Morgunblaðið - 28.01.1990, Síða 25

C 25
MORGUNBLAÐIÐ MEISININGARSTRAUMAR SUNNUDAGUR 28. JANÚAR 1990
lÆXiULAS'T/Hvad óttumst vid mest í sjálfum okkurf
Stefnumót við Faust íKalifomíu
EINN AF þeim sem sótt hafa leikstjórnarmenntun erlendis er Ásgeir
Sigurvaldason, sem lauk námi frá University of California, Irvine vor-
ið 1989 með uppsetningu á fyrri hluta Fausts eftir Goethe. Hann þreyt-
ir nú frumraun sína sem leikstjóri hér heima ásamt öðrum leikstjórum
afyngri kynslóðinni í dagskrá smáverka, sem Þjóðleikhúsið hefur
tekið saman undir vinnuheitinu Stefhumót.
Asgeir hóf leikstjómarnám sitt
1986, en hafði áður stundað
leiklistarnám í tilraunaleikhúsdeild
New York University, þar sem kenn-
ararnir komu m.a. úr undirheima-
leikhúsi 7. áratug-
arins. Einn af
kennuram hans
var pólski leikhús- .
frömuðurinn Jerzy
Grotowsky, sem
Ásgeir vann með í
tvö ár. í leikstjórn-
arnámi sínu setti
hann m.a. upp Sjúk
'i ást eftir Sam Shepard, Skjald-
bakan kemst þangað líka eftir Áma
Ibsen og Antígónu eftir Anouilh. En
lokaverkefni hans var eins og áður
er getið Faust. Hvers vegna valdi
hann Faust, eitt erfiðasta leikverk
allra leikbókmenntanna?
„Mér fannst það við fyrsta lestur
yfirþyrmandi, stórt og flott, mikil
klassík. Ég vildi takast á við erfið-
ari verk eftir því sem liði á námið.
Allir hinir leikstjóranemarnir voru
að setja upp Shakespeare. Ég rakst
á splunkunýja þýðingu eftir Luke á
ensku sem mér fannst bæði ljóðræn
og nógu nálæg til þess að hún gæti
^gert sig á leiksviði.“
Hvað var erfiðast í uppsetning-
unni?
„í fyrsta lagi þurfti ég að taka
ákvörðun um Faust með ársfyrirvara
fyrir verkefnaskrá leikhússins í skól-
anum og þá hófst forvinnan. Ég bar
saman þýðingar, greindi verkið, bjó
til leikgerð, þar sem ég reyndi að
nálgast hinn upprunalega Faust,
sem Goethe skrifaði á æskuáranum,
en gaf aldrei út. Það fannst ekki
fyrr en eftir dauða hans. Það vora
vissir fordómar hjá kennuranum
mínum gagnvart Goethe, því ensku-
mælandi þjóðir eiga sinn eigin Faust
eftir Marlowe. Eins var erfitt að
sannfæra leikarana sem tóku þátt í
uppsetningunni (allt nemendur við
sama skóla) að það væri þess virði
að reyna við Faust og gefa þýðing-
unni og verkinu tækifæri á leik-
sviði.“
Hver er grandvallarmunurinn á
Faust Goethes og Marlowes?
„Heimsmynd og hugmyndafræði
verkanna eru gjörólíkar. Hjá Goethe
er hún meira í ætt við „heiðni" en
hjá Marlowe er hún kristin og púri-
tönsk. Boðskapurinn hjá Goethe er
í ætt við kenningar Nietsche, þ.e.
handan við gott og illt, og byggir
ekki á kristnum andstæðum.“
Hvernig túlkaðir þú boðskap
verksins?
„Hjá Goethe er guðinn og hjáguð-
inn Jarðarandinn, sem er hin skap-
andi frummóðir alls, sem lifir. Krist-
in hefð hefur haldið niðri hinu kven-
lega og sett jafnaðarmerki á milli
óhaminnar náttúru (sem þó ber að
hemja) og hins kvenlega. Goethe
stillir upp hugmyndinni um uppljóm-
un og þroska mannsins, þ.e. að horfa
á veröldina í afstæðu samhengi í
stað þess að líta alltaf á hana sem
baráttu milli andstæðna. Allt verkið
er í hrópandi mótsögn við hugmynd-
ir vestrænnar menningar um sjálfa
sig.“
Hvað var það sem heillaði þig
sérstaklega í Faust?
„Mest heillandi persóna verksins
er Mefistofeles. Persóna hans er
skyld Loka í norrænu goðafræðinni
— hann er fallegur, sjarmerandi, en
tvíeggjaður. Hann er það sem við
óttumst mest í okkur sjálfum. Um
leið og við höfum greint hann, þ.e.
teljum okkur vita hver hann er —
þá skiptir hann um ham. Goéthe
gerir Mefistofeles ekki að kristna
djöflinum, heldur fer hann lengra
aftur með hann og finnur hina upp-
haflegu goðsagnafyrirmynd, þá sem
við m.a. þekkjum úr grísku goða-
fræðinni í líki Díonýsusar. Mefisto-
feles er fulltrúi þess þáttar í mann-
legu eðli, sem við vildum helst kveða
niður, því hann brýtur í bága við
allar venjur og hefðbundið gildis-
mat. Við getum aldei fest hendur á
honum, dregið hann í dilk og afmáð
hann. Þess vegna er hann hættuleg-
ur.“
eftir Hlín
Aqnarsdóttur
DJRSS/Fremstur evrópskrapíanistaf
Tár í augum
FRANSKIPÍ ANISTINN Michel Petrucciani hefúr hlotið þegnrétt í
bandarískum djassi. Hann hefúr sest að í Bandaríkjunum og fetað í
fótspor annarra evrópskra píanista eins og George Shearings, Maríu
McPartlands, Victor Feldmans, André Previns og Joe Zawinuls. Blue
Note-hljómplötuútgáfan sendir árlega frá sér Petrucciani-skífú og
heitir sú nýjasta MUSIC.
Petrucciani semur alla tíu
ópusana er þar má heyra, en
hann hefur það framyfir marga
djassmenn sem semja allt sem þeir
hljóðrita að hann er snjall að byggja
—og hefur laglínu-
næmi. Mér hefur
oft flogið í hug
hversu stór hluti
af þeim aragrúa
frumsaminna
djassópusa sem
hljóðritaðir hafa
verið síðustu ár eru
lítt bitastæðir og
eftir Vernharð
Linnet
fæstir þeirra hafa ratað á efnisskrá
annarra en höfunda — jafnvel þó
frábærir séu. Sú íslensk djassskífa
er ég hlusta einna oftast á er Sam-
stæður Gunnars Reynis Sveinssonar.
Hann er langfremsta djasstónskáldið
sem við eigum og eitt frumlegasta
djassskáld Norðurlanda — en ég man
ekki til þess að íslenskir djassleikar-
ar hafi haft verk hans á efnisskrá
sinni — afturá móti hefur danski
djasspíanistinn Ole Kock Hansen
leikið verk eftir hann víða.
Kannski er þetta gamla sagan —
enginn er spámaður í sínu föður-
landi — eða bara það að auðveldast
er að leika standardana séu menn
ekki að leika eigin verk. Miehel Pe-
trucciani er spámaður í djassheimin-
um óg jafn vinsæll í Frakklandi og
Bandaríkjunum og þegar hlustað er
á nýju skífuna læðist að manni sá
grunur að nú ætli hann að festa sig
í sessi og klifra upp vinsældalista.
Hann er með hljóðgerfla, ásláttar-
hljóðfæri og nikku til að skreyta
tríóið sitt sígilda. Upphafsópusinn,
Looking up, gæti sómt sér á vin-
sældalistum: Manchini-bragð í
laglínu og Methenyísk útfærsla —
svo koma Minningar frá París,
dramatík í lýrikinni og harmónikka
og tár í augum, en spuninn er hreint
og tært ljóð þar sem fagur ásláttur
Petrucciani og skýr tónhugsun sam-
einast í einfaldri línu. Hann byggir
á skóla impressjónistanna og Evans
sem Hancock, Corea, Jarrett og þeir
félagar fullkomnuðu í Bandaríkjun-
um og legið hefur nær evrópskum
hugsunarhætti ert flest önnur ný-
mæli í síðari tíma djasstónlist. Á
Norðurlöndum hafa margir slegið
tært í þeim stíl enda handgengnir
evrópskum tónskáldskap. Clausen í
Danmörku, Stenson í Svíþjóð, Eyþór
hér heima og fleiri og fleiri — og
enn fleiri á meginlandinu — en eng-
inn stendur Petracciani á sporði.
Hann er óefað fremstur evrópskra
píanista að Martial Solal og Tete
Montóliu frátöldum — en stíll þeirra
er annarrar ættar.
Michel
Petrucciani
Á leið upp
vinsældalistana?
Þriðji ópus skífunnar heitir My
bebop tune. Þar er sveiflan á fullu.
Andy McKee bassaleikari, Victor
Jones trommari og píanistinn einir.
Ekkert af aukahljóðfærum. Laglínan
einföld en persónuleg, eins og það
er nú orðið erfitt að leika slikt
bíbopp. Klisjur meistaranna glymja
ekki í eyrum og Petrucciani ekkert
að látast vera taugaveiklaður snill-
ingur — svo eru sömbur og fleira
gott á Music og Taina Maria raular
með honum og er skrifuð fyrir út-
setningu á áslættinum.
Þessi skífa er að því leyti ólík
fyrri skífum Petrucciani að hljóð-
gervlar skreyta hana. Samban er
ekkert nýnæmi hjá honum; hér er
Brasilíusvíta númer 2. Sú fyrsta var
á síðustu skífu: M.P. plays M.P. En
aðalatriðið er að þó hann fari ekki
hefðbundnar slóðir — er ekkert
smekklaust hér að finna heldur sumt
það frískasta er hann hefur hljóðrit-
að fyrir Blue Note.
„Spurningin um þjóðlega eða ekki þjóðlega list er óþörf
— spurningin um góða list eða ekki skiptir öllu.“
MYNDLISTÆr orðið „íslenskt
mikilvægt í myndlistf
Um þjóðleglieit
SAMHLIÐA FJÖLGUN sýninga og eflingu listalífsins síðustu ára-
tugi hefúr stundum komið upp umræða um hvort ákveðin mynd-
list sé þjóðleg eða ekki, og þá undir þeim formerkjum að erlend-
ir listastraumar séu af hinu illa. Þeir listamenn sem ekki láta sér
nægja viðfangsefiii úr sögu þjóðarinnar eða lýsingar á landinu
hafa stundum mátt sætta hinum verstu ákúrum; listamannadeilan
sem Jónas frá Hriflu kom af stað 1942 verður lengi í minnum
höfð sem mesti áreksturinn í okkar listasögu á þessu sviði. En
þau viðhorf, sem menntamálaráðherra setti þá fram, heyrast
enn; þeim er stundum skotið inn sem viðbót þegar fjallað er um
verk listamanna af yngri kynslóðinni.
Það er hægt að velta upp sést nú af þeirri arísku þjóðremb-
spumingunni um hvað er ingsframleiðslu, sem þúsundára-
þjóðleg list og hvað ekki á marg- ríkið hélt á lofti, en ýmsir þeir sem
an hátt. Menn gefa sér mismun- nasistar bönnuðu og gerðu verk-
andi forsendur fyrir svarinu, og efnalausa á sinni stjórnartíð eiga
eru misjafnlega sér fastan sess í listasögunni.
strangir á þau Nokkrir íslenskir myndlistar-
skilgreiningar- menn hafa skapað sér orðstír á
atriði sem lögð alþjóðavettvangi, og hafa í því
era til grundvall- hvorki goldið þess né notið sér-
ar. Það má líta á staklega að vera íslendingar; þeir
tvö dæmi til að era virtir fyrir verk sín, og við
sýna að svarið erum ávallt hreykin, þegar fréttir
getur ekki verið berast hingað heim af góðu gengi
einfalt. landans erlendis. Ef við færum
Almenna Bókafélagið hefur gefið hins vegar að spyija, hvort list-
út bækur sem Frank Ponzi tók sköpun þessa fólks sé íslensk list
saman um myndir sem erlendir eða ekki, verður fátt um svör, því
listamenn gerðu á ferðum um ís- að listamennirnir sjálfír velja sér
land á 18. og 19. öld. Þær mynd- víðari sjóndeildarhring, og sannir
ir sýna okkur landið, búskapar- listunnendur eru opnir fyrir fleiru
hætti og þjóðina á einstæðan hátt. en Þv> sem þe>m er næst. Ef svo
En era þessar myndir íslensk list? V8er> ekki, hefði lítið upp á sig að
- Myndefnið er islenskt, en lista- kynna íslenska list erlendis, og
mennirnir ekki, svo hér má svara enn mmni ástæða væri til að fá
á ýmsa vegu. verk erlendra listamanna til sýn-
Á síðasta ári kom út merk bók >nKa hér á landi.
eftir Hörð Ágústsson, „Dóms- Spurningin um þjóðlegheit er
dagur og helgir menn á Hólum“. einfaldlega óþörf, vegna þess að
Þar er fjallað um mjög áhugavert ah>r menn- listamenn jafnt sem
efni, sem mögulega tengir aðrir, bera merki uppruna síns.
íslenska menningu enn fastari Marc Chagall sagði eitt sinn í við-
böndum en áður við hið alþjóðlega tal>. að ..hver einasti listmálari er
svið. En er þetta íslensk list? - fæddur einhvers staðar". Enginn
Fjalirnar eru líklegast skornar á getnr hlaupið frá því, og enginn
íslandi, mögulega af íslenskum sannur listamaður reynir slíkt;
manni, en viðfangsefnið er erlent, uppgerð af öllu tagi skapar falsk-
alþjóðlegt - svo enn er svarið við an tón, sem heyrist fyrr en varir.
spurningunni skilyrt. Þess vegna er spurningin óþörf
Þessi dæmi eru auðvitað ekki °g >' r»un skaðleg, því hún beinir
tekin vegna þess að vert sé að athyglinni frá því hvort um sé að
svara spurningunum um hvort ræða góða list eða ekki.
listaverk geti talist þjóðleg eða Listamaðurinn Charles Burch-
ekki, heldur til að sýna hversu field komst að niðurstöðu, sem
varhugavert er að láta þær skipta hæfir vel sem lokaorð hér: „Til
einhveiju máli yfir höfuð. Góð að ná til fólks um allan heim þarf
myndlist hlýtur að vera jafngóð listamaður að eiga rætur í sínum
hvar sem er, og léleg list batnar tíma og á sínum stað. Þeir sem
ekki þó hún fái á sig þjóðræknis- myndast við að vera alþjóðlegir
stimpil. Síðari fullyrðinguna má eða þjóðlegir af ásetningi, fram-
styðja með því að benda á, að lítið leiða aðeins gelda list.“
eftir Eirík
Þorlóksson