Morgunblaðið - 12.11.1989, Qupperneq 16

16 C
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 12. NÓVEMBER 1989
eftir Bergljótu Friðriksdóttur / mynd Þorkell
Þorkelsson
HÚN FÆDDIST á Bíldudal
og ólst þar upp í stórum
systkinahópi. Faðir hennar
læknirinn var oft að heiman,
jafnt nótt sem nýtan dag.
Móðirin var aftur á móti allt-
af heima hjá þeim systkinun-
um, stoðin og styttan sem
leyst gat öll heimsins vanda-
mál. Það fannst dótturinni
ómetanlegt og þegar að því
kom að hún eignaðist sín
eigin börn, hvarflaði aldrei
neitt annað að henni en vera
heima hjá þeim.
Viðhorfin til heimavinn-
andi fólks hafa breyst
frá því sem áður var.
Mörgum finnst nánast
engin virðing borin fyrir
heimilisstörfum og víst er að réttur
þeirra er nánast enginn, saman-
borið við þá er vinna utan heimilis.
Ýmsir eru ósáttir við þessa þróun
og á dögunum kom saman hópur
fólks hvaðanæva af landinu, sem
lætur sig þessi mál einhverju varða,
og stofnaði Landssamtök heima-
vinnandi fólks. Formaður samtak-
anna var kjörin Ragnheiður Ólafs-
dóttir, sjómannskona og fjögurra
barna móðir frá Bíldudal.
Ragnheiður hefur mikið látið að
sér kveða í félagsmálum í gegnum
árin og hefur ágæta reynslu af-
störfum heimavinnandi fólks. Hún
var innt eftir aðdraganda þess að
samtökunum var komið á fót.
„Aðdragandinn að stofnun lands-
samtakanna er nú orðinn býsna
langur,“ segir Ragnheiður. „Eigin-
lega byijaði þetta allt með Rauð-
sokkahreyfingunni, sjálfstæðisbar-
áttu kvenna og kröfu þeirra um
sömu möguleika á vinnumarkaðin-
um og karlar. í kjölfarið fór heima-
'vinnandi fólk að gera kröfur um
fullan rétt á opinberum greiðslum,
s.s. sjúkradagpeningum, örorkubót-
um og fæðingarorlofi, líkt og úti-
vinnandi fólk.
Óánægja heimavinnandi fólks í
landinu fór vaxandi og þær raddir
urðu sífellt háværari sem kröfðust
úrbóta í þessum efnum. Árið 1984
var stofnuð nefnd innan Bandalags
kvenna í Reykjavík sem bar heitið
Hagsmunanefnd heimavinnandi
húsmæðra. í ársbyijun 1987 tók
ég sæti í þeirri nefnd, en hún barð-
ist fyrir bættum kjörum heimavinn-
andi fólks og var í raun fyrsti vísir-
inn að hinum nýstofnuðu landssam-
tökum.“
Á stofnfundi Landssamtaka
heimavinnandi fólks var Arndís
Tómasdóttir kjörin varaformaður
og jafnframt skipað fulltrúaráð sem
telur 19 manns, konur og karla
hvaðanæva af landinu. Að sögn
Ragnheiðar sýnir trúnaðarráðið
ágætan þverskurð af þjóðfélaginu,
en meðal fulltrúa eru tveir Alþingis-
menn, framkvæmdastjóri, heima-
vinnandi fólk, bóndakona, læknis-
frú, sjómannskona, kaupmaður,
skrifstofufólk, fyriverandi bæjar-
stjóri og skattstjóri.
RAGHIHEIÐll
óivisimVhir
Fannst annað fráleitt en
vera hjá börnunum
Ragnheiður hefur sjálf verið
heimavinnandi síðastliðin 25 ár, en
maður hennar er stýrimaður og eiga
þau fjögur börn á aldrinum 14 til
25 ára. Ragnheiður fæddist á
Bíldudal árið 1942 og ólst þar upp,
dóttir Ólafs P. Jónssonar héraðs-
læknis sem nú er látinn og Ástu
Guðmundsdóttur húsmóður. Ragn-
heiður á sjö systkini og segir hún
að móðir sín hafi haft í nógu að
snúast við uppeldisstörfin.
ER í FORSVARIFVRIR\V SAMTÖI4 FR
BERJASl FYRIR BÆITFVIKJÖRFIB
HFIVIAVIWAAÐIFÓLK8 OG HEFFR SJÁLF
VFRID HFIMAVIWAADISJÓMAWSKOAA í
ALDARF JÓRÐFAO. II í\SEGIR AÐ
FRAHIÍÐARSVA HEIMILAWA í LA\l)l\l SÉ
HRYLLILEO.
„Móðir mín var alltaf heima hjá
okkur krökkunum enda kom ekki
annað til greina, þar sem faðir minn
þurfti að sinna læknisstörfum, nótt
sem nýtan dag,“ segir Ragnheiður.
„Móðir mín var alltaf til staðar
þegar við þurftum á henni að halda
og það þótti mér alveg ómetanlegt.
Við systkinin gátum alltaf leitað til
hennar þegar flókin vandamál
komu upp sem við smáfólkið réðum
ekki sjálf framúr. Uppeldið á mínu
heimili hefur greinilega haft sín
áhrif því þegar að því kom að ég
eignaðist mín eigin börn, hvarflaði
aldrei neitt annað að mér en vera
heima hjá þeim. Mér fannst annað
fráleitt. Og við hjónin vorum svo
lánssöm að laun mannsins míns
dugðu til að framfleyta jjölskyld-
unni og því gat ég látið það eftir
mér að vera heima hjá börnunum.“
Ragnheiður er gift Sölva Pálssyni
íf
stýrimanni. Fjölskyldan bjó lengi á
Tálknafirði og síðar á Akranesi en
flutti til Reykjavíkur fyrir þremur
árum. „Við eignuðumst þijú fyrstu
börnin á fjórum árum og tók barna-
uppeldið allan minn tírria. Maðurinn
minn var mikið á sjónum og því var
ég oft ein. En mér leiddist aldrei.
Ég hef alltaf haft mikla ánægju af
því að vera heimavinnandi og börn-
in sáu til þess að ég hafði sífellt
nóg fyrir stafni. Auðvitað var oft
erfitt að vera ein með íjögur börn,
en það var líka ánægjulegt.
Við bjuggum fyrst á Tálknafirði
og síðar á Akranesi og á báðum
stöðum voru flestar mæður útivinn-
andi. Því voru mörg- börn sem
þvældust um á daginn og létu sér
stundum leiðast. Krakkarnir vissu
að ég var alltaf heima og fannst
þeim notalegt að líta inn og fá
mjólkursopa hjá mér. Stundum voru
hátt í tíu krakkar í heimsókn, fyrir
utan mín eigin börn og því var oft
líflegt í eldhúsinu. Ég hafði alltaf
óskaplega gaman af því að fá
krakkana í heimsókn og spjalla við
þau. Og líkast til hefur þeim ekki
fundist ég svo afleit, því mörg halda
tryggð við mig enn þann dag í dag
og heimsækja mig þegar tækifæri
gefst.“
Brennandiáhugi á
félagsmálum
Ragnheiður kveðst alla tíð hafa
haft brennandi áhuga á félagsmál-
um og þegar börnin komust á legg
fór hún að láta að sér kveða á
ýmsum vettvangi. Ragnheiður var
fyrsta konan í hreppsnefnd Tálkna-
fjarðar og eina konan sem kosin
var í Þjóðhátíðarnefnd 1974 fyrir
Vestur-Barðastrandasýslu. Er hún
fluttist til Akraness tók hún við
formennsku Félags sjálfstæðis-
kvenna þar í kringum 1980 og átti
sæti í bæjarstjórn Akraness á árun-
um 1982 til 1986. Á sama tíma sat
hún fyrst kvenna í stjórn Samtaka
sveitarfélaga á Vesturlandi og var
formaður skólanefndar Fjölbrauta-
skólans á Akranesi.
Ragnheiður kveðst alltaf hafa
verið mikil sjálfstæðiskona og haft
rWffljnl \IW
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 12. NÓVEMBER 1989 C 17
mikinn áhuga á stjórnmálum. Átti
hún um tíma sæti í stjórn og fram-
kvæmdastjórn Landssamtaka sjálf-
stæðiskvenna. Þegar upp kom
klofningur í Sjálfstæðisflokknum
vorið 1987 og Borgaraflokkurinn
var stofnaður, fylgdi hún Albert
Guðmundssyni að málum. I Al-
þingiskosningum um vorið var
Ragnheiður kjörin varaþingmaður
Borgaraflokks í Reykjaneskjör-
dæmi fyrir þá Júlíus Sólnes og
Hreggvið Jónsson, en sagði sig úr
Borgaraflokknum að tæpu ári liðnu.
Ragnheiðpr segist ekki ganga
með það í maganum að láta að sér
kveða í stjórnmálum. Nú séu það
málefni heimavinnandi fólks sem
eigi hug hennar allan. Og hún er
sannfærð um að Landssamtök
heimavinnandi fólks eigi eftir að
koma miklu til leiðar. En hver eru
baráttumál hinna nýstofnuðu lands-
samtaka
Jaftirétti í skatta- og
lífeyrismálum
„Markmið samtakanna er veita
stjórnvöldum aðhald og beijast fyr-
ir bættum kjörum heimavinnandi
fólks,“ segir Ragnheiður. „Brýnasta
verkefni okkar er að koma á jafn-
rétti í skatta- og lífeyrismálum.
Auðvitað er það rangt að heima-
vinnandi fólk njóti engra lífeyris-
réttinda. Það getur reyndar keypt
sér tryggingar og lífeyrisréttindi.
En það er líka eini þjóðfélagshópur-
inn sem verður að kaupa slík rétt-
indi.
Að mínu mati væri réttast að
koma á einum lífeyrissjóði allra
landsmanna. Hvað skattamál varð-
ar munu samtökin gera það að
kröfu sinni að gerðar verði þær
breytingar á sköttum, að heima-
vinnandi fólk fái 100% persónuaf-
slátt í stað aðeins 80% eins og nú
er.“
— Hveijir eru það seni skipa hóp
heimavinnandi fólks á íslandi?
„Það er fólk á öllum aldri, bæði
konur og karlar. Auðvitað er meira
um það að konur vinni heima en
það færist þó stöðugt í vöxt að
karlmenn sinni heimilisstörfum.
Flestar heimavinnandi konur eru á
á miðjum aldri. Margt ungt fólk er
þó farið að vinna heima. Það gerir
sér grein fyrir mikilvægi þess að
vera heima með börnum sínum og
það er athyglisvert að það er eink-
um fólk sem sjálft hefur hálfvegis
alist upp á dagheimilum. Ékki má
gleyma þeim ótalmörgu sem eru
bundnir heima yfir andlega eða
líkamlega fötluðum börnum eða
mökum, eða öldruðum foreldrum."
Heimilin lögð í rúst
Ragnheiður segir ekki leika
nokkurn vafa á því þeir séu mjög
margir sem kjósi að vera heima hjá
börnum sínum, en hafi ekki tök á
því af ijárhagsástæðum. „Einstæð-
ar mæðut' eru að sjálfsögðu lang-
verst settar því þær hafa ekki önn-
ui' ráð en vinna utan heimilisins.
Fæstum hjónum nægir að annað
vinni úti og því neyðast bæði til að
fara út á vinnumarkaðinn. Auðvitað
er það frumskilyrði að tekjur einnar
fyrirvinnu dugi til reksturs heimilis
og þá á ég við átta stunda vinnu-
dag og enga yfirvinnu!
Stjórnvöld eru að leggja öll heim-
ili í landinu í rúst,“ segir Ragn-
heiður og leggur áherslu á orð sín.
„Við í landssamtökunum lítum svo
á að með hrikalegri þróun í okkar
þjóðfélagi hafi konum verið stýrt
af heimilunum út é vinnumarkað-
inn. Og þær eiga vart afturkvæmt
eins og útlitið er núna. Við sem
beijumst fyrir bættum kjörum
heimavinnandi fólks erum að sjálf-
sögðu ekki að reka konur inn á
heimilin, öðru nær. Það sem við
viljum er að þær geti valið, hvort
þær vinna heima eða utan heimilis-
ins. Þetta á að sjálfsögðu jafnt við
um karlmenn, sem vinna nú í aukn-
um mæli heima eins og ég hef áður
sagt.“
Heimavinnandi fólk sparar
ríkiiiu stórfé
Ragnheiður segir að í raun sé
skilningsleysi stjórnvalda á þýðingu
þess starfs sem heimavinnandi fólks
vinnur, með öllu óskiljanlegt. „Það
er éngin spurning að heimavinnandi
fólk hefur í gegnum árin sparað
ríkinu stórfé. Dagvistun fyrir ein-
stæða móðir með tvö börn kostar
hátt í 700 þúsund krónur á ári. Er
þá ekki meðtalin bygginga- og við-
haldskostnaður á dagvistarheimil-
um. Því myndi það spara ómælda
fjármuni ef laun einnar fyruvinnu
væru það viðunandi að þeir sem það
vildu, gætu „leyft“ sér að vera
heima hjá börnum sínum.
Þá sparar það fólk sem annast
fatlaða og aldraða heima,. bæði
ómælda fjármuni og félagslegt
rými. Það fólk fær þó sáralítinn
styrk frá hinu opinbera. Ellilífeyrir
og sjúkrabætur renna að mestu til
viðkomandi einstaklinga, en þeir
sem þá annast fá lítið sem ekkert
í sinn hlut.
Eftir stofnfund Landssamtak-
anna skýrði Málmfríður Sigurðar-
dóttir þingmaður Kvennalista frá
því að hún hefði lagt fram frum-
varp á Alþingi þar sem þess er kraf-
ist að breyting vei'ði gerð á þessu,
þannig að 80% af greiddum lífeyri
og sjúkrabótum renni beint til
þeirra sem annast sjúklinga. Er það
fagnaðarefni.“
Neikvætt hugarfar
einkennandi
Að sögn Ragnheiðar er neikvætt
hugarfar í garð heimavinnandi fólks
einkennandi fyrir Islendinga.
„Það er engin vii'ðing borin fyrir
störfum heimavinnandi fólks. Þörf-
in á hugarfarsbreytingu hvað þetta
varðar er því gífurleg. Og að mínu
mati er nauðsynlegt að meta heimil-
isstörfin inn í þjóðhagsreikninga.
Öll störf sem unnin eru á heimilinu,
eru jafnframt unnin utan heimila;
s.s. bakstur, eldamennska, hrein-
gerningar, barnagæsla o.s.frv. Og
það er ekki síður mikilvægt að
meta heimilisstörf sem starfs-
reynslu á borð við önnur störf. Einn-
ig'ætti að meta heimilisstörfin inn
í skóla, t.d. þegar lögð er stund á
endurmenntunarnám."
Hún kveðst ekkert hafa á móti
dagheimilinum. Aftur á móti sé hún
ekki þeirrar skoðunar að þau eigi
að vera uppeldisstaður fyrir börn.
„Börn eiga rétt á því öryggi sem
þau þurfa og það öryggi geta að-
eins foreldrar veitt þeim. Þar getur
engin fóstra á dagvistunarheimili
hlaupið í skarðið. Margir neyðast
til að vinna úti, senda börnin- í
gæslu þegar þau eru lítil og láta
þau hugsa um sig sjálf þegar þau
eru orðin stærri. Þetta nær ekki
nokkurri átt. Er það annars ekki
grundvallarréttur fólks að það fái
að vera með börnum sínum?
Heimavinnandi fólk er að mínu
mati öreigar - sem ekkert eiga og
eru réttindalausir með öllu. Eg fer
ekki ofan af því að á síðustu árum
hafþverið að myndast stéttaskipting
á íslandi. Þeim hefui' fjölgað
ískyggilega sem teljast innan fá-
tækramarka og bilið á milli milli-
stéttarinnar og þeirra sem nóg eiga
af peningunum er sífellt að breikka.
Þetta er ógnvænleg þróun.“
Hrikaleg ft*amtíðarsýn
— Hvernig sérð þú fyrir þéi'-
heimilin í landinu í framtíðinni?
„Ég hugsa með hryllingi til
framtíðarinnar - að öllu óbreyttu.
Það gæti aldrei orðið annað en
upplausn á heimilunum. Líkast til
myndi barneignum fækka, streita
aukast, afbrotum ijölga og fleiri
myridu ánetjast eiturlyfjum. Þrátt
fyi'ir þetta svartsýnistal er ég bjart-
sýn á að Landssamtökum heima-
vinnandi fólks eigi eftir að takast
að koma miklu til leiðar og bæta
hag þeirra er vinna heima.
Okkur hefur verið tekið afskap- -
lega vel og ég er sannfærð um að
aukin umræða um málefni heima-
vinnandi fólks eigi eftir að breyta
viðhorfum í þjóðfélaginu mikið. Ég
trúi ekki öðru en að fólk vakni til
vitundar um mikilvægi þessa máls
og að stjórnmálamenn leggi málinu
lið.
Það hlýtur að vera öllum þeim
kappsmál sem meta einhvers heim-
ilið og Ijölskylduná, að störf heima-
vinnandi fólks séu metin að verð-
leikum.“ '
1 i W
r -jj Askriftcirsíminn er 83033 l
PABBAR
Sængurgjafir í úrvali fyrir mömmu og litla barnið.
Næg bílastæði á þægilegasta stað í bænum þar
sem fagfólkið er. Alltaf í leiðinni.
ÞIIMALÍNA
Sérverslun með sængurgjafir Leifsgötu 32.
fWfOTOWOl. A
bravo
Boðtcekið er lítið handhægt tæki sem
hægt er að hafa hjá sér hvar sem er.
Það er tengt við sérstakt símánúmer og
þegar hringt er í númerið svarar tækið
og tekur við skilaboðum sem geftn eru
á hinutn enda línunnar. Þannig getur
sá sem hringir stimplað inn símanúmer
sitt og þegar viðtakandinn hefur tœki-
færi til fer hanti yftr skilaboðitt og hef-
ur síðan samband.
Viðskiptavinir vinsamlegast athugið
að fyrirtœkið erflutt frá Grandagarði
ÍB að Fákafeni 11 - við Skeifuna.
B0ÐTÆKIÐ
LÆTUR ÞIG
VITA ÞEGAR
EINHVER
VILL NÁ
SAMBANDI
VIÐ ÞIG
Fjarskipti
Fákafeni 11 - sími 618140 -fax 618936
h
f