Morgunblaðið - 30.09.1990, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 30. SEPTEMBER 1990
ÞÝSKU RÍKIN SAMEINAST
landi“. En nú er þetta búið og
gert, lestin er ekki bara lögð af
stað, eins Willy Brandt, fyrrverandi
kanslari, orðaði það, hún brunar í
mark. Og það án þess að nokkur
fengi rönd við reist né hægt á ferð-
inni, atburðarásin öðlaðist sjálf-
stætt líf, kannski var það nóttina
örlagaríku í Leipzig er herópiðy
„Þjóðin, það erum við!“ breyttist í
„Við eram ein þjóð!“
Skyndilega eru íbúar tveggja
gerólíkra ríkja á sama báti. Svo
ólíkra að margir héldu því fram að
myndast hefðu tvær mismunandi
þjóðir, hvor með sín sérkenni. „Fyr-
Tómstundir
það er mikill mun-
ur á frístundaiðk-
an Þjóðverja.
ir allar aldir rísa þeir
úr rekkju,“ segir Der
Spiegel kaldhæðnis-
lega um Austur-Þjóð-
verja, „og fara með
börnin á óyndisleg
bamaheimili, drepa
tímann í vinnunni,
bíða eftir verkefnum
og tuldra eitthvað sín á milli. Séu
hugsanir þejrra fagrar á annað
borð þá leitar hugurinn til helgar-
innar þegar farið er í sumarbústað-
inn, sem reistur var framhjá kerf-
inu, og er jafn verndaður og starfíð
var; þeir hangsa þetta áfram eins
og þeir hafa gert í fjörutíu ár og
bíða þess að himnarnir opnist, bíða
kraftaverksins; að allt gangi uppi í
landi þeirra."
Svo eru hinir, „klæddir sam-
kvæmt nýjustu tísku, jafnvel smart-
ari en í auglýsingunum, allt frá
hárgreiðslunni til Gucci- eða Bally-
fótabúnaðarins, alltaf brúnir eftir
sumarfrí og ljósaböð, úr handar-
krikanum leggur angan af Estée
Lauder og Joop, við bíllykilinn
hangir silfursleginn hlébarði, í vesk-
inu gullkortið og í bijósti óhaggan-
legt sjálfstraust.“
eftir Pól Þórhallsson
ÉG VEIT ekki hvort komið
var fram yfir miðnætti að-
faranótt 10. nóvember en í
öllu falli kveikti ég enn einu
sinni á útvarpinu — í þetta
sinn var það þýska útvarpið.
Það er bein útsending frá
Berlín og stemmningin
minnir á kj ötkveðj uhátí ð.
Ég heyri viðtal við borgar-
stjórann, Walter Momper.
Hæstu flugi nær hann þegar
honum verður að orði: „í
kvöld er þýska þjóðin ham-
ingjusömust þjóða!“
gefnu að til sé eitthvað í ætt við
þýsku þjóðina — verið hamingju-
söm? Og af hveiju ætti Walter
Momper að skera úr um það? Og
ég minnist orða Gustavs Heine-
manns, þurrpumpulegasta, minnst
áberandi og þess vegna kannski
dæmigerðasta forseta Vestur-
Þýskalands sem svaraði þurrlega
þegar blaðamaður spurði hann
hvort hann elskaði Þýskaland: „Ég
elska konuna mína.“
Suskind kemst að þeirri niður-
stöðu eftir að hafa grandskoðað
eigin sálarkima og sinna jafnaldra,
’68-kynslóðarinnar, sem varð „náð-
ar hinnar síðbomu aðnjótandi“, eins
og Helmut Kohl komst að orði, og
sleit bamsskónum eftir stríð, að
honum sé nokkur eftirsjá -í hinu
„andlausa, litla, óvinsæla og hag-
kvæma Sambandslýðveldi Þýska-
Skyndíbitastaðir
Hnossgæti í austri og vestri.
EINEGGJA TVÍBURAR
- ÓLÍK SYSTKIN
^^^^mnig kemst rithöfundur-
l^^inn Patrick Siiskind að
orði í nýlegri grein þar
sem hann veltir vöngum yfír sam-
einingu þýsku þjóðarinnar. Og hann
heldur áfram: Eg hélt ég hefði feng-
ið áfall. Þetta hlaut að vera mis-
heym. Ég varð að endurtaka setn-
inguna upphátt til þess að skilja
hana: „í kvöld er þýska þjóðin ham-
ingjusömust þjóða!“ — og fékk samt
engan botn í hana. Var maðurinn
ekki með öllum mjalla? Var hann
drukkinn? Var ég orðinn svona of-
urölvi? „Þýska þjóðin" — hvað er
nú það? Ibúar Vestur-Þýskalands
eða Austur-Þýskalands? Vestur-
eða Austur-Berlínarbúaj? Eða
kannski allir saman? Kannski líka
við Bæveijar? Og ef til vill ég sjálf-
ur? Og af hveiju „hamingjusöm“?
Síðan hvenær getur þjóð — að því
SAGAIM DÆHKERÐAN
HISSKILNIHG
eftir Sæmund G. Halldórsson
„Ríkisskáidið“ Christa Wolf lýsir í nýrri bók sem reyndar var skrifuð
fyrir áratug hvernig öryggislögreglan snuðraði um hennar einkahagi
og fær heiftarskammir fyrir vikiðtrjá vestur-þýskum gagnrýnendum.
Er þetta ófrægingarherferð, nauðsynlegt uppgjör eða ef til vill dæmi-
gerður misskilningur?
Aárunum eftir seinna stríð varð
fljótt mikill munur á samfélags
þróun í vesturhluta Þýskalands ann-
arsvegar og hinsvegar í austurhlut-
anum sem Sovétmenn hemámu og
varð 1949 að þýska Alþýðulýðveld-
inu. Fljótt kom upp sú spurning
hvort ekki væru að myndast tvær
þjóðir með mismunandi tungutak,
sögu og lífshætti, sérstaklega eftir
að aðskilnaðurinn varð næstum alger
1961 við tilkomu múrsins. Bæði rík-
in háðu samkeppni á öllum sviðum,
efnahagslega og hemaðarlega urðu
þau mikilvægustu bandamenn hvors
stórveldisins, á íþróttasviðinu skaraði
A-Þýskaland oft fram úr (nú síðast
á fijálsíþróttaleikunum í Split) og
síðast en ekki síst á menningarsvið-
inu. í Austur-Þýskalandi eru starf-
andi 80 sinfóníuhljómsveitir, sumar
framúrskarandi; stór leikhús með
fastráðnum leikurum eru jafnvel rek-
in í smábæjum og viðurkenndir rit-
höfundar og málarar lifðu tii skamms
tíma ágætasta lífí svo lengi sem þeir
storkuðu ekki stjórnvöldum landsins.
Einn glæsilegasti ménningarfull-
trúi austur-þýska ríkisins var skáld-
konan Christa Wolf. Hún hefur náð
því að verða mest lesni þýski höfund-
ur bæði í austri og vestri og eftir
hana voru flestar bækur þýddar á
önnur mál á síðustu tíu árum. Sex
mánuðum eftir að múrinn féll og
Austur-Þýskaland var langt komið
við að má sig út af landakortinu og
þar með hina þýsku tilraun til „raun-
verulegs" sósíalisma biríi Christa
Wolf stutta skáldsögu undir titlinum
„Það sem eftir situr“ (Was bleibt).
Þetta er vitnisburður skáldkonu (sem
greinilega er Christa Wolf) sem verð-
ur fyrir því að öryggislögreglan,
Stasi, tekur upp strangt eftirlit með
henni, það er njósnað um hana dag
og nótt, bréf hennar opnuð o.s.frv.
Síðan er því lýst hvernig skáldkonan
fyllist ótta, hún æðir um eins og ljón
í búri, hættir að treysta nokkrum
manni og veit ekki hvernig hún get-
ur haldið áfram að lifa. Lýsingin er
einstakur vitnisburður um andlegt
ofbeldi lögregluríkisins gagnvart
þegnum sínum. En hversvegna birt-
ist hún fyrst núna? Sagan var skrif-
uð 1979 og höfundur gerði enga til-
raun til að koma henni á framfæri
þar til nú; hvorkf í austri né í
vestri. Einmitt þetta vakti mikla
bræði ýmissa vestur-þýskra ritský-
renda sem fordæmdu tækifæris-
stefnu höfundar og bentu á að hún
hefði um tíma átt sæti í miðstjórn
flokksins og að hún sagði sig ekki
úr kommúnistaflokknum fyrr en í
október 1989, þegar fyrstu mótmæL
in brutust út á götum Leipzig. í
heimalandi höfundar hafa hinsvegar
þeir fáu sem ekki eru að beijast fyr-
ir atvinnu sinni eða eru á hraðnám-
skeiðum í markaðskerfi og vestur-
þýskum skattalögum sýnt Christu
Wolf mikinn skilning. Mesti rithöf-
undur Vestur-Þýskalands, Gunter.
Grass, gerir slíkt hið sama: „Hún er
ekki hetja og hefur aldrei gert
tilkall til þess ... Hún hefur greini-
lega trúað því allt til loka að hægt
væri að stuðla að fegurra mannlífi
í austur-þýsku samfélagi með því að
beita áhrifum sínum innan frá. Ég
hef hins vegar aldrei haft trú á
þessu, sem gefur mér samt engan
rétt til að ráðast á hana.“ (Der Spieg-
el, 16. júlí 1990)
í nóvember 1989 kom Christa
Woif fram opinberlega til að hvetja
til þess að þýska Alþýðulýðveldið
gæti haldið áfram vissri sérstöðu og
sjálfstjórn. Núna segir hún að þarna
hafi hún gert sig seka um einfeldn-
ingshátt því þegar hún lesi aftur
dagbækur sínar sjái hún að þeirri
tilraun til uppbyggingar sósíalisma
sem hún og vinir hennar hafi viljað
stuðla að hafi í raun lokið 1968. Hún
hafi ásamt fleirum tekið þá endan-
legu ákvörðun að vera um kyrrt í
Austur-Þýskalandi 1976 þegar ljóða-
söngvarinn Wolf Biermann var gerð-
ur útlægur, en þá fylgdi honum
ljöldi mennta- og listamanna. sem
ekki sættu sig lengur við skoðana-
kúgunina.
I raun má segja að Christa Wolf