Morgunblaðið - 26.08.1990, Blaðsíða 10

10 c
MORGUNBLAÐIÐ MENNINGARSTRAUMAR SUNNUDAGUR 26. ÁGÚST 1990
BÓKMENNTIR/£r ógnin enn?
Með Galínu
ÆVISOGUR frægs fólks eru ekki séríslenskt fyrirbæri þó magnið
hér sé ef til vill í hærri kantinum miðað við fólksfjöldann og allt
það. Uti í löndum blómstrar þessi bókmenntagrein svo sem ekki
síður en oftast eru fengnir skrásetjarar ef ekki eiga í hlut rithöfund-
ar. En Galína Vishnevskaja, söngkona og eiginkona sellósnillingsins
Mstilavs Rostropovitsj, hefur ekki talið ástæðu til að láta skrifa
eftir sér en ævisaga hennar kom út fyrir nokkru og AB hefur nú
sent hana frá sér í sérlega vel unninni þýðingu Guðrúnar Egilson.
Bækur af þessu tagi eru vita-
skuld misjafnar að gæðum,
sumar harla léttvægar og nafla-
skoðunin þreytandi. En ekki hjá
Galínu. Þar er sagt frá af hispurs-
leysi og sjálfs-
öryggi og ritleikni.
Galína setur ekki
ljós sitt undir
mæliker og það er
frískandi hversu
hispurlaus hún er
án þess votti fyrir
yfirlæti því ein-
hvern veginn
fannst mét' bara að hún hefði fullan
rétt til að skrifa í í þessum tón.
Þó að bemskulýsingar séu fyr-
irferðarmiklar í fyrri hluta bókar-
innar og um margt vel gerðar stað-
næmdist ég og hugsun tnín öllu
meira við síðari hlutann þegar að
því kemur að Galína er að feta sig
áfram á listabrautinni. Eftir að hún
hefur að segja frá námi sínu og
starfi við Bolshoi og síðan auðvitað
frammistaða hennar í einstökum
hlutverkum. Samhliða því kemur
sagan af afskiptum og yfirgangi
stjórnarherranna á öllu er varðar
lista- og menningarlíf í Sovétríkjun-
um á þessum tíma. Ogleymanleg-
astur varð mér þáttur Shostakovitsj
og barátta hans við kerfið og menn-
ina innan í því. Sem endar í mann-
eskjulegum harmleik og er ekki sá
eini. Að þessum hluta bókarinnar
þótti mér mestur fengur. Sú frá-
sögn er varla ýkt en lygilega mis-
kunnarlaus engu að síður. Hún
kynnir okkur líka þegar leiðir þeirra
Rostropovitsj liggja saman og þar
er ást við fyrstu sýn. Með ærslum
og ákefð hefst sambúð þeirra og
þar með einnig einna fróðlegasti
kafli bókarinnar. Augljóst er að
Rostropovitsj naut verulegra for-
réttinda, býr við betri ytri kost en
sauðsvartur almúginn. En skilyrði
fylgja slíkum forréttindum og það
hlytur að koma að því að þau hjón
lenda í útistöðum við báknið þegar
þau sætta sig ekki lengur við þá
meðferð sem ýmsir merkir lista-
menn og sumir vinir þeirra sæta.
Þeirra á meðal var Solshenitsyn en
honum bjóða þau að búa hjá sér
eftir að stjórnvöld taka að gruna
Galina Vishnevskaja
hann um græsku. Myndin sem Ga-
lína skissar upp af skelfilegri að-
stöðu listamannanna og samskipt-
um við menningarsnauða og
grimma valdhafa gefur innsýn í
óhugnað býsna nærri í tímanum og
við vitum að er enn ótrúlega víða.
Við tef lum f ram
nýjum vörum frá
andiamo.
STEINAR WAAGE
SKÓVERSLUN
símar 18519-689212
TXUÚS/Hver kenndi Robert Johnson?
Tónlist djöfiilsins
ROBERT Johnson er án efa dáð-
asti Mississippiblússöngvarinn
og þeir sem lítið þekkja til Miss-
issippiblúsins láta sem hann sé
nánast eini blússöngvarinn frá
þríhyrningnum á milli Miss-
issippi- og Yazoo-fljótsins sunnan
við Memphis. Þó Robert Johnson
sé vissulega einn merkasti tón-
listarmaðurinn frá þessu svæði,
þá átti hann sínar fyrirmyndir,
sem margar eru litlu ómerkari,
þó ekki hafi þeim verið eins
hampað.

Itónlist Roberts Johnsons má
finna áhrif frá ýmsum tónlistar
mönnum og jafnvel textabúta og
laglínur sem hann hefur sannan-
lega lært af öðrum. Þó oft sé erfitt
að segja til um
hvað sé nýtt og
hvað sameiginleg-
ur blúsarfur má
heyra áhrif frá
Tommy Johnson,
Chariie Patton,
Lonnie Johnson,
Scrapper Blackw-
ell og ekki síst Son
eftir Árna
Matthiasson
House.
Eddie James „Son“ House, fædd-
ist í Riverton í Mississippi 1902.
IÆTKL1ST/Hvemig vegnar íslenskri
leikhúsmenningu erlendis?
Leikhúslistamenn
gera víðreist
STEFÁN Baldursson leikstjóri hefur á undanförnum þremur árum
fengist við leikstjórn í nágrannalöndunum, jafnframt því sem hann
hefur sett upp sýningar hérlendis. Hann hefur aðallega starfað á
Norðurlöndunum og gengið vel, ef marka má viðtökur áhorfenda
og viðbrögð gagnrýnenda, sem hafa farið lofsamlegum orðum um
starf hans. I Los Angeles hefur hann stjórnað sviðsettum leiklestri
á Degi vonar eftir Birgi Sigurðsson með bandarískum leikurum og
hefur reyndar fengið tilboð um að koma þangað á næsta ári og
setja verkið upp á vegum Los Angeles Theatre Centre. Hann er nú
einu sinni enn á förum, í þetta skiptið til Noregs, þar sem hann
ætlar að setja upp Sölku Völku á det Norske Teater í Ósló þar sem
leikið er á nýnorsku í einu glæsilegasta leikhúsi N-Evrópu.
Að því loknu heldur Stefán til
Álaborgar, þar sem Dagur von-
ar fer á fjalimar hjá Borgarleikhús-
inu. Það verður í annað skiptið sem
hann starfar þar, því áður setti
hann upp „Heima
hjá afa“ eftir Per-
OIov Enquist í
sama leikhúsi.
Með honum fara
íslenskir leik-
myndateiknarar,
þær Þórunn
Sigríður Þor-
grímsdóttir og
Messíana Tómasdóttir, sem munu
starfa með honum hvor í sinni upp-
færslunni. Það má því fullyrða að
með vinnu sinni sé Stefán farinn
að flytja út með sér íslenska leik-
húsmenningu eins og hún gerist
best, bæði á sviði leikstjórnar, leik-
ritunar og leikmyndahönnunar.
Áður en Stefán byijar á Sölku
Völku þarf hann fyrst að „skreppa"
til Stavanger og ljúka við uppsetn-
ingu á víkingaleikriti um Harald
hárfagra á vegum Borgarleikhúss-
ins þar. Það verður sýnt í nýrri
menningarhöll í Sola rétt fyrir utan
Stavanger, sem er eitt ríkasta sveit-
arfélag landsins, enda í návígi við
olíuframleiðsluna í Norðursjó. Höf-
undur leikritsins heitir Ase-Marie
Nesse og er aðallega þekktur sem
ljóðskáld í heimalandi sínu. Leikrit
hennar er frábrugðið öðrum leikrit-
um af svipaðri gerð að því leyti að
ekki bregður fyrir einni einustu
orrustu í því. Samt fjallar það um
orrustuna í Hafursfirði þegar Har-
aldur hárfagri á að hafa sameinað
Noreg í eitt ríki. Það gerist daginn
fyrir og eftir orrustuna, er mjög
ljóðrænt og tengist sögu Stavan-
ger. Þess má geta að ísienski leikar-
inn Hjalti Rögnvaldsson leikur í
þessari uppfærslu, en hann er fastr-
áðinn leikari við Borgarleikhúsið í
Stavanger.
Fyrsta verkið sem Stefán setti
upp erlendis var breska leikritið
„Road“ eftir Jim Cartwright. Það
var sýnt í Árósum 1988, nánar til-
tekið í Svalegangen sem er 25 ára
gamalt sjálfstætt leikhús. Hann fór
aftur til Árósa í byijun þessa árs
og í það skipið til Borgarleikhússins
og setti þar upp Villiöndina eftir
Ibsen. „Vinnan við Villiöndina var
afskaplega gefandi og skemmtileg-
Það myndaðist sterk samstaða milli
mín og leikaranna og mér fannst
takast það sem kannski einkennir
meir og meir vinnubrögð mín í leik-
húsinu, en það er að virkja frum-
kvæði leikaranna sjálfra og láta þá
fínna að þeir eigi stóran þátt í upp-
setningunni. Við það eykst ábyrgð
þeirra og samkennd og það verður
mun auðveldara að skilja við þá á
frumsýningu lokinni, sem vissulega
verður oft hlutskipti mitt, þar sem
ég flakka svona mikið milli landa
í vinnu minni.“ Stefán segir tals-
vert algengara erlendis að leikstjór-
ar hafí tillögurétt um verkefni og
séu oftar spurðir hvaða leikrit þeir
hafi sjálfír áhuga á að setja upp,
ólíkt því sem hér gerist, þar sem
leikstjórinn kemur oftast til skjal-
anna eftir að búið er að ákveða af
verkefnavalsnefndum eða leikhús-
stjórum hvaða leikrit skulu sett
upp. Þessvegna hefur hann m.a.
getað komið íslenskum leikritum á
framfæri, enda hefur raunin orðið
sú. Að vísu valdi leikhússtjórinn í
Örebro í Svíþjóð sjálfur Sölku
Völku, sem Stefán setti þar upp
haustið 1988, hafði séð sýningu
Leikfélagsins á sínum tíma. En
hvernig skyldi vera að setja sama
verkið upp í þrígang? „Það er spenn-
andi svo framarlega sem það líður
góður tími á milli uppsetninganna.
eftir Hlin
Aqnarsdóttur