Morgunblaðið - 28.01.1990, Side 4

4 C
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 28. JANÚAR 1990
hverra þjóða og flytja ávörp, —
flokkarnir eru að verða fleiri og
fleiri. Það er klappað fyrir öllum,
m.a.s. kommafulltrúanum, og alltaf
öðru hverju húrrað fyrir forsetanum
og væntanlegum fijálsum kosning-
um næsta sumar. Inná milli skrepp-
ur fólk á nálæga krá og svalar þorst-
anum, sumir eru svo forsjálir að
vera með pela í vasanum. Kvöldið
er glaumur og gleði.
Næstu daga berst eins og eldur
um sinu að hittast skuli á Václ-
avské-torgi á gamlárskvöld. Þar sé
verðugt að kveðja þetta gleðilega
ár og fagna því nýja sem ber svo
margar vonir og verkefni í skauti
sér. Þetta er hvergi auglýst né til-
kynnt opinberlega, enda enginn sem
stendur sérstaklega fyrir því. Um
staklega vel fagmenntuð iðnaðar-
þjóð, byggi þar á gamalli arfleifð
og eigi væntaniega eftir að vera
f ljótir að vinna sig aftur uppúr lægð-
inni. En hann kveður það skjótlega
niður, segir þeirri arfleifð og mennt-
un ekki hafa verið haldið við, starfs-
menn verksmiðjanna nú séu alger-
lega ófróðir nema rétt um þau hand-
tök sem þeir sjálfir þurfi að vinna.
Þar að auki telur hann þjóðfélagið
allt a.m.k. 20-30 árum eftirá í allri
tækni og muni þar mest um tölvu-
þróunina sem bæði Tékkar og aðrar
austantjaldsþjóðir standi algerlega
utanvið.
Einmitt. Þegar ég var að skoða í
búðarglugga fannst mér allt fullt
af vörum og ekkert bera á skorti
af neinu tagi. Fannst samt eitthvað
vanta í myndina og sé núna, að
hvergi voru myndbandstæki eða
tölvur. Reyndar kemur í ljós, að
vöruúrvalið er missýning, eins og
forðum þegar ég bjó í Prag vantar
alltaf það sem mann vanhagar um.
Það er ónýtur hurðarhúnn í húsinu
hans Jindra, nýr fæst ekki. Það fást
ekki nema tvær stærðir af nöglum
og skrúfum, það fást ekki verkfæri
af ýmsu tagi, þegar klósettpappír
fæst þarf að birgja sig upp og annað
eftir þessu. Er nema von, að Tékkar
tali um markaðsþjóðfélagið með
glýju í augunum og margir virðist
halda að slíkt kerfi leysi öll vanda-
mál?
Húsnæðisleysi er hluti af þeim
vanda sem glíma þarf við. Bæði
vantar húsnæði og mörg stór hús
eru eiginlega ekkert annað en hjall-
ar, því þeim hefur ekki verið haldið
við árum saman. Það vantar bæði
íbúðarhúsnæði og húsnæði fyrir alls-
konar starfsemi. Því líta margir von-
araugum til glæsibygginga komm-
únistaflokksins, sem nú ættu að
losna og ég held ég hafi varla hitt
neinn, sem ekki hafði tillögur um
til hvers ætti að nota þær. Með-
ferðarstöð fyrir fötluð böm, hjúkr-
unarskóli, kennslustofur fyrir há-
skóla, listamannamiðstöðvar.... all-
ir höfðu sínar óskir.
Havelíagnað
Við komum aftur til Prag annan
í jólum. Þar er allt á suðupunkti
útaf forsetakosningunum. I stað
þess að bíða til sumarsins og fá for-
seta í kjölfar fijálsra þingkosninga
þykir ófært að hafa ekki forseta til
að flytja sameiningarræðu fyrir
þjóðina á nýársdag. Krafan er um
Havel. Búin að vera það lengi og
myndir af honum og stuðningsyfir-
lýsingar uppum alla glugga og
veggi. Stúdentar styðja hann, verka-
menn þessarar og hinnar verksmiðj-
unnar, starfsfólk verslana og stofn-
ana, og allir hlaupa út og líma upp
yfirlýsingar og áróðursspjöld.Þetta
er sértékknesk tjáningar- og mynd-
listargrein. Alls staðar innanum eru
skrítlur í máli og myndum, bæði um
vonda og góða, þá sem urðu að víkja
og hina- sem taka við. Önnur sér-
tékknesk menningargrein í ætt við
Svejk.
Þingið er kallað saman. Það er
allt öðruvísi skipað en áður, búið að
skipta um meirihlutann. An kosn-
inga, en borgar- og sveitarfélög og
flokkar hafa heimtað að skipta um
fulltrúa. Borgararáðið hefur fengið
allt í gegn, dyggilega stutt alþingi
götunnar, sem er búið að standa á
Václavské-torginu síðan barið var á
stúdentunum 17. nóvember. Dubcek
er kosinn þingforseti, hann er Sló-
vaki, en forseti Iandsins og þingfor-
A útifundi dag eftir dag - alþingi götunnar í Prag
Við styttu heilags Václavs er alltaf mannsöfhuður
seti verða að vera hvor frá sinni
þjóðinni sem byggir þetta land. Það
er Ijóst að Havel verður kosinn for-
seti. Tveir ástsælustu menn þjóðar-
innar, eldri og yngri kynslóð, fulltrúi
„Vorsins í Prag“ 68 og Flauelsbylt-
ingarinnar eða Glöðu byltingarinnar,
einsog hún er kölluð, í nóvember
1989. Vorið 68 náði hámarki í maí,
sem heitir blóm á tékknesku. Bylt-
ingin nú varð í nóvember. Hann
heitir listopad á tékknesku — þegar
laufin falla. Fallegustu mánaðanöfn-
in.
Við fylgjumst með kosningu Ha-
vels í viðhafnarsal Pragkastala í
beinni útsendingu sjónvarpsins um
morguninn. Það er ekki til setunnar
boðið og eins og tugþúsundir ann-
arra Pragbúa höidum við upp að
kastala til að fagna honum. Við
komum uppeftir um 11-leytið, en
öllum aðgönguleiðum er lokað og
verðir á vakt. Ekki þó venjulegir
verðir, heldur stúdentavarðlið. Sæt-
ar brosandi stelpur og strákar sem
biðja fólk um að bíða rólegt. Þama
var Borgararáðið sniðugt. Fólk hefði
ekki þolað löggur eða hermenn.
Þama fæ ég kennslustund í hvernig
á að stjórna mannfjölda án þess að
einhver troðist undir. Þau hleypa
smáhópi áfram í einu, hafa gott bil
á milli, ganga sjálf fremst í hveijum
hópi, nota gjallarhom til að biðja
fólk að ganga hægt og hefja sam-
söng þegar þarf að stansa og bíða.
Og allir taka undir, hlæja og gera
að gamni sínu. Kona fyrir aftan
okkur kvartar yfir að sólinn sé að
detta undan stígvélinu hennar, hún
sé nú búin að nota þessi stígvél á
hveijum fundi og í hverri göngu
síðan allt byijaði í nóvember, en
líklega endist þau ekki framað
fijálsu kosningunum í sumar. Jæja,
það verður orðið hlýrra þá .. .
Við komumst inn í þriðja hallar-
garð. Þar eru svalimar sem Havel
á að tala af. Þegar hann birtist hef-
ur þetta tekið okkur tvo tíma fyrir
utan ferðina að heiman. Hann talar
í þijár mínútur. Ekki samfleytt, því
mál hans er rofið með fagnaðaróp-
um: Lifi Havel! Lifi forsetinn!_ Stutt
garnan, en ríkuleg reynsla. Ég tel
63 orð í ræðu hans í blaðinu daginn
eftir. Hann þakkar fyrir traustið og
segist munu reyna að bregðast ekki
Búðargluggar, veggir og staurar eru þaktir spjöldum og miðum
vonum fólks. Á eftir fer fram há-
messa í Vítus-kirkju. Margir fara
þangað, en þeir sem hvorki komust
í kirkjuna né 3. garðinn troðast nú
á móti okkur til að reyna að fagna
forsetanum þegar hann gengur í eða
úr kirkju. Havel er prúðbúinn í
jakkafötum og Olga kona hans hon-
um við hlið í bláum, fallegum kjól.
Mikið er búið að tala um klæðaburð-
inn á þessum manni. Dagsdaglega
gengur hann nefnilega í peysu og
úlpu. Mörgum finnst það fijálslegt
og fínt, en ekki öllum. Þegar hann
situr fyrir svörum í útvarpi og sjón-
varpi daginn fyrir kosninguna spyr
fólk í fúlustu alvöru af hveiju hann
sé alltaf í peysu. — Það er búið að
vera svo kalt, svarar Havel. En haf-
ið engar áhyggjur, ég á líka öðru-
vísi föt.
Um kvöldið er útifagnaður á
Gömluborgartorgi. Þar var fyrir
stórt ljósum prýtt jólatré og nú er
búið að koma upp palli, þar sem
spilað er og sýndir þjóðdansar.
Mannfjöldinn tekur undir sönginn
og dansar með_. Mætt eru börn og
gamalmenni og allir aldursflokkar
þar á milli. Sumir dansa í pörum,
aðrir grípa í náungann og mynda
stærri og minni hringi. Hvað skyldu
margir hringir snúast þarna? Það
er svo gaman að fólk vill helst ekki
hætta. Inn á milli koma fulltrúar
einhverra stjórnmálaflokka og ein-
Stúdent í engilslíki, stytta gerð
í byltingunni og reist á Moskév-
skástöð neðenjarðarlestarinnar,
þar sem áður hét Engilstorg á
tékknesku
Kertaljós og blóm til að sýna samstöðu
kvöldið erum við í boði hjá ungum
hjónum og foreldrum annars þeirra.
Afinn er latur og býðst til að vera
barnapía heima, en amman kemur
með okkur niður í bæ. Við erum níu
saman í hópi og höfum meðferðis
kerti og stjörnuljós til að tendra og
hafa smáviðhöfn á öllum stöðunum
í Národní Trída í leiðinni og svo erum
við með kampavínsflöskur og glös.
Þegar kemur á Václavské-torg kem-
ur reyndar í ljós, að sumir í hópnum
hafa nestað sig enn betur, m.a.
amman, sem er með heimalagað
slívóvitsj frá Mæri þaðan sem hún
kemur, og veitir ekki af, því það er
nokkuð kalt. Allt þetta stóra svæði
er fullt af fólki og önugt að halda
hópinn í troðningnum. Okkur tekst
þó að þoka okkur áfram alla leið
uppað styttu efst á torginu, en það
tekur langan tíma, því að mörgu er
að huga. A einum stað eru einhveij-
ir að syngja við gítarundirleik, ann-
ars staðar er stappað og hrópað, hér
spilar einn á nikku og þarna er hóp-
ur að syngja lög frá Bæheimi, lengra
annar með lög frá Mæri. Þar þarf
amma að stoppa lengi og syngja
með. Bláókunnugt fólk fellur í faðma
og óskar hvert öðru til hamingju
með sigurinn og þegar klukkan slær
tólf fljúga tapparnir úr flöskunum
og maður lendir bókstaflega í
freyðivínssturtu. Meiri kossar, faðm-
lög, sopar, hlátrar og heillaóskir.