Morgunblaðið - 02.12.1989, Side 8

(í§_2®
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 2. DESEMBER 1989
HUGMYNDIR MANNA
UM ,
HJMNARIKI
FABROTNAR
„Frá himni og jörðu“: Þetta
er titill á nýútkominni bók eftir
Birgi Sigurðsson. I bókinni er
að finna safii smásagna, en sögu-
svið þeirra er, eins og titillinn
gefur til kynna, á himni og jörð.
Þetta er í fyrsta smásagnasaf-
nið sem gefið er út eftir Birgi,
en hann sendi síðast frá sér leik-
ritið „Dag vonar“ sem sett var
upp í Iðnó í hitteðfyrra. Það var
síðar útnefnt til bókmenntaverð-
launa Norðurlandaráðs.
Eg skrifaði reyndar sögur
þegar ég var ungur, en
birti þær ekki“ segir
Birgir þegar ég hitti
hann. „En ég hafði ekki
skrifað sögur í mörg ár áður en ég
byijaði á þessum. Ég fann ekki
þann tón sem mér líkaði.“
En hvað varð þá til þess að þú
greipst aftur til smásögunnar?
„Ég fékk mér nýja tölvu fyrir
tveimur árum og var að prófa hana
eitt kvöldið þegar allir voru farnir
að sofa. - Ég hef aldrei samið beint
á tölvu, samdi heldur ekki beint á
ritvél í gamla daga. - En þetta
kvöld spann ég upp úr mér inn á
tölvuna mér til skemmtunar og leit
síðan ekki á það meir. Prentaði það
reyndar út, en hafði ekki áhuga á
að lesa það. Síðan fann konan mín
þetta fyrir tilviljun og leist vel á
það. Þetta varð fyrsta sagan í bók-
inni. Konan mín ber ábyrgð á henni
og eiginlega hinum sögunum líka
því ég skrifaði þær í svipuðum tón.“
Á bókarkápu stendur að þetta
séu skemmtisögur. Eru þær það?
„Maður á aldrei að trúa því sem
stendur á bókakápum," segir Birg-
ir. „En ef þetta eru skemmtisögur
vona ég þær séu það í bestu merk-
ingu þess orðs.“
- segir Birgir Sig-
urdsson rithöfund-
ur sem sent hefur
frá sér sögur Frá
himni og jördu
Margar sögurnar gerast í himna-
ríki. Hvers vegna himnaríki?
„Himnaríki er sá staður sem
flesta langar að komast til. En það
hefur lítið verrð skrifað um þennan
sælustað þótt mikið hafi verið skrif-
að um hinn staðinn.
Norræn, grísk og rómversk
goðafræði er fuli af sögum um
guði og gyðjur, sem gerir þessi trú-
arbrögð skemmtileg og aðlaðandi.
I kristinni trúfræði eru engar slíkar
sögur. Mér datt í hug að bæta úr
þessuaf goðum og gyðjum.“
Það er ekki víst að hugmyndir
Birgis um himnaríki eigi eftir að
falla öllum í geð, en hann hefur litl-
ar áhyggjur af því. „Himnaríkið í
sögunum er margbrotið og ekki
allt sem sýnist. Ég held það sé mun
skárra en þetta hallærislega himn-
aríki sem ýjað er að í Biblíunni og
er í raun ósamboðið bæði guði og
mönnum. Hugmyndir manna um
þennan sælustað, eru einkennilega
fábrotnar í kristnu'm fræðum. Það
má kannski líta á þessar himnarík-
issögur mínar sem tiliögur að nýju
himnaríki. Því ekki það?“
Hugmyndir manna um sælustað
virðast oft tengjast því að þurfa
ekki að gera neitt. Ekkert að starfa.
í sögunni Grátur í himnaríki má
ætla að þér að minnsta kosti finn-
ist það ekki hámark sælu.
„Sumir menn eru svo furðulegir, •
að þeir trúa að hámark sælunnar
sé að standa í hvítum kufli á gulln-
um strætum himnaríkis og þurfa
Birgir Sigurðsson rithöfundur.
ekki að starfa milli þess sem þeir
halla höfði sínu að bíjósti guðs og
hjala við merkar hetjur. Ég held
að það hljóti að vera drepleiðinlegt.“
En nú fjalla ekki allar sögurnar
um himnaríki. Sumar þeirra gerast
á jörðinni. Flestar á íslandi, en ekki
allar. Sagan „Maðurinn sem
gleymdi tungumálinu sínu“ gerist í
Raunsæisríkinu og Hamingjuríkinu,
manni dettur óneitaniega í hug
Sovétríkin og Bandaríkin. Birgir?
„Ég skrifaði þessa sögu fyrst á
ensku í Bandaríkjunum í Iowa City.
Ég var þar i fyrra á svokölluðu
„International writing program“ í
boði háskólans þar ásamt fjörutíu
öðrum rithöfundum alls staðar að
úr heiminum. Þetta var skemmti-
legt boð án allra kvaða. Ég notað:
tímann mest til að skrifa. Eitt sinr
var ég beðinn að lesa upp á fyrir-
lestrasamkomu í borginni og þá
skrifaði ég þessa sögu til að launa
Ameríkönunum gestrisnina og
stríða þeim svolítið um leið.“
Hvernig tóku þeir sögunni?
Fannst þeim ekki ádeilan nöpur?
„Þeim fannst þetta gott á sig.“
Nú er mjög ólíkur stíll á þessum
sögum og leikritunum þínum.
Stíllinn á sögunum er léttur og
háðskur, en leikritin dramatísk?
„Stíll sagnanna er svo ólíkui
þeim sem einkennir leikritin, ac
jafnvel konan mín hefði ekki vitac
að sögurnar væru eftir mig ef húr
hefði ekki Iesið þær jafnóðum. Þac
Þunn —
Bókmenntir
Ingi Bogi Bogason
Birgir Svan Símonarson: Á
fallaskiptum. Ljóð 1975-1988. 56
blaðsíður. Forlagið.
Þessi bók er safn ljóða (39 tals-
ins) úr öðrum verkum skáldsins.
Ei-u ljóðin of mörg eða of fá? Ekki
of mörg - knappara má sýnishorn
úr 8 ljóðabókum tæpast vera.
Það hlýtur alltaf að vera spurn-
ing hvaða sjónarmið skuli rá.ða þeg-
ar úrval ljóða eins skálds eru gefin
út. Hugsanlegt er að velja sam-
kvæmt þematískum aðferðum, gefa
t.d.' eingöngu út ástarljóð viðkom-
andi. Eins verður að ákveða hver
skuli velja, ekki endilega víst að
skáldið sé furidvísast í eigin efnum.
Að þessum fyrirvörum sögðum má
spytja hvaða sjónarmið hafa legið
að baki þessari bók. Ekki er annað
ljóst en fagurfræðilegar ástæður
hafi ráðið valinu. A.m.k. ljóst að
þessi bók hefur orðið til eftir veru-
lega yfirlegu, valið er einfaldlega
vel heppnað.
Afar misjafnt er hve mörgum
ljóðum úr hverri ljóðabók skáldið
hleypir í þetta safn. Flest ljóðin eru
úr Nætursöltuð ljóð (1976),
Liflínum (1985) og Stormfuglum
(1988). Úr Gjalddögum (1977) að-
eins stutt brot, hefði að ósekju
mátt vera lengra.
Ljóðasafn sem þetta gefur tilefni
til að skoða samfelluna í ijóðagerð
Birgis Svans. Hvernig reiðir ljóðum
hans af í rás tímans? Misjafnlega.
Sum ljóðanna eldast illa og þurfa
andlitslyftingu, þrátt fyrir að
kveikjan sé góð og myndmál
en þétt
klassískt. (Inn í Geggjaðan ástaróð
hefur skáldið t.d. lætt „bylgjunni
stjörnunni rásinni" í staðinn fyrir
Lög unga fólksins i frumútgáfu.)
Það gefur að skilja að ljóðin í þess-
ari bók hljóta að vera afar ólík þeg-
ar þau yngstu og elstu skilur að
hálfur annar áratugur og þar með
býsna ólíkir samfélagsstraumar.
Með þetta í huga er forvitnilegt að
klóra ofan af spurningunni: Verður
vart einhven'ar ljósrar þróunar í
skáldskap Birgis Svans? Sé umrætt
ljóðaútval notað sem skuggsjá í
þessum tilgangi iná sjá að í eldri
ljóðunum er framsetningin á köflum
hranaleg, nöturlegar myndir dregn-
ar upp, hugmyndir kvikna af hug-
myndum, farið um víðan völl (Að
drepa tímann, Silfur hafsins). í
seinni ljóðunum er eins og hægist
smátt og smátt um, óbcislaður
æskukrafturinn víki fyrir yfirlegu
og reynslu, hugmyndirnar þess virði
að vera skoðaðar ein og ein, dvalið
við. Eitt allra besta dæmið um
seinni tíma vinnubrögð Birgis, og
raunar ein fáguðustu vinnubrögð
íslensks náttúrulýrikers á undan-
fömum ámm, er í Skaftafelli:
landið teygir úr sér
einsog fullnægð kona
á gulri væiúaivoð
hárið ílæðir
um svartan svæfíl
einsog jökulá
í augum
glampi tærra linda •
bijóstin eldQöIl
í skauti hennar
bæjai’staðaskógur
þar sem laufið breytist
í rauða fugla
Bifgir Svan Símonarson
Fjarlægðin gerir íjöll-
in ekki endilega blá
Sjón:
Engill, pípuhattur og jarðarber.
Mál og inenning 1989
Lífið er skemmtilegt í þessari bók
— ljúfur leikur sem getur samt orðið
stjórnlaus, grár, hrein martröð.
Stundum er óljóst hver er gerandinn
og hver þolandinn, hvað er veruleiki
og hvað hugarburður.
Sagan vindur sig áfram á tveim
•sviðum.
Hið fyrra gerist í hlutveruleikan-
um, tíðin er nútíð. Aðalpersónur eru
Steinn og Mjöll, þau eru stödd í suð-
rænu landi, líkast til Frakklandi. Það
BEIÐNI
til ritstjóra Morgunblaðsins að birta í víðlesnu dagblaði sínu, að
gefnu tilefni, aðfaraorðin að hinni safaríku, fjörugu, innihaldsmiklu,
fjölskrúðugu, kostulegu, upprunalegu, fyndnu, stórhrikalegu og fínu
bók um Gargantúa hinn mikla, sem Baldvin er nú um sinn að flytja
í Ríkisútvarp ... frá auðmjúkum þýðara téðrar bókar...:
TIL LESENDA
Þegar þið iesið, bræður, þessa bók
er brýnt þið vandið ykkar hugarfar.
Frásögnum hennar fyrtist ekki hót,
finnst þar ekki sori neins konar.
Á fullkomleika fjarska lítið ber,
en fást mun margur til að hlæja dátt:
það mesta happ sem hjartað æskir sér;
ef hryggðin slær og tærir ykkar mátt
er tárum betra að hampa hlátri manns,
því hláturinn er dýpst í eðli hans.
Erlingur E. Halldórsson,
rithöfundur.
er sól og hiti, vettvangurinn m.a.
kaffihús og strönd. Þau njóta þess
að vera til og verulegur hluti þess
felst í því að segja sögur, hálfar og
heilar, draumkenndar og furðulegar.
Seinna sviðið er óhlutstæðara hinu
fyrra. Er það draumur eða helber
hugarburður Steins? Ekki ljóst og
skiptir kannski litlu máli. Sögutíðin
er þátíð. Steinn er hér aðalpersónan
en Mjöll fjarri. í hennar stað fylgir
Steini önnur persóna eins og skuggi
enda nefndur skugginn.
Sagan sveiflast milli þessara
þriggja póla: Steins, Mjallar og
skuggans. Steinn er miðlægur, hann
hefur samband við hinar tyær.
Skugginn og Mjöll eru andstæður,
eins og vel má skilja af nöfnum
þeirra, og mætast aldrei þótt mjótt
sé á mununum. Hann er jafnófrávíkj-
anlegur hluti af þátíðinni eins og hún
. er hluti af nútíðinni. Harin er feigðar-
boði en Mjöll uppfyllir líf Steins.
Bygging sögunnar er kerfisbund-
in. Hver kafli er annaðhvort sagður
í nútíð eða þátíð, tilheyrir m.ö.o. al-
gerlega öðru sögusviðinu. En þótt
sögusviðin séu rækilega aðskilin er
margt sem tengir þau saman og
kallar fram samhljóm, einstök orð,
setningar og aðstæður kallast á.
Líkindin, fyrst eins og tilviljana-
kennd, verða sífellt augljósari eftir
því sem líður á söguna. Úndir lokin
verður sagan reikul í sviðaskipting-
unni, lífgjafinn og feigðarboðinn
nálgast og togast á um líf Steins.
Steinn og Mjöll gera sér það til
dundurs að fara í þykjustuleiki auk
þéss að segja hvort öðiu furðusögur.
Sumir leikjanna vísa fram til há-
punkts sögunnar, t.d. þegar þau fara
í strengjabrúðuleik með dauða fiska.
Leikurinn stigmagnast og kemur að