Morgunblaðið - 12.11.1989, Síða 15

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 12. NÓVEMBER 1989 C 15
Murtaza Bhutto: dró játn-
ingu til baka.
Gröf Zia: engin krufning.
Mirza Asiam Beg: slapp.
Ejaz, sonur Zia: rannsakaði slysið sjálf-
ur.
Heiðursvörð-
ur viðgröf
forsetans:
dularfullur dauð-
dagi.
Moskvu að þeir hygðust veita Zia
„ráðningu".
Sú spurning vaknaði strax hvort-
„Pak One“ hefði verið enn eitt skot-
mark WAD og KGB. Það virtist
ólíklegt, þar sem bandaríski sendi-
herrann var einn þeirra sem fórust.
En í ljós kom að Raphel sendiherra
og Wassom hershöfðingi ákváðu
ekki að fljúga með flugvél Zia fyrr
en á síðustu stundu og því er ekki
víst að forsprakkarnir hafi gert ráð
fyrir að Bandaríkjamenn yrðu í
vélinni.
Bandarískur höfundur, Robert
D. Kaplan, sagði í haust að nú léki
almennt sá grunur á að KGB hefði
annaðhvort vitað um slysið fyrir-
fram eða í raun og veru skipulagt
það. Hins vegar benti hann á að
Rússar hefðu lítið grætt á dauða
Zia og sagði að ef einhverjir hefðu
hagnaxt á slysinu væru það í raun
og veru Bandaríkjamenn.
Bróðir Bhuttos?
Zia hafði jafnvel móðgað Banda-
ríkjamenn, þótt hann væri talinn
helzti bandamaður þeirra í Asíu.
Hann sendi mikinn hluta vopna,
sem bárust frá Bandaríkjunum, til
gamtaka heittrúaðra og öfgasinn-
aðra skæruliða undir forystu Gul-
buddins Hekmatyars. Þau samtök
voru andvíg Bandaríkjamönnum og
Hekmatyar virtist fylgja þeirri
stefnu að sundra andspyrnuhreyf-
ingunni svo að hann gæti tekið
Kabul herskildi með stuðningi Zia.
Grunur margra beindist að 34
ára bróður Benazirs Bhuttos, Mir
Murtaza Bhutto, sem nafði verið
foringi hryðjuverkahóps andstæð-
inga Zia í níu ár. Hópurinn kallaði
sig Al-Zulfiqar — „sverðið" — og
hafði það að markmiði að hefna
aftöku Zulfiqars Alis Bhuttos fyrr-
um forsætisráðherra. Samtökin
höfðu haft afnot af skrifstofu PLO
í Kabul og einnig starfað í Damask-
us. Þau höfðu reynt að steypa stjórn
Zia með skemmdai'verkum, flug-
ránum og tilræðum. Árið 1981
höfðu liðsmenn þeirra rænt Boeing
720-þotu pakistanska flugfélagsins
með 100 farþegum, flogið henni til
Damaskus og fengið 54 pólitíska
fanga í Pakistan leysta úr haldi í
skiptum fyrir farþegana og áhöfn-
ina.
Mir Murtaza Bhutto hélt því fram
í fyrstu að hann og Al-Zulfiqar
hefðu borið ábyrgðina á því að for-
setaflugvélin fórst. Seinna dró hann
yfirlýsingu sína til baka, þegar í
ljós kom að bandaríski sendiherrann
hafði verið í vélinni. Hins vegar
viðurkenndi hann að hafa reynt
fimm sinnum áður að ráða Zia af
dögum, einu sinni með því að skjóta
eldflaug á „Pak One“, en hún hæfði
ekki.
Þar sem kosningar höfðu verið
boðaðar í Pakistan og systur Mir
Murtaza Bhutto var spáð sigri hafði
hann ríkari ástæðu en ella til að
koma Zia fyrir kattarnef. Sjálf kall-
aði Benazir Bhutto slysið „verk
guðs“.
Undirbúningur kosninganna
skyggði á niðurstöður rannsóknar-
innar á flugslysinu. Þjóðin virtist
vera fegin að vera laus við Zia og
hann gleymdist fljótt. Fjölmiðlar í
Pakistan steinhættu að minnast á
hann og Rehman hershöfðingja og
flestar myndir af Zia hurfu.
Yfirhilming?
Þótt talið væri að um skemmdar-
verk hefði verið að ræða kallaði
enginn á hefnd og engin raunveru-
leg tilraun var gerð til að finna
hugsanlega sökudólga. Bandaríkja-
menn virtust ekki hafa áhuga á
rannsókn málsins, þótt Zia hefði
verið ein styrkasta stoð þeirra í
Asíu og þótt sendiherra og hermála-
fulltrúi Bandaríkjanna hefðu verið
meðal fórnarlamhanna.
Dauði Zia kom Bandaríkjamönn-
um að mörgu leyti vel. Illa þokkað-
ur einræðisherra hvarf af sjónar-
sviðinu og aðlaðandi kona, menntuð
í Harvard-háskóla, tók við af honum
eftir sigur í lýðræðislegum kosning-
um. Hvað sem því Iíður lagði banda-
ríska utanríkisráðuneytið til að
alríkislögreglan, FBI, skipti sér ekki
af málinu, þótt hún hafi lagalega
heimild til að rannsaka grunsamleg
flugslys erlendis, ef þau kosta
bandaríska borgara lífið. Röksemd-
in fyrir því að FBI rannsakaði ekki
málið var sú að um venjulegt slys
hefði verið að ræða.
Bandarískur blaðamaður sem
hefur kannað slysið, Edward Jay
Epstein, segir að rannsókn á vegum
FBI hefði getað valdið alls konar
erfiðleikum. Hvað hefðu Banda-
ríkjamenn átt að gera, ef í ljós hefði
komið að risaveldi, grannríki eða
pakistanski heraflinn hefðu staðið
að tilræðinu? Rannsókn hefði getað
spillt friðsamlegri sambúð risaveld-
anna, leitt til átaka á landamærum
Pakistans og grafið undan fallvaltri
bráðabirgðastjórn, sem tók við völd-
unum í Islamabad eftir slysið.
Þegar Benazir Bhutto kom til
valda hætti leyniþjónustan, ISI,
rannsókn sinni á slysinu að hennar
ósk. Síðan fól hún nefnd á „breið-
ari grundvelli“ undir forystu emb-
ættismannsins F.K.B. Bandial að
taka við rannsókn málsins. Bandial
hefur oft reynt að segja af sér og
nefnd hans hefur orðið svo lítið
ágengt að fjölskyldur nokkurra
þeirra sem fórust h'afa krafizt þeSs
að „allsheijarrannsókn“ verði fyrir-
skipuð.
Barátta sonarins
Eldri sonur Zia, Ejaz ul-Haq,
segir að stjórn Benazirs hafi hindr-
að rannsóknina og sakar einnig
Bandaríkjastjórn um yfirhilmingu.
Ejaz, Anwar bróðir hans og tveir
synir Rehmans hershöfðingja hafa
rannsakað slvsið á eigin spýtur og
eru sannfærðir um að um skemmd-
arverk hafi verið að ræða. Þeir
krefjast nákvæmrar rannsóknar til
að fá úr því skorið hveijir hafi ver-
ið að verki. Ejaz hefur látið af
starfi bankastjóra í Bahrain til að
helga sig rannsókn á slysinu, en
síðan hyggst hann hefja afskipti
af stjórnmálum með það fyrir aug-
um að koma Benazir Bhutto frá
völdum.
Grunsemdir þeirra vöknuðu
vegna þess að FBI var ekki falið
að kanna slysið, þótt senóiherra
Bandaríkjanna hefði týnt lífi. Tíu
mánuðum síðar, í júní, kom þriggja
manna nefnd frá FBI til Pakistans
og Ejaz hafði eftir einum þeirra að
þeir liefðu komið að beiðni Pakist-
anstjórnar og til að „friða nokkra
þingmenn". Fyrirspurnir höfðu
borizt frá þingnefnd um málið,
nokkrir þingmenn töldu ekki útilok-
að að um. skemmdarverk hefði ver-
ið að ræða og því var ákveðið, seint
og um síðir, að FBI kynnti sér
málið.
í vitnaleiðslum í maí sagði núver-
andi sendiherra Bandaríkjanna í
Pakistan, Robert Oakley, að sama
dag og slysið varð hefðu fulltrúar
nokkurra stofnana og starfsmenn
Hvíta hússins skipzt á skoðunum
um hvort Rússar hefðu staðið á bak
við það. Oakley sagði: „Með hliðsjón
af því að víst var talið að her Pak-
istans mundi hafa geysimikil áhrif
á framtíð landsins vildum við gera
allt til að tryggja jafnvægi.“ Bæði
hann og Richard Armitage, þáver-
andi varalandvarnaráðherra, viður-
kenndu að það hefðu verið mistök
að útiloka FBI frá rannsókninni.
Grunurinn um yfirhilmingu
stafar einnig af því að lík þeirra
sem fórust voru ekki krufin og graf-
in í flýti. Því gat rannsóknarnefnd-
in ekki gengið úr skugga um hvort
áhöfninni hefði verið byrlað eitur.
Grunsamleg efni kynnu að finnast
við krufningu.
Við leitina í flakinu fannst lítil
taska við hliðina á h'ki Zia. í henni
voru nokkrir persónulegir munir,
meðal annars talnabönd, pillur við
magasári, einkennisbúningur og
kóraninn. Ejaz ul-Haq telur þessa
muni áþreifanleg sönnun um yfir-
hilmingu embættismanna í Isl-
amabad eða Washington eða báðum
borgunum. Þvi var haldið fram eft-
ir slysið að lík Zia hefði brunnið til
ösku, en sonur hans spyr hvers
vegna kóraninn og aðrir munir hans
hafi fundizt að mestu óskemmdir.
„Verk kunnugra?
Epstein telur að auðvelt hefði
verið að koma gassprengju fyrir um
borð og bendir á að unnið hafi ver-
ið við viðgerð á vélinni í tvo tíma
áður en hún fór frá Bahawalpur.
Ekkert var fylgzt með viðgerðar-
mönnunum. Flugvallarstarfsmenn
voru ekki yfirheyrðir nákvæmlega.
Hljóðritanir af símtölum við Zia og
Rehman rétt fyrir slysið voru eyði-
lagðar. Skýrslur ISI um Mir
Murtaza Bhutto munu hafa horfið.
Hermenn, sem voru á vakt í Bahaw-
alpur þegar slysið varð, voru fluttir
til annarra herstöðva.
Allt þetta telur Epstein styðja
þá kenningu að um vel skipulagða
yfirhilmingu hafi verið að ræða. Sé
það rétt hljóti einhveijir hand-
gengnir Zia og hershöfðingjum
hans að hafa átt sökina á slysinu.
KGB og indverska leyniþjónustan
kunni að hafa haft ástæðu til að
granda vélinni og jafnvel haft
möguleika til þess, en hvorugur
þessi aðili hafi getað stöðvað ráð-
gerða krufningu á líkunum í her-
sjúkrahúsi í Pakistan, þaggað niður
í þeim sem yfirheyrðu vitni og hald-
ið FBI utan við málið.
Epstein telur að sömu sögu sé
að segja um leynileg samtök, sem
börðust gegn Zia, þar á meðal AI-
Zuifiqar. Einungis öflug öfl innan
Pakistans hafi getað fundið leiðir
til að skipuleggja það sem gerðist
^bæði fyrir og eftir slysið og látið
líta út fyrir að dauði Zia forseta,
Rehmanns hershöfðingja og allra
hinna hafi verið annað en stjórnar-
bylting.