Morgunblaðið - 10.12.1989, Qupperneq 18

18
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 10. DESEMBER 1989
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 10. DESÉMBER 1989

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
ÁrniJörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033. Áskrift-
argjald 1000 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 90 kr. eintakið.
Kjarasamningar
Nú er að komast skriður á við-
ræður um nýja kjarasamninga
milli vinnuveitenda og verkalýðs-
samtaka og einhveijar viðræður
hafa farið fram á milli ríkisins og
ríkisstarfsmanna. Nýir kjarasamn-
ingar hljóta að taka mið af þeim
veruleika, sem við blasir í atvinnu-
lífi þjóðarinnar. Verði það ekki gert
leiða þeir til stórfelldrar verðbólgu-
öldu.
Samdráttur í atvinnulífinu hefur
verið mikill á undanförnum misser-
um. Því miður eru ekki líkur á breyt-
ingum í þeim efnum. Þorskafli mun
minnka á næsta ári samkvæmt tii-
lögum Hafrannsóknastofnunar og
ákvörðun sjávarútvegsráðherra.
Verði aflabrestur á loðnuveiðum,
eins og útlit er fyrir, þótt það sé
engan veginn fullvíst, er það meiri
háttar áfall. Þær vonir, sem bundn-
ar voru við samninga um nýtt álver
eiu að dofna eftir síðustu tíðindi á
þeim vettvangi. Við þessar aðstæður
í atvinnulífinu væri ábyrgðarleysi
að semja um kauphækkanir að ein-
hveiju ráði.
Ríkissjóður er heldur ekki svo vel
staddur, að efni séu til samninga
um kauphækkanir fyrir ríkisstarfs-
menn. Fjármálaráðherra lagði fram
fjárlagafrumvaip, sem gerði ráð
fyrir 3 milljarða króna halla á næsta
ári. Nú bendir margt til þess sam-
kvæmt fréttum frá Alþingi, að frum-
varpið verði hugsanlega afgreitt
með a.m.k. 5-6 milljarða halla. Þessi
hallarekstur á ríkissjóði virðist fyrir-
sjáanlegur þrátt fyrir það, að núver-
andi ríkisstjórn hefur stórhækkað
skatta og það svo mjög, að verði
lengra haldið á þeirri braut sýnist
augljóst, að skattgreiðendur mundu
gera uppreisn í hvaða mynd, sem
hún svo birtist. Hún gæti t.d. komið
fram í stórauknum skattsvikum,
eins og tíðkuðust hér mjög fyrir
1960, þegar Viðreisnarstjómin kom
á umbótum í skattamálum.
Kjaraskerðingin er þegar orðin
mjög mikil og það verða mikil von-
brigði fyrir þá, sem lægst hafa laun-
in og búa við verst kjör, ef ekki
verður hægt að bæta stöðu þeirra
eitthvað. í þeim efnum hljóta menn
að horfa til ríkisstjórnarinnar. Hún
hefur gefizt upp við það verkefni
að hemja útgjöld ríkisins. Niður-
skurður ríkisútgjalda hefur ekki
verið forgangsverkefni í fjármála-
ráðuneytinu. Ólafur Ragnar hefur
verið duglegri við að leggja á nýja
skatta en að lækka ríkisútgjöld. Það
hlýtur að verða sameiginleg krafa
verkalýðshreyfingar og vinnuveit-
enda, að ríkisstjómin standi við sitt
með niðurskurði á ríkisútgjöldum
og skapi með því svigrúm til þess
að koma til móts við þá, sem við
verstan hag búa.
Atvinnurekendur geta ekki vænzt
þess, að launþegar leggi sitt af
mörkum til endurreisnar atvinnu-
lífsins nema þeir geri það sjálfir.
Það er búið að lækka gengið mikið
á þessu ári og þar með stórbæta
rekstrarskilyrði sjávarútvegs. Þótt
sú aðlögun að breyttum aðstæðum
hafi verið nauðsynleg má hún ekki
ganga of langt. Atvinnurekendur,
ekki sízt í sjávarútvegi, verða að
hafa það aðhald, sem knýr þá til
skipulagsbreytinga í atvinnugrein-
inni, fækkunar fiskiskipa og fisk-
verkunarstöðva. Með því einp móti
er hægt að ná meiri hagnaði út úr
sjávarútveginum og þar með bætt-
um_ lífskjörum fyrir þjóðina alla.
Á því ári, sem nú er senn liðið
hefur á margan hátt verið unnið
þrekvirki í atvinnulífinu. í einka-
rekstrinum hefur verið unnið kapp-
samlega að því að skera niður út-
gjöld og aðlaga rekstur breyttum
aðstæðum. Árangurinn er sá, að
mörg fyrirtæki hafa náð því marki,
að þurfa ekki að efna til stórfelldra
uppsagna. Ef unnið hefði verið með
sama hætti í ríkiskerfinu væru horf-
urnar betri en þær eru nú. Er með
engu móti hægt að fá ríkisstjórn
og Alþingi til þess að sýna sömu
ábyrgð og þessir aðilar krefjast af
öðrum?
EITT
• helzta við-
fangsefni og vanda-
mál hvers þjóðfélags
er tekju- og eigna-
skipting. í stjórn-
málaheimspeki er
eignarréttur mikilvægt umræðuefni
og hans er getið með sérstökum
hætti í stjórnarskrá íslands.
Um þetta fjalia stjórnmál að
miklu leyti og engin mál eru við-
kvæmari en þau sem snerta tekjur
fólks og eignarrétt einsog ég hef
áður gert að umtalsefni í þáttum
þessum.
Byltingar borgaranna á 18. og
19. öld spruttu úr þessum átökum
og úr þeim hefur marxisminn einn-
ig vaxið og allir þeir flokkar sem
hafa verið tengdir honum og hug-
sjónum hans. Stéttabaráttan er ekki
síður átök um eignarrétt en tekju-
skiptingu. Með kvótakerfi er verið
að afhenda fáum útvoldum eignar-
réttinn yfir hafsvæðum sem íslend-
ingar börðust allir fyrir sem einn
maður og fengu í sinn hlut á átt-
unda áratugnum þegar 200 mílurn-
ar voru viðurkennt yfirráðasvæði
okkar. í þeim átökum var engin
þjóðhetja öðrum fremur.
Fyrir þúsund árum skiptu víking-
ar og niðjar þeirra með sér land-
svæði sem numið var á íslandi. Þá
skiptingu höfum við virt og haldið
við eignarrétt landeigenda. En auð-
lind hafsins eigum við öll. Hún er
sameign einsog landið sjálft. En
með opinberum pennastrikum hefur
hún verið afhent tiltölulega fáum
skipaeigendum sem geta ráðskazt
að vild með kvótann enda gengur
hann kaupum og sölum; við getum
kallað þetta brask auðlindasölu!
Gamlir ryðkláfar hafa jafnvel orðið
tugmilljóna króna virði vegna
kvótasölu. Þetta minnir á rómantík-
ina hjá Tómasi, að gamlir síma-
staurar verði grænir aftur einsog
ég hef einnig áður nefnt í þessum
pistlum.
Með þessum kláfum og öðrum
skipum hafa útgerðarmenn getað
selt eignarrétt í auð-
lind sem þeir eiga ekki
samkvæmt eignar-
réttarhugtakinu en
eiga samt ef litið er á
ráðstöfunarrétt þeirra
og forréttindi sam-
kvæmt reglum um stjórnun fisk-
veiða við Island. Slfkt kerfi hlýtur
að kalla á spillingu, þótt hitt sé
rétt að nauðsynlegt var að koma í
veg fyrir rányrkju með opinberum
aðgerðum sem eru sameiginlegt
hagsmunamál allra eigenda auð-
lindanna í hafinu, þ.e. íslenzku þjóð-
arinnar. Takmarkaða auðlind verð-
ur að vernda með einhveijum hætti,
það mundi jafnvel Sveik vita. En
okkur hefur ekki farizt þessi vernd-
un betur úr hendi en svo að talað
er um hrun þorskstofnsins sem
merkti væntanlega ekkert annað
en endalok búsetu í landinu. Þorsk-
ur og grálúða eru ofveidd, það vita
allir. Þorskklakið misheppnað fjög-
ur undanfarin ár. Samt talað um
300 þús. lesta ársafla, þótt vísindin
telji það hættulega ofveiði. Eflaust
teflt á tæpasta vaðið, sagði sjávar-
útvegsráðherra. En af hveiju leggja
á þetta tæpa vað, ef líf þjóðarinnar
liggur við?
Það vantar barnið í íslenzka
pólitík; barnið sem segir sannleik-
ann um keisarann.
í fyrstu hafði ég þær hugmyndir
um hafsvæðið að réttast væri að
senda öllum Islendingum hlutabréf
í eigninni. Þá hefði hver íslendingur
haft yfir að ráða rúmu tonni af
þorski. Og hann hafði þá væntan-
lega getað ráðstafað því að vild.
Það hefði verið lýðræðislegast.
En þessi leið er vart framkvæm-
anleg. Það er ekki alltaf hægt að
framkvæma hugsjónir. Eða fremur:
hugsjónir einsog allt annað hafa
sinn tíma.
Lítum þó á dálítið reiknings-
dæmi, til gamans og glöggvunar.
Mér skilst að söluverð fi-ystra
þorskáfurða sé að meðaltali 250 kr.
kílóið vestan hafs. Þá fengi hver
einstaklingur um 125 þús. kr. fyrir
afla úr einu þorsktonni, en 240
þús. tonna veiðikvóti þætti ekki
mikið nú á dögum, þegar talað er
um 350-380 þús. tonn sem mun
vera meðaltal þorskafla síðustu ára-
tugi. Þannig fengi fimm manna
fjölskylda yfir 600 þús. krónur I
sinn hlut, en auðvitað kostar veiðin
og vinnslan sitt. Þá væri hægt að
benda á að allur annar afli er utan
svona reikningsdæmis og skilst mér
hann sé ekki undir einni milljón
tonna, ef miðað væri við síðustu
fimm árin. Ég þekki engan sem
léti hlutafé sitt í slíku fyrirtæki af
hendi umyrðalaust einsog nú er
talað um. Eignarrétturinn er frið-
helgari en svo. Og ef útí það færi
hefðu eigendurnir átt að geta fram-
selt hann eða framleigt þeim sem
hæst greiddu, jafnvel útlendingum
sem e.t.v. byðu helmingi meira fyr-
ir tonnið, ef því væri að skipta. En
vísast er að eigendurnir hefðu þó
meiri áhuga á að halda fast í sam-
eignina einsog verið hefur og
vernda hana og ávaxta einsog
heppilegast væri fyrir þjóðarheild-
ina; án þess veita útlendingum að-
ild að auðlindinni, en það væri að
sjálfsögðu viðkvæmt mál.
Hitt er einnig og ekki síður við-
kvæmt hvernig vernda á eignar-
rétt. Ef miðin væru gefin yrði auð-
velt að dreifa öðrum eignum íslend-
inga að geðþótta, hvað sem stjórn-
arskránni liði.
Hannes Hólmsteinn kallar svip-
aðar hugmyndir og að framan
greinir alþýðukapítalisma. Orð eru
bara umbúðir; aðalatriðið er inni-
haldið; hugmyndin. Mér er sagt ol-
ían sé þannig nýtt i Alaska að eig-
endurnir, þegnar ríkisins, fái arðinn
sendan heim ár hvert. Þegnréttur-
inn tryggir áhuga og eignaraðild;
þegnréttarhlutafélag; það er
pólitíkusum ágætt aðhald. Þeir sóa
þá ekki þeim arði sem fólkið fær
úr sameiginlegri eign. Og almenn-
ingur gæti þannig smámsaman til-
einkað sér viðhorf athafnaskáld-
anna til vinnu og verðmæta.
M.
(meiva næsta sunnudag)
HELGI
spjall
+
«T- 19
Atburðarásin er
svo hröð og ótrúleg í
Austur-Evrópu að
menn eiga fullt í fangi
með að fylgjast með
henni hvað þá heldur
að meta það sem í raun
er að gerast. Á fimmtudag samþykkti
þingið í Litháen að afnema einokun komm-
únistaflokksins, leyfa starfsemi annarra
stjórnmálaflokka en hans og efna til kosn-
inga í lok febrúar á næsta ári. Nái þessi
áform fram að ganga yrði í fyrsta sinn
efnt til fijálsra kosninga í.Sovétríkjunum
síðan kommúnistar komust þar til valda
1917. Þarf enginn að fara í grafgötur um
það, að fái lýðræði að njóta sín í Litháen
muni önnur Sovétlýðveldi sigla i kjölfarið.
Yrði þar með um mestu ögrunina við vald
Kremlveija að ræða.
Við höfum séð það í Austur-Evrópu
hvemig stjórnkerfi kommúnista hefur fall-
ið saman eins og spilaborg. Einkennilegast
er ástandið í Austur-Þýskalandi þar sem
almenningur hefur neytt alla forystumenn
kommúnistaflokksins til að láta af völdum
án þess að nokkur viti í raun hvað komi
i staðinn. Það hefur myndast valdatóma-
rúm í orðsins fyllstu merkingu. Hingað
og ekki lengra var sagt, þegar hætta var
talin á því, að fólkið myndi leggja undir
sig herstöðvar.
Ef til vill er þetta einfaldasta leið fólks-
ins til þess að tengjast vesturhluta Þýska-
lands og sjá til þess að þjóðin sameinist.
Þegar staldrað er við til að hugsa málið
og bera saman annars vegar austurhluta
Þýskalands þar sem hefur verið örbirgð
og stöðnun undir forystu kommúnista og
hins vegar vesturhlutann þar sem hagvöxt-
ur hefur verið méiri en annars staðar og
ríkidæmi er mest í Vestur-Evrópu, þarf
engan að undra þótt íbúum austurhlutans
þyki skynsamlegast sér til bjargar að renna
sem fljótast inn í ríka samfélagið fyrir
vestan. Á það eftir að gerast með því að
ríkisvaldið sé einfaldlega lagt niður fyrir
austan? Engan hefur órað fyrir að þeir
atburðir gerðust, sem við blasa, og með
jafnmiklum hraða og raun ber vitni. Hvers
.vegna skyldi sameining Þýskalands ekki
geta orðið með þessum einfalda hætti?
Ástandið í Austur-Þýskalandi er sér-
kennilegt einmitt fyrir þá sök að Austur-
Þjóðveijar og Vestur-Þjóðveijar eru í raun
ein og sama þjóðin. í öðrum löndum knýr
þjóðerniskenndin menn til þess að viðhalda
eðlilegu stjórnarfyrirkomulagi og ryðja
ekki öllum yfirvöldum á braut. I Austur-
Þýskalandi lítur almenningur ef til vill á
yfirvöldin sem óæskilega hindmn á leið-
mni til betri lífskjara. Þau sé unnt að fá
með auðveldustum hætti með því að sam-
einast Vestur-Þýskalandi.
Þegar hugurinn er látinn reika með
þessum hætti, lenda menn í erfiðleikum,
ef spurt er: Hvað á að gera við þá 300
til 400 þúsund sovésku hermenn sem eru
í Austur-Þýskalandi á vegum Varsjár-
bandalagsins? Frelsissinnum í Austur-
Þýskalandi óx ásmegin eftir að Míkhaíl
Gorbatsjov Sovétforseti kom þangað í byij-
un október til að halda upp á 40 ára af-
mæli Alþýðulýðveldis Þýskalands og not-
aði tækifærið til að lýsa því yfir að örlög
Austur-Þjóðveija ætti að ákveða í Austur-
Berlín. í þeim orðum fólst að Sovétmenn
myndu ekki hlutast til um innri málefni
Austur-Þýskalands. Þrýstingur almenn-
ings á stjórnvöld jókst síðan smátt og
smátt þar til þau voru komin upp að vegg
í bókstaflegum skilningi og ákváðu að
bijóta múrinn og heimila íbúum landsins
að eiga samskipti við bræður og vini vest-
an múrsins. Spillingin í stjórnarháttum
kommúnista sem síðan hefur verið af-
hjúpuð er aðeins staðfesting á því, hve
djúpt landið var sokkið. Hið eina sem verð-
ur því til viðreisnar er að tengjast vest-
rænu efnahagskerfi og taka upp markaðs-
búskap. Ekki er unnt að fá betri liðsmenn
i því efni en Vestur-Þjóðveija. Myndin á
forsíðu Morgunblaðsins sl. miðvikudag,
sem sýndi austur-þýska öryggislögreglu-
menn þar sem þeir sátu aðgerðarlausir í
bækistöðvum sínum á meðan almenningur
Hernaðar-
legt mat
Finna
rótaði í hirslum þeirra, er ótvíræður vitnis-
burður um uppgjöf ríkisvaldsins á því stigi
þróunarinnar. Þegar hagsmunir hersins
voru í húfi birtu „yfirvöldin" strangar við-
varanir.
Kremlveijar sendu skriðdreka til lýð-
veldanna í suðurhluta Sovétríkjanna, þegar
þeim þótti nóg um sjálfstæðiskröfur þar.
Gera þeir það einnig í Litháen? Getur það
ótrúlega enn gerst í Austur-Þýskalandi,
að sovésku valdi verði beitt til að koma í
veg fyrir að fólkið sameini þýsku ríkin?
í VÍNARBORG
sitja fulltrúar 23
ríkja, þ. á m ís-
lands, og ræða um
framtíð venjulegs
herafla í Evrópu.
Eftir fund þeirra George Bush og Mikhaíls
Gorbatsjovs á Möltu gera menn sér góðar
vonir um að skjótur árangur náist í þessum
viðræðum. Þá leiddi leiðtogafundurinn
einnig til þess að búist er við samkomu-
lagi um fækkun langdrægra kjarnorkueld-
flauga fyrir mitt næsta ár, en um þær er
rætt í START-viðræðum Bandaríkjamanna
og Sovétmanna í Genf. Að sjálfsögðu eru
miklar vonir bundnar við þessar viðræður
og náist heppileg niðurstaða í þeim mun
hún hafa víðtæk áhrif á alla þróun al-
þjóðamála og auðvelda lausn ágreinings-
efna í Evrópu.
Mikilvægt er fyrir hveija þjóð að líta í
eigin barm og meta stöðu sína í ljósi þess,
sem er að gerast bæði í stjórnmálum og
afvopnunarmálum í Evrópu. Finnar hafa
haldið þannig á sínum málum að enginn
efast um fullan vilja-þeirra til þess að
veija eigið land ef til hernaðarátaka kæmi.
Hafa Finnar tekið réttar ákvarðanir um
skipan herafla síns og varnarviðbúnað eins
og sjá má af því, að í finnska skeijagarðin-
um hafa erlendir kafbátar ekki verið á
sveimi eins og í þeim sænska. Hafa ferðir
ókunnra kafbáta í sænskri lögsögu minnk-
að eftir að Svíar fengu búnað til gagnkaf-
bátaaðgerða frá Finnum.
Tveir Finnar, Gustav Hágglund hers-
höfðingi og Pauli Járvenpáá, sérfræðingur
í finnska varnarmálaráðuneytinu, hafa birt
niðurstöður athugana sinna á áhrifum
þess á öryggi Finnlands að samningar
takist í afvopnunarviðræðunum í Vínar-
borg og Genf. Þótt langt sé á milli íslands
og Finnlands hafa löndin færst nær hvort
öðru þegar rætt er um öryggis- og varnar-
mál, einkum vegna þess hve mikla áherslu
Sovétmenn hafa lagt á hervæðingu á
Kóla-skaganum fyrir norðan Finnland.
Engin
breyting í
N-Evrópu
FINNSKU SÉR-
fræðingarnir benda
á að gífurlegar
breytingar hafi orð-
ið á stöðu öryggis-
mála í Evrópu. En
ýmsir mikilvægir þættir hafi hins vegar
ekki breyst og sumir þeirra hafi bein áhrif
á ríkin í Norður-Evrópu. Einn þeirra sé
að risaveldin muni áfram hafa hernaðar-
legra hagsmuna að gæta í Norður-Evrópu.
Herstöðvarnar á Kóla-skaganum verði
áfram bækistöðvar fyrir I mikilvægasta
vígbúnað Sovétríkjanna, þar á meðal meg-
inhluta kjarnorku-eldflaugakafbáta þeirra.
Þá hafi það gerst á undanförnum árum
að bestu og fullkomnustu herskip og kaf-
bátar Sovétríkjanna hafi bæst við norður-
flota þeirra og á Kóla séu mikiívægar við-
vörunarstöðvar, ratsjár og - flugvellir. Þá
verði sjóleiðirnar yfir Atlantshaf áfram
lífæð Atlantshafsbandalagstns og_í Noregi
verði áfram mikilvægar bækistöðvar fyrir
flugvélar frá NATO-ríkjunum á ófriðartím-
um. Ekkert bendi til þess að þessum grund-
vallarstaðreyndum verði breytt um langa
framtíð með aðgerðum til að takmarka
vígbúnað.
í öðru lagi kunni þeir samningar um
afvopnunarmál sem eru að fæðast að hafa
óvænt áhrif frá sjónaijióli íbúa frá Norð-
ur-Evrópu. Þeir gætu auðveldlega leitt til
þess að Norður-Evrópa færðist nær hugs-
anlegri spennu í kjarnorkuvopna-sam-
skiptum risaveldanna. Þar komi til dæmis
til álita hvaða áhrif START-samningurinn
REYKJAVÍKURBRÉF
Laugardagur 9. desember
Morgunblaóid/Ámi Sæberg
hafi á eldflaugakafbáta með langdrægar
kjamorkuflaugar. Kynnu Sovétmenn að
þurfa að breyta uppbyggingu flota síns
og fækka kafbátum í honum. Bandarískur
flotaforingi hefur sagt að ef til vill þyrftu
Sovétmenn að fækka þessum kafbátum
sinum úr 62 í 15 til 30. Sovéskur sérfræð-
ingur í afvopnunarmálum hefur látið í ljós
þá skoðun að Sovétmenn mættu aðeins
eiga 15 slíka kafbáta samkvæmt START-
samningi og margir bandarískir sérfræð-
ingar hafa nefnt töluna 20. En Bandaríkja-
menn gera ráð fyrir að eiga umi20 kaf-
báta með langdrægum eldflaugum.
Finnarnir segja að hvað sem þessum tölum
líði sé ljóst að þessum kafbátum muni
fækka verulega samkvæmt START-sam-
komulagi og þá verði auðveldara að fylgj-
ast með þeim með gagnkafbátaaðgerðum.
í því felist aftur á móti að á hættutímum
myndi athyglin fyrr enn ella beinast að
Norður-Evrópu og höfunum umhverfis
hana þegar ákvarðanir yrðu teknar um
kjarnorkuvopn. Á þessi niðurstaða
Finnanna ekki síst við um ísland.
Þá benda þeir á að í START-samkomu-
laginu verði ekki fjallað um stýriflaugar á
höfunum og líkur séu á því að þeim muni
fjölga verulega á komandi árum bæði hjá
Bandaríkjamönnum og Sovétmönnum.
Einnig sé líklegt að langdrægum sprengi-
flugvélum fjölgi.
Loks benda þeir á að viðræðurnar um
fækkun í hefðbundnum herafla í Vínar-
borg kunni að leiða til þess að heraflinn
verði minni en hættulegri. Þessi breyting
verði einnig á svæðum í nágrenni við hlut-
lausu Norðurlöndin. Þannig séu uppi ráða-
gerðir innan Atlantshafsbandalagsins um
að Qarlægja gömul vopn og taka ný í
notkun í stað .þeirra. Og ýmis teikn séu á
lofti um að Sovétmenn ætli einnig að
skipta á gömlum tækjum og nýjum. í
stuttu máli verði fækkað í heraflanum en
gæði hans stóraukin.
Síðan segja Finnarnir: Ef þessi skil-
greining stenst má draga af henni eftirfar-
andi niðurstöðu. í fyrsta lagi Norður-
Evrópa mun áfram hafa mikið strategískt
gildi vegna náinna tengsla við miðkerfið
(kjarnorkuvopnabúnaðinn) milli risaveld-
anna. í öðru lagi mun takmörkun vígbún-
aðar varla draga úr þessu strategíska
mikilvægi. í raun bendir flest til þess að
væntanlegur START-samningur leiði til
þess að menn neyðist til þess í ríkari
mæli en áður að framleiða langdrægar
sprengjuvélar og stýriflaugar. Þetta hefur
aftur í för með sér alvarleg vandkvæði
fyrir loftvarnir í Norður-Evrópu. Og í
þriðja lagi hefur fyrirhugaður samdráttur
venjulegs herafla í Evrópu ef til vill ekki
róttæk áhrif á hemaðargetu bandalaganna
þar sem fyrst og fremst er miðað við
magn. Niðurskurður herafla gefur skýrar
vísbendingar um pólitískar breytingar en
raunveruleg áhrif hans á styrkleika herafl-
ans kunna að reynast heldur léttvæg.
Hlutur ís-
lands
ÞESSI FINNSKA
úttekt gefur því
miður ekki vísbend-
ingu um að hernað-
arlegt mikilvægi ís-
lands minnki þótt samkomulag takist um
fækkun í herafla, hvort heldur er um venju-
leg vopn að ræða eða kjarnorkuvopn. Við
getum ekki frekar en Finnar horft fram-
þjá hnattstöðu okkar og þeim vígtólum sem
komið hefur verið fyrir í nágrenni okkar.
Við verðum einnig að hafa hugfast, að
flóknustu ákvæði allra afvopnunarsamn-
inga snúast um eftirlit og viðleitni til þess
að skapa stöðugleika við nýjar aðstæður.
Héðan frá íslandi hefur verið haldið uppi
eftirliti með umferð í lofti og á legi í ná-
grenni landsins. Eigi mikilvægi flugvéla,
stýriflauga og gagnkafbátaaðgerða eftir
að aukast vegna samninga um takmörkun
og fækkun hefðbundinna vopna og lang-
drægra kjarnorkuvopna eykst einmitt mik-
ilvægi þeirrar starfsemi sem stunduð er
hér á landi. Það eru þessar köldu stað-
reyndir sem við blasa þegar rýnt er i hina
finnsku úttekt. _
Fyrir okkur íslendinga er rniklu mikil-
vægara að velta fyrir okkur þessari hlið
afvopnunarmálanna og áhrifum hennar á
íslenska hagsmuni heldur en hinu hvenær
verður tekið til við að ræða um afvopnun
á höfunum. Að því hlýtur að koma. Nú
skiptir mestu að átta sig á því sem er að
gerast við sjálft samningaborðið.
Löngu áður en sú ríkisstjórn var mynd-
uð sem nú situr var sú stefna mótuð af
íslenskum stjórnvöldum að fækkun kjarn-
orkuvopna á landi skyldi ekki leiða til fjölg-
unar þeirra í hafinu. Héldu íslendingar
þessum sjónarmiðum á loft innan Atlants-
hafsbandalagsins þegar rætt var um fækk-
un og útrýmingu meðaldrægra eldflauga
en eins og kunnugt er undirrituðu þeir
Ronald Reagan þáverandi Bandaríkjafor-
seti og Míkhaíl Gorbatsjov samning um
útrýmingu þeirra vopna í Washington í
desember 1987. Fækkun kjarnorkuvopna
í höfunum er á dagskrá í STÁRT-viðræðun-
um í Genf. Og Bandaríkjafloti hefur ákveð-
ið að taka úr notkun þijár gerðir skamm-
drægra kjarnorkuvopna sem smíðuð voru
á sjötta og sjöunda áratugnum. Hefur
verið ákveðið að öll þessi vopn verði horf-
in úr flotanum árið 1991. Þessar stað-
reyndir verða menn einnig að hafa í huga
þegar þeir skoða yfirlýsingar fomætisráð-
herra og utanríkisráðherra um takmörkun
vígbúnaðar á höfunum. Minnast þeir nokk-
urn tíma á þær? Hvers yegna ekki?
Brýnasta verkefnið í íslenskum öryggis-
málum um þessar mundir er að meta áhrif
fyrirhugaðra afvopnunarsamninga á stöðu
landsins. í ljósi þess mats þarf síðan að
taka efnislega afstöðu til einstakra máia
sem eru á dagskrá í viðræðunum. Það er
lítið mark tekið á þeim sem aðeins hreyfa
andmælum en hafa ekkert efnislegt fram
að færa. Nauðsynleg forsenda fyrir skyn-
samlegum tillögum rikisstjórna um af-
vopnun á höfunum er að vita hvaða ákvarð-
anir verða teknar í þeim viðræðum sem
nú standa yfir í Vínarborg og Genf. Vissu-
lega geta fræðimenn og sérfræðingar rætt
um þessi mál í sinn hóp og gera það nú
oftar en áður, á því stigi verða málin þar
til nauðsynleg pólitísk fótfesta hefur feng-
ist. íslensk stjórnvöld ættu nú að feta í
fótspor Finna og fela sérfræðingum sínum
að meta áhrif þeirra breytinga sem fyrir-
sjáanlegar eru vegna samninganna í
Vínarborg og Genf á íslensk öryggismál
og huga að þeim þætti. Áróðursmoldviðri
vegna afvopnunar í höfunum villir mönn-
um aðeins sýn og tefur fyrir að því sé sinnt
sem stendur okkur miklu nær: að móta
öryggisstefnu íslands með hliðsjón af þess-
um nýju og breyttu forsendum.
„Brýnasta verk-
eftiið í íslenskum
örygg-ismálum um
þessar mundir er
að meta áhrif fyr-
irhugaðra afvopn-
unarsamninga á
stöðu landsins. I
ljósi þess mats
þarf síðan að taka
efnislega afstöðu
til einstakra mála
sem eru á dag-
skrá í viðræðun-
um. Það er lítið
mark tekið á þeim
sem aðeins hreyfa
andmælum en
hafa ekkert efnis-
legt fram að
færa.“