Morgunblaðið - 30.07.1989, Blaðsíða 11

11
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 30. JÚLÍ 1989
í mjólkuriðnaði hefur þegar náðst
gott( samræmi milli framboðs og
eftirspurnar. Hið sama má ekki
segja um sauðfjárræktina. Fé á
fæti hefur fækkað um 20% á fjórum
árum og á þar niðurskurður vegna
I riðu stóran þátt.
| Samdráttur í neyslu hefur orðið
I mun meiri en spáð var og halda
birgðir áfram að hlaðast upp. í vor
voru ríflega 5.000 tonn af kinda-
kjöti óseld í landinu. Neysla á þessu
ári verður vart yfir 8.600 lestum.
Búist er við að innan við 10.000
tonn falli til við slátrun í haust.
I fyrra seldu eggja- og kjúklinga-
bændur sig undir kvótakerfi að eig-
in ósk. Dregið var stórlega úr fram-
boði og við það margfaldaðist verð
á þessum vörutegundum. Sam-
drætti í sölu kjúklinga síðastliðin
tvö ár hefur verið líkt við hrun. Á
umræða um salmónellusýkingu
eflaust einnig stóran þátt í sölu-
brestinum.
Svínabændur hafa einir kjöt-
framleiðenda kosið að standa utan
kvótakerfisins, en blikur eru á lofti
á þeim vettvangi. Reifaðar hafa
verið hugmyndir meðal þeirra um
að takmarka framboð og gera nýlið-
um ókleift að hefja búskap. Bændur
staðhæfa þó að þeir hafni kvóta-
kerfi.
Árið 1987 var lagt sérstakt gjald
á innflutt korn, til þess að hlífa
sauðíjárræktinni við aukinni sam-
keppni af hálfu kjúklinga og svína-
bænda.
Jóhannes Torfason formaður
Framleiðnisjóðs landbúnaðarins
segir að þau sjónarmið hafi búið
að baki að ekki ætti að leyfa verð-
falli á fóðurkorni erlendis að
; nevslugnií'n'
X l innlendra „r6sent-
HtatU 'oSvdunum, i Pr0
matar utg3<J>
T’' sla tóudakjöts & íbua
Wfite 45,3
SfsSi.'Br*
árið
Hlutfall framlaga til land-
búnaðar af ríkisútgjöldum
árið 1980, í prósentum: 14
Árið 1988: 9
Fjöldi loðdýrahúsa sem
Stofnlánadeild landbúnaðar-
ins lánaði til á árinum
1979 - ’88: 411
Þar af á síðastliðnum þremur
árum: 247
Heildarskuldir loðdýra-
bænda, í milljónum króna:
3000
Útflutningsverðmæti loð-
skinna sem hlutfall af vöru-
útflutningi þjóðarinnar árið
1987, í prósentum: 0,3
SITTAF
HVERJU
UM
LANDBUNAÐ
Fjöldi fjárhúsa sem Stofnlánadeildin lánaði til árið 1979: 46
Árið 1988: 3
Hlutur landbúnaðar af heildarlánum fjárfestingarlánasjóða til at-
vinnufyrirtækja, í prósentum: 20
Hlutur verslunar: 5,7
Framlag landbúnaðar til landsframleiðslunnar, í prósentum: 5,4
Framlag verslunar og veitingareksturs: 13,4
er allt of skammur. Nýr samningur
þarf að gilda til langs tíma, fram
til aldamóta hið minnsta. Við gerð
hans verður að taka tillit til allra
þátta í landbúnaði, ekki aðeins þess
hversu mörg kíló af kjöti og lítra
af mjólk bændur framleiða," segir
Hákon Sigurgrímsson fram-
kvæmdastjóri Stéttarsambands
bænda.
„Það er okkar skoðun að kerfíð
þurfí að vera markaðstengdara
þannig að neysla á hveijum tíma
hafi meiri áhrif á framleiðsluna.
Við gerum okkur fyllilega grein
fyrir að lqarabætur bænda verða
ekki framar sóttar til neytenda,
heldur verður að ná þeim með hag-
ræðingu innan landbúnaðarins."
Steingrímur J. Sigfússon land-
búnaðarráðherra telur einnig að
stefna beri að öflugri stýringu.
Hann vill skipta landinu niður í
framleiðslusvæði eftir því hvaða
búskapur er talinn henta best á
hveijum stað. Síðan verði fram-
leiðsluréttur fluttur milli bænda, til
að auka sérhæfingu þeirra.
Ráðherra er því andvígur að þeir
bændur sem hug hafa á að fram-
leiða meira geti keypt fullvirðisrétt
af þeim sem vilja minnka við sig.
Um síðustu áramót tók hann fyrir
fijálsa verslun með fullvirðisrétt og
naut til þess fulltingis forystu Stétt-
arsambands bænda.
„Þessi viðskipti voru á tæpu vaði.
Ef við leyfðum kvótasölu gæti
hreyfíng réttarins milli svæða strítt
gjörsamlega gegn markmiðum
stjórnvalda," segir Steingrímur.
Sumir í foiystusveit bændasam-
takanna eru þó ósammála ráðherra
um að sala á fullvirðisrétti eigi ekki
■ ■

skekkja vígstöðu framleiðenda á
markaði.
’ „Sú búvöruframleiðsla sem
byggir á innfluttu matarkorni bygg-
ir á fölskum forsendum. Það er
ekki eðlilegt að þjóðin byggi sína
matvöruframleiðslu á spákaup-
mennsku og niðurgreiðslum ann-
arra þjóða,“ segir Jóhannes.
Kartöflubændur hafa einnig rat-
að í ógöngur á undanförnum árum.
Uppi eru háværar raddir í þeirri
grein að koma á meiri stýringu á
kartöflumarkaði. Neysla lands-
manna á kartöflum hefur minnkað
um helming á fáum árum.
Nýtt og víðtækara
sljórnkerfi
Núgildandi búvörulög falla úr
gildi árið 1992. Vinna að nýjum
búvörusamningi er þegar hafin.
Samningsaðilar vilja endurskoða
búvörulögin frá grunni og eru uppi
hugmyndir um mun víðtækara
stjórnkerfi en nú er. Vilji er fyrir
því hjá báðum aðilum að taka fleiri
þætti inn í samninginn heldur en
áður, allt frá skipulagi afurðastöðva
til lífeyris bænda og skólagjalda
bama þeirra.
„Sá aðlögunartími sem okkur var
gefinn í núgildandi búvörusamningi
að vera fijáls. „Það var spor aftur
á bak þegar lokað var fyrir verslun
með fullvirðisréttinn," segir Jó-
hannes Torfason. Hann kveðst
þeirrar skoðunar að verslun með
fullvirðisrétt geti auðveldað eldri
bændum að draga sig út úr fram-
leiðslunni og þannig fái yngri menn
tækifæri til að nýta krafta sína
betur.
Landbúnaðarráðherra fagnar því
að forysta bændastéttarinnar leggi
áherslu á að búvöruframleiðsla
þurfí að taka tillit til markaðsað-
stæðna. Hann telur að fækkun í
bændastétt þurfi ekki að vera fylgi-
fískur slíkrar stefnu," segir
Steingrímur.
„Með markaðstengdari stýringu
ætti salan að geta aukist og pottur-
inn sem úr er að spila verður því
stærri. Það er að mínu mati ekkert
samhengi með slíkri breytingu og
fækkun bænda.
Sá ávinningur sem hlytist af því
að fækka bændum myndi falla al-
gerlega í skuggann af þeim félags-
legu vandamálum sem myndu óhjá-
kvæmilega skapast í stijálbýlinu."
Fækkun bænda
óumflýjanleg
Þrátt fyrir þessi orð landbúnað-
arráðherra virðast margir í bænda-
stétt gera sér grein fyrir að fækkun
bænda er óumflýjanleg eigi búskap-
ur að vera lífvænlegur og fram-
leiðsla í samræmi við kröfur mark-
aðarins.
Til þess að ná niður verði þarf
framleiðni að aukast. Það kallar á
minna vinnuafl og betri nýtingu
flármuna. Aðeins tvær leiðir virðast
vera til að auka tekjur bænda. Verri
kosturinn, ■ frá sjónarhóli þjóðar-
heildarinnar, er að að auka niður-
greiðslur eða hækka verð til bænda,
sá skárri að auka framleiðslurétt
hvers bónda. Miðað við núverandi
aðstæður þýðir það að skipta þarf
takmörkuðum rétti á færri hendur.
Kunnáttumenn í bændastétt
segja að miða eigi stærð býla við
það að íjölskylda geti haft af því
gott lífsviðurværi og anni öllum
bústörfum án þess að kaupa að
vinnuafl nema yfír hábjargræðist-
ímann. Að þeirra mati er æskileg
stærð á sauðfjárbúi fyrir um
500-600 flár, sem þýðir að innan
við 1.000 bændur þurfí til að anna
allri eftirspum eftir dilkakjöti.
Reyndin er að um 2.700 bændur
stunda sauðfjárrækt eingöngu og
1.500 bændur samhliða mjólkur-
framleiðslu.
Um 4.200 bændur hafa því sauð-
Ijárrækt með höndum og helmingur
þeirra hefur innan við 200 fyár á
fóðrum. Raunar eru bú þeirra
bænda sem eru aðeins með sauðfé
að megninu til minni en þeirra sem
einnig eru með kýr eða annan bú-
rekstur. Tekjur af 200 kinda búi
eru innan við ein milljón króna og
því flarri því að geta staðið undir
sæmilegum tekjum flölskyldu.
í mjólkurbúskap er það sama upp
á teningnum, framleiðendur eru of
margir og smáir. Bú af kjörstærð
er af heimildarmönnum blaðsins
talið jafngilda um 120.000 lítra
framleiðslu á ári og til þess þarf
um 30 kýr í fjósi. Þyrfti því innan
við 1.000 kúabændur til að anna
mjólkumeyslunni.
I öðrum búgreinum eru bændur
rúmlega 600. Miðað við þær for-
sendur að þeim fækki ekki að ráði
gefur þessi einfaldaða mynd
vísbendingu um að bændum mætti
fækka úr tæplega 4.700 í 2.600 án
þess að framboð á búvöru minnk-
aði. Það jafngildir tæplega helm-
ings fækkun bænda. Undanfarin
12 ár hefur þeim aðeins fækkað
um rúmlega 11% eða 50 á ári að
jafnaði. Haldi þessi þróun áfram
með sama hraða verða bændur enn
um 4.200 um næstu aldamót.
Tregða sem aftrar þróun
„Það má ekki gleyma því að bak
við þessar tölur er lifandi fólk,“
segir Hákon Sigurgrímsson.
„Við verðum að horfast í augu
við það að eftir nokkra áratugi
verða mörg svæði á landinu ekki
lengur í byggð,“ segir Guðmundur
Lárusson á Stekkum í Hraungerðis-
hreppi.
„Eg neita því ekki að það er
mikil tregða í bændastétt og mál-
flutningur margra á stijálbýlli
svæðum er sláandi. Hvorki ég né
aðrir viljum þessa bændur feiga,
þróunin verður einfaldlega ekki
stöðvuð. Ég vil einnig skrifa þessa
tregðu að hluta á reikning alþingis-
manna. Landsbyggðarþingmenn