðri landa sinna
með hreysti sinni og harðfengi
í viðureign við tröllslegan
svertingja, sem danskur skip-
H a n n e s
á h o r n i n u
Grímur Þorkelsson.
stjóri sigaði g'egn Eyrbekking-
um á miðri 18. öld. Ég get hugs
að mér, að þessi eftirminnilega
viðureign hafi átt sér stað á
flötunum austur við Litla-
Hraunsvatn, nálægt bæ Eyj-
ólfs. Var viðureign þeirra bæði
hörð og löng, henni lauk með
því, að Eyjólfur fékk frægan
sigur. Þjarmaði þá Eyjólfur að
svertingjanum svo að blóð vall
út úr hvofti hans. Voru þeir þá
skildir. Surtur lá í svaðinu,
gjörsigraður. Var honum svo
hjálpað á fæturnar og hann
leiddur fram á segldolluna,
sem legið mun hafa á Einars-
hafnarlóninu.
Verkefnf Árnesingafélagsins
munu ekki þrjóta að sinni,
margt er ógert og bíður úr-
lausnar. Vatnsorku þarf að
beizla, orkuver þarf að bvggja
og haínir á hinni hafnlausu
suðurströhd. Árnesingafé'iagið
getur stuðlað eitthvað að fram
gangi þessara mála með starf-
semi sinni, Sennilega þarf að
byrja a þvf að virkja Þjórsá,
því það mun síðan knýja á um
hafnargerðir, en hvar á þá að
byggja hafnirnar? í Þorláks-
höfn, þar sem verið er að
vinna, góðu heilli. Við Dyr-
hólaey, þótt ekki sé það í Ár-
nessýslu og Þykkvabæjar-
sandi, sem ekki er heldur í Ár-
nessýslu, en hafnargerð þar
þjónar sama tilgangi. Kér er
ekki tími til að ræða mikið um
hugsanlegt hafnarstæði á
Þykkvabæjarsandi, þess skal
þó geíið, að það er um fjóra
kílómetra fyrir austan Þjórsár-
ósa. Þar eru sker eða grynn-
ingar úti fyrir landinu. Þar er
6 metra dýpi við flæðarmál, en
dýpkar jafnt og þétt frá landi.
Þarna er eyðisandur með sjón-
um og eru um 4 kílómetrar upp
í landið þangað sem samfelld-
ur gróður byrjar. Á annað
hundrað fet er niður á fasta
undirstöðu. Höfnin yrði senni-
iega byggð á þann hátt að reka
járnskúffur niður í sandinn, og
mynda þær afmarka stærð
hafnarinnar. Síðan yrði sand-
inum mokað upp. Vandasam-
ast yrði að tryggja innsigling-
una. Til þess þarf grjót, það er
fyrir hendi, í hamri hjá Sand-
hólaferju, í 6 til 7 kílómetra
fjarlægð. Þarna á að vera hægt
að byggja höfn að dómi sér-
fróðra manna, en hún kostar
svo mikið fé, að við getum ekki
valdið því einir, að svo kömnu
máli, nema með erlendri að-
stoð. Það er skoðun mín, að
höfn verði byggo á Þykkvabæj
arsandi, fyrr eða síðar. Þegar
bar að kemur þá verður bað
itt af mestu framfarasporum,
=m stigin hafa verið á Suður-
andi.
íslendingum hefur lengi leik
5 hugur á því, að ná aítur
ornum sögulegurn yfirráða-
étti á sjónum við strendur
slands. Sá réttur er gamall og
r á þessa leið: ,.Þat er upphaf
dnnar heiðnu laga at menn
kyldu eigi hafa höfuðskip í
iaf, en ef þeir hefði þá skyldu
ler af taka höíuðit áður en
ieir kæmu í landsýn, og sigla
igi at landi með gapandi höfð-
un né gínandi trjónum, svo at
andvættir fælist við.“ (Mela-
bók hin yngri, viðbætir við
Landnámu). Þar með er lög-
saga yfir sjónum við strendur
íslands- ákvéðin af landnáms-
mönnunum sjálfum. Gera má
ráð fyrir, að land sjáist í góðu
skyggni, frá borðlágum skip-
um, 50 til 60 sjómílur, og er
það hin forna, sögulega land-
helgi, sem við eigum enn þann
dag í dag. Aðrar þjóðir vilja
svifta okkur þessum rétti, en
ef þær geta það, þá geta þær
hka allt eins vel svift okkur
rétti yfir landinu sjálfu. Ein
þessara þjóða eru Bretar, þeir
hafa nú tekið upp á því að tefla
fram herskipum, sjálfum sér
Framhald á 9. síðu.
k Mennirnir í löngum
fríum.
k Gekk marga km. um
sitt eigið gólf um jólin.
k Mesta bókasala í
manna minnum.
k Músikin, sem drepur.
k Og skammdegið er á
flótta.
JÓLAHÁTÍÐIN er liðin og
önnur er að liefjast. Ég þekki
menn, sem una iíla löngum frí-
um. Þetta eru dugnaSarmemi,
sem ekki eru í rónni nema þeg-
ar þeir eru að gera eitthvað. Ég-
sagSi viS einn þeirra á annan:
„Nú heíurðu seíið rólegur heima
hjá þér í slopp og með inniskó á
fótum, vindil í munninum og
glas við hiið þér — og iesið góð-
ar bækur.“
ÉG VISSI F.KKI hvert hann
ætlað'i að komast. Hann rauk
upp. „N.éi, íakk,“ sagði hann,
„einmitt á svona dögum veít
maður ekkert hvað maður á af
sér að gera. Ég dræpist ef ég
ætti að sitja um kyrrt og hafast
ekkert að. Ég er búinn að ganga
marga kílómetra þessa daga á
mínu eigin gólfi, aftur óg fram,
fram og aftur, og í hring.“
SVONA ERU SUMIR menn.
Svo eru aðrir, aðallega erfiðis-
menn, sem fagna fríunum og
una sér vel í skauti fjölskyld-
unnar. Það er hátíð hjá þeim
þegar þeir geta fengið að vera
heima hjá sér tvo daga í röð.
Þeir eru ekki í vandræðum með
sig. Ef þeir gætu ráðið myndu
fríin þó ekki vera svona löng,
því að kaup þeirra er hnitmiðað
og þeir tapa á löngum fríum.
Samt virðast þessir menn vera
rólegastir á stórhátíðum.
KU'NNUGIR SEGJA mér, að
bóksaia háfi aldréi verið önnur
eins og fyrir þessi jól. Sömu
menn segja mér lika, að sízt
hafi verið minna fé í höndum
fólksins fyrir þessi jól en und-
anfarandi ár. Margar bækur em
uppseldar, eða svo gott sem. Bók
salar segja mér lika, að það st?
einkennilegt hvað margir koml
til þess að kaupa bók án þess
að hafa hugmynd um hvaða bók
þeir ætli að kaupa. Fólk segist
ætla að kaupa bók handa pabfosi
mömmu, systur, bróður, unn-
ustu, unnusta, 12 ára strák, tín
ára stelpu o. s. frv.
EN ÞAíi HEFUR enga hug-
mynd um livaða bók það vill fá.
Þatta hlýtur að stafa af því, a«5
auglýsingarnar fela ekki í sér
leiðbeiningar og heldur ekki rit-
dómarnir. Líka getur verio að
fólk geíi sér ekki tíma til aö
lesa ritdóma fyrir jólin, enda
koma bækurnar nær allar út í
desember og ritdómarnir hellast
yfir mann á rúmum hálfum
máriuði. Það ríður á miklu að
bóksölu.fólk hafi vit á bókum
og sé samvizkusamt. En mér er
sagt, að á það vilji-bresta. í raun
og verú þarf míkið nám til þess*
að geta verið góður bóksali, sem
viðskiptáiriennirnir geti treyst.
ÉG SAT VID HLEB eins af
frenistu tónlistarmönnum bæj-
arins og við horfðum á kvik-
mynd. Argandi músík glurndi í
salnum fyrir sýningu og í hlé-
inu. Ég hallaði mér að honum
og sagði: „Alveg ætlar þessi and-
skoti að drepa mig. Maður hef-
ur hvergi frið.“ Hann brosti og'
sagði: „Já, þetta er óskaplegt.
Þeíta eru maskínur. Þetta er
ekki músík. Þetta eyðileggur
taugafnar í fólki.“ „Þetta drep-
ur niður áhuga unga fólksins
fyrir músík,“ sagði ég.
svaraði hann. „Það ' kæmi mcr
ekki á óvart. Maður veit ekbi
hve raikil soilling fer í kjölfar-
ið.“
EN SANNLEIKURINN er sá
að músikofhleðslan í útvarpinu
gerir slíkt hið sama. Stundum
virðist manni jötun berja mörg-
um hnefum á píanó og ætli mann
alveg að æra. Það er alveg sama
þó að þulurinn hafi tilkynnt að
snillingur Tutti frútti leiki NáUt
ilus í R-moll eftir Nagia. Áhrifm
Framhaíd á 9. síffa.
Thor Heyerdahl: Akii-Akú.
Leyndardómar Páskaeyjar.
Jón Helgason íslenzkaði. —
Prentsmiðjan OÐDI. Iðunn
1958.
THOR HEYERDAHL er á-
byggilega mjög vinsæll af ís-
lenzkum lesendum og bóka-
mönnum. Bækur hans hafa
selst mjög vel hér á landi.
Enda eru þær mjög skemmti-
lega ritaðar og fjalla um efni,
sem íslendingum er mjög að
skapi, ævintýralegar ferðasög-
ur og lýsingar af fjarlægum
þjóðum, sem við höfum haft
iítil kynni af. Það skal því eng-
an undra, þó að þessi bók, sem
ef til vill er skémmtilegust
bóka Heyerdahls að allri gerð,
muni verða áður en langt um
líður illfáanleg.
Norðmenn hafa átt á síðustix
áratugum marga fullhuga á
sviði vísindalegra leiðangra að
kanna huldar slóðir á hjara
veraldar. Thor Heyerdahl er
einn í þeirra hópi og ekki sá
sízti. Bækur hans bera þess
glöggt vitni, að hann er mjög
slyng'ur rithöfundur og lætur
öðrum ferðabókarhöfundum
betur áð segja frá. Ferðasögur
hans bera þess glöggt vitni, að
hann er mjög slyngur rithöf-
undur og lætur öðrum ferða-
bókarhöfundum betur að segja
frá. Ferðasögur hans eru
skemmtilegar og segja frá
mörgum ævintýralegum rann-
sóknarleiðangri, mannraunum
og svaðilförum. í þessari bók
er sagt frá rannsóknum hans
á Páskaeyjum. Þar komst hann
í kynni við margt einstætt og
frumstætt. Frásagnir hans all-
ar af hinni frumstæðu þjóð,
sem lifað hafði einangruð um
aldir, eru mjög heillandi, hríf-
andi og litríkar. Sannast bar
að stundum er veruleikinn
furðiúegri en nokkur skáld-
skapur. Slíkum veruleika er
gaman að kynnast, gaman, að
lesa frásagnir af ævintýralandi
eins og Páskaeyjum. Mér
fannst á stundum við lesíur
bókarinnar, að slíkar evjar
væru ekki jarðneskar — svo
fjarlægt er margt öllu, sem
venjulegt er af bókum og. lestri
frá fjarlægum þjóðum í frá-
sögnum Heyerdahls af fólki og
háttum Páskeyinga.
Bókin Akú-Akú er sérkenni-
leg fyrir fleira en skemmtilega
og hrífandi frásögn. í henni er
fjöldi mynda litprentaðar og-
gullfallegar. Þær eru mjög .vel
gerðar. Svo eg held, að aldrei
hafi fyrr verið birtar jafnfall-
egar og velgerðar myndir í bök
af slíku tæi á landi hér. ÞaÁ
er til mikiilar fyrirmyndar hjá
Iðunni að 'sýna myndurn bók-
arinnar svo mikla rækt. Vél-
gerðar myndir í líkum bókuro.
og Akú-Akú eru mikils virði
og ómetanlegar fyrir þá, sern.
vilja á éinhvérn hátt nema af
bókinni.
Þýðing virðist mér véra
ágæt. Jón ‘Helgason er eins og-
kunnugt er einn af albezfu
þýðendum okkar. Mál hans er
ágætt og frásögn Heyerdahls
nýtur sín mjög vel í þýðingu
hans. Frágangur allur er mjiig'
góður á bókinni. Band hið
vandaðasta. Eg tel, að þessi bók
sé gerð úr garði á þann hatt
að til mikillar fyrirmyndar $é,
bæði fyrir Mtgéfanda, þýðanöa
og prentsmiðjuna. 'í
Jón Gíslasoiii
AlþýðublaðiÖ — 30. des. 195$