Morgunblaðið - 07.10.1990, Page 15

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 7. OKTÓBER 1990
C 15
ættismanna. Þegar ég spurði hvað
þeir mundu skrifa svöruðu þeir að
jafnvel þó þeir skrifuðu um það sem
við hefðum verið að tala um þá
yrði því varla breytt.
Eyðimörkin
Það er vandasamt að lýsa ferða-
lagi inn í eyðimörk, maður sér svo
margar sýnir, og eftir á veit m'aður
ekki hvað er satt og hvað vitleysa.
í mínu tilfelli, það sem kemst næst
sannleikanum, er að frá Lanxhou
hafði ég tekið lest um Hexígöngin
til Jiayuguans og þaðan rútu til
Dunhuangs.
Þeir sem fyrst er vitað til að
búið hafí í Hexígöngunum voru
Wusun-menn — fyrstu fórnarlömb-
in í röð þvingaðra þjóðflutninga úr
göngunum inn í Mið-Asíu. Þeir voru
hraktir út af Yuechi-mönnum sem
síðar voru hraktir út af Xiongnu-
mönnum. Á 1. öld e. Krist tókst svo
heijum Han-keisaraættarinnar
(206 f. Kr,—220 e. Kr.) að hrekja
Xiongnu-menn á brott. (Flóttinn til
vesturs leiddi loks til rupls og ráns
Evrópu á fjórða öld af afkomendum
þeirra undir forystu Atla Húnakon-
ungs). Upp frá þessu voru Hexí-
göngin oftast á valdi Kínveija. Ann-
að slagið tókst þó Tíbetum,- Mongól-
um og tyrkneskum þjóðflokkum að
stofna þarna konungsríki sem oft
borguðu samt Kínveijum skatta.
Mongólar ríktu yfir Kína frá 1271-
1368 (heimsveldi þeirra náði átíma-
bili allt frá Búrma til Rússlands)
og Mansjúríu-menn frá 1644-1911,
en báðar þessar innrásarþjóðir tóku
að meira og minna leyti upp 'lífs-
hætti og menningu Kínveija og
höfðu höfuðborgina í Peking. Borg-
inar á vinjum Hexí-ganganna voru
eins konar útvirki kínverska keis--
araveldisins. Þarna höfðu aðsetur
hermennirnir sem gættu Kínamúrs-
ins, og eins þeir sem fóru í hernað-
arleiðangra lengra inn í Mið-Asíu.
Silkivegurinn lá um þessar borgir
og kaupmenn sem komu frá vestri
þurftu oft að setjast að í þeim til
langs tíma á meðan þeir biðu eftir
leyfi til að fá að halda áfram inn í
landið. Margskonar fjöllistafólk fór
þarna einnig um til að skemmta
íbúunum, og kirkjur margra trúar-
bragða spruttu upp. Smám saman
dró þó úr mikilvægi þessara borga
og í dag eru þær aðeins einmana
eyðimerkurborgir sem reyna að
sýna viðleitni til að vera „stórar"
eins og Pekíng.
í Jiayuguan skoðaði ég „ósigran-
legasta virkið undir himninum" sem
Ming-keisaraættin (1368-1644)
reisti eftir að herir mongólsku keis-
araættarinnar höfðu verið hraktir
hér um aftur til heimahagana. Og
löngu fyrir þessa atburði höfðu Kín-
veijar talið þessar slóðir marka
endamörk hins siðmenntaða heims.
Þarna át ég t.d, brauð mitt og drakk
ávaxtasafa á grundunum sem Lao-
Tse, sem sagður er upphafsmaður
Taoismans og höfundur „Bókarinn-
ar um veginn“, á að hafa riðið um
á buffalóanum sínum á leiðinni út
í buskann til að lifa í ró síðustu
æviárin. Síðar teygðu keisararnir
svo Kínamúrinn
hingað vestur og
sögðu að fyrir
austan hæfist
sjálft Miðríkið en
fyrir vestan Bar-
baralandið, og
náði Miðríkið þó
oft dijúgan spöl
inn í Barbaral-
andið
í Dunhuang
skoðaði ég m.a.
Mogao-hellana
hverjum í er víst
fólginn heimsins
mesti fjársjóður
Búdda-styttna og
málverka. Hellarn-
ir voru að mestu
höggnir á tímabil-
um Norður, Sui og
Tang-keisaraætt-
arinnar (386-907),
gróskutíma Búd-
disma í Kína. Til
þessa dags hafa
varðveist 492-hell-
ar sem innihalda
yfir 2.000 styttur
og yfír 45.000 múrmálverk. Veggir
hellanna eru m.a. málaðir ævintýr-
um Búdda Sakyamuni en einnig eru
margar myndiar af Silkivegarferða-
mönnum sem vildu kaupa sér gæfu
á ferðum sínum með því að fjár-
magna gerð hellanna. Stytturnar
eru yfirleitt af Búdda Sakyamuni,
Búddisvöttum, og lærisveinunum
Anada og Kasyapa. Sagt er að stíll
þessara listaverka sé blandað af
indverskum, grískum og kínversk-
um stílbrigðum.
Það sem helst dró að sér athygli
mína er ég ferðaðist um Hexí-göng-
in voru þó ekki fornminjar heldur
eyðimörkin. Þegar nóttin og dagur-
inn önduðu yfir sandinn, fleyttu
honum, átti ég þess kost að hlýða
á eyðimerkurtónverkið: Eins og tón-
verk hafsins og himinsins, þögn,
gróft brotin af eilífðarbrælunni,
sorgleg vegna stefsins um hættunar
sem aðskilja samstæður lífsins,
seiðandi vegna vonarinnar, draum-
anna og ímyndanna sem hún kveik-
ir í brjóstinu — án boðskaps en
samt ein af ástæðunum fyrir svo
mörgu annars óskiljanlegu.
umkringja sameiginlega húsa-
garða.
Húsin eru yfirleitt tveggja hæða
timburkofar, neðri hæðin notuð sem
eldhús, geymsla og gripahús, á efri
hæðinni svefnpláss. Hríslum, stáum
og öðru þvílíku er safnað upp á þak
og notað sem eldsneyti. Aðalfæðan
eru ýmiss konar hveitilengjur sem
eru kryddaðar, soðnar og borðaðar
með grænmeti og kjötflísum. Úrval
í verslunum er ekki mikið, en þó
nóg af helstu nauðsynjum: tíbetsk-
um trúaráhöldum eins og bænahjól-
um og bjöllum; til búsins, hnakkar,
reiðtygi, leðurstígvél og Baoan-hní-
far; snjóhlébarðaskinn fyrir þá efn-
uðustu og skartgripir úr beinum
og silfri handa eiginkonum þeirra.
Margir eyða klukkustundum á
hveijum degi í að ganga eða skríða
dæmi tilvitnun úr bók Che Muqis
(ritstjóra tímaritsins „Kína alþýð-
unnar“) sem hann skrifaði um Silki-
veginn: „Einu sinni þegar ég og
konan mín vorum að borða gúrkur
í kvöldmatinn fór hún að tala um
hinar slæmu afleiðingar sem hlut-
ust af banni Jiang Qings (ekkja
Maós og ein af fjórmenningunum
sem handteknir voru við uppgjörið
eftir menningarbyltinguna) við út-
lendum vörum. Þá sagði ég: Af
hveiju ættum við að banna útlendar
vörur sem gera okkur gott — eins
og gúrkur? Þær komu nú um Siljri-1
veginn frá vestrinu.“
Ég fékk far með blaðamönnunum
frá Línxia til Lanzhou í gömlum
heijeppa sem þeir höfðu til umráða.
Umræðuefnið á leiðinni var m.a.
fátæktin. í sveitinni og spilling emb-
höfuðkúpur, fór ég að velta fyrir
mér hvort þetta væri ef til vill nokk-
urs konar framúrstefnu-fornminja-
safn. 'Ástæðan fyrir því að ég
strandaði í Lanzhou var sú, að til
að fylgja Silkiveginum þurfti ég að
komast suður í sveitir, en þangað
liggja engir lestarteinar auk þess
sem útlendingum er bannaður að-
gangur að áætlunarbílunum. Loks
greip ég til þess ráðs að klyfja mig
farangri mínum, halda út á þjóðveg
og „húkka“ far. Fyrstur stoppaði
áætlunarbíllinn og bauðst bílstjór-
inn til að taka mig uppí gegn 100%
aukaþóknun! Með þessum hætti
komst ég til Linxia og Xiahe (og
reyndar hef ég þurft að notast við
þessa aðferð síðan til að ferðast
með áætlunarbílunum).
Til fortíðar í tíbetsku þorpi
Línxia lá á tveimur af leiðunum
sem Silkivegurinn lá um frá
Changhan inn í Gansú-hérað. Hér
settust að arabískir kaupmenn og
staðurinn gegndi mikilvægu hlut-
verki í útbreiðslu íslams í Kína. I
dag eru Hui-Kínveijar fjölmennast-
ir í Línxia, Han-Kínverjar eru marg-
ir, og hér eru einnig heimkynni
Donxiang-Kínverja, sem taldir eru
afkomendur hermanna Genghis
Khans er settust þarna að á 13.
öld eftir mongóla-innrásina inn í
Jiamuyang (lifandi Búdda sem nú
Iifir í sinni sjöttu endurholdgun —
staða innan stjórnkerfis Lamaism-
ans sem kemur næst á eftir Dalaí
Lama og Panchen Lama að mikil-
vægi). Klaustrið samanstendur af
sex skólum: Skólum hins dýpri
búddisma, æðri og lægri trúfræða,
stjörnufræða, laga- og læknis-
fræða. Einu sinni störfuðu þarna
yfír 4.000 munkar og klaustrið
hafði yfir 100 öðrum smærri
klaustrum að ráða. En það fór illa
út úr menningarbyltingunni
(1966-76) og eftir að það var opnað
aftur 1980 hefur ríkið takmarkað
ijölda munkanna við 500. Árið 1985
brann musterið sem hýsti skóla hins
dýpri búddisma til kaldrá kola. Svo
vildi til, að einmitt þegar ég var
staddur í Xianhe, var endurbygg-
ingu musterisins nýlokið. í tilefni
þess drógu munkarnir fram hið
helga klæði af Búdda og breiddu
úr því á hlíðar bæjarijallsins og
bændurnir efndu til hestamanna-
móts sem stóð í fimm daga.
Ekki gat ég séð annað en að
hinir tíbetsku bændur byggju við
mjög léleg lífskjör: Moldarveggir
hringinn í kringum klaustrið,
hneigjandi sig og beygjandi, snúa
bænahjólunum og'Tiafa fyrir sér
búddíska texta — þetta fólk gengur
óhemju illa til fara og betlar.
Mér fannst Han- og Hui-Kínveij-
arnir yfirleitt líta út fyrir að vera
efnaðri en Tíbetarnir og er það e.
t.v. í samræmi við boðskap Lamais-
mans að fátækt sé mikil dyggð.
Eitt sinn beindi einn Hui-Kínveiji
athygli minni að hundunum, sem
eru þarna um allt flatmagandi í
skuggum húsveggjanna, og sagði
mér að Tíbetarnir tryðu að látnir
munkar breyttust í hunda í næstu.
endurholdgun — þess vegna væri
svona mikið af hundum í þorpinu.
Meðan ég dvaldi í Xihe varð ég var
við að rígur er á milli þjóðarbrot-
anna sem þarna búa saman.
Næst lá leið mín eftir Silkiveg-
inum aftur til Lanxhou. Á leiðinni
þangað gisti ég eina nótt í Línxia
og komst þar í kynni við kínverska
blaðamenn sem voru að afla „upp-
lýsinga" í ferðabók er þeim hafði
verið gert að setja saman. Það er
reyndar mjög fyndið að lesa þessar
kínversku ferðabækur; égftek sem
Stefán Úlfarsson gengur
frægustu þjóðleið
allratíma.
inni til Linxia en' sveigði þá til
Lanzhou þar sem farið var yfir'fljót-
ið. Allar leiðirnar runnu síðan sam-
an í eina í Hexígöngunum og fylgdi
þeim gegnum Kínamúrinn við Jiay-
uguan og til Dunhuangs. Við Dun-
huang greindist leiðin aftur í þrennt
eftir því hvernig farið var út úr
Gansu og fyrir Taklamakan-eyði-
mörkina í Xinjiang.
Sjálfur tók ég lest frá Xian til
Lanxhou, höfuðborgar Gansu-hér-
aðs, þaðan sem ég svo komst ekki
í burtu í nokkra daga. Larixhou er
ekki ósvipuð Xian, og reyndar flest-
um þeim kínversku borgum sem ég
hef komið til, en þær vaxa upp eins
og lítil afkvæmi Pekíngar: enginn
nen-nir neinu, allir rífast út af öllu,
íbúarnir flestir hinir illa klæddu,
andlitsflötu og skáeygðu Han-kín-
versku hortittir. (Athugasemd núm-
er eitt: Þetta er yfirdrifin lýsing,
en svona uppnefni ég Kínveijana
þegar þeir fara í taugarnar á mér.
Athugasemd númer tvö: í Kína búa
56 þjóðarbrot. Han-Kínveijar, þeir
sem upphaflega settust að í dölum
Gulafljóts, skópu kínversku menn-
inguna og fóru oftast með völdin í
landinu, eru lang flestir, eða 'u.þ.b.
93% af þjóðinni. Tíbetar, Mongólar,
Hui-kínveijar (múslímskir afkom-
endur arabískra kaupmanna sem
settust að í Kína aðallega á 7., 8.
og 9. öld) og Uygur-menn (múslím-
skir afkomendur tyrkneskra hirð-
ingja sem settust að í Xinjiang og
Gansu á 9. öld) eru stór hluti af
hinum sjö prósentunum og búa
flestir í norður og vestur héruðum
landsins, þar af margir á slóðum
Silkivegarins. Hver borg er með
sitt friðartorg, sínar forboðnu borg-
ir, alþýðuhallir og byltingarsöfn,
hér og þar eru lystigarðar, oft fal-
legir, og einu skjólin undan hinum
yfírþyrmandi hring- og krossgötu-
kerfum sem teygja sig frá miðjunni
til svartra frumskóga fjölbýlishúsa
og eiturspúandi verksmiðjuskor-
steina.
í Lanzhou-safni bauðst mér að
vaða gegnum þykk Iög ryks og
drullu í leit að sýningargripum og
gerði misheppnaðar tilraunir til að
draga upplýsingar út úr safnvörð-
um sem sögðust aðeins vilja frið til
að sofa. I vandræðum mínum ramb-
aði ég þó inn í undarlegt herbergi
þar sem fram fóru tilraunir með
spegla og leifturljós og þegar lýst-
ist með þessum hætti gegnum
köngulóarvefína, svo glampaði á
Kína. Línxia er eiiis og ég ímynda
mér litla sneið af'Arabíu — ekki
laus við að vera heillandi; en vegna
þess að ég fer Silkiveginn um Xínj-
ianghérað munu fleiri íslömsk sam-
félög verða á vegi mínum, sem ég
mun segja frá í næsta pistli, ætla
ég að láta þetta gott heita frá þess-
' um stað.
Xiahe, skammt suður af Línxia,
er lítið þorp sem spratt upp til að
þjónusta Labrang-klaustrið. íbú-
arnir eru flestir tíbetskir bændur,
en þarna býr einnig slangur af
Han-Kínveijum er aðallega virðast
■'sjá um stjórnsýslustörf, og Hui-Kín-
veijar sem reka flestar einkareknu
verslanirnar. Labrang-klaustrið er
eitt af sex mestu klaustrum gula-
hatts — i afbrigði tíbetskra trúar-
bragða. Það var stofnað 1709 af