Morgunblaðið - 07.10.1990, Side 20

20 C
MORGUNBLAÐIÐ FJOLMIÐLAR SUNNUDAGUR 7. OKTÓBER 1990
t
Stórbrotinn maður þrátt
fyrir alla sína hógværð
- segir Einar Heimisson umsjónar-
maður heimildamyndar um Olaf Jó-
hann Sigurðsson sem Sjónvarpið sýnir
í tengslum við „Litbrigði jarðarinnar“
UNNIÐ er nú á vegum Sjónvarps-
ins að gerð heimildarmyndar um
skáldið og rithöfundinn Ólaf Jó-
hann Sigurðsson, höfund „Lit-
brigða jarðarinnar“ sem verður
eitt stærsta verkefni Sjónvarpsins
á næsta ári. Aætlað er að sýna
* verkið um páskana, en tökum er
nýlokið undir sljórn Agústs Guð-
mundssonar. Einar Heimisson hef-
ur aftur á móti haft veg og vanda
við gerð heimildarmyndarinnar
um skáldið. Viðmælendur eru 23
talsins þannig að reynt er að
draga upp sem breiðasta mynd
af rithöfundinum. Þá verða mynd-
inni leikin atriði, sem skrifuð hafa
verið upp úr verkum Ólafs Jó-
hanns, í leikstjórn Hlínar Agnars-
dóttur.
Eg geri ráð fyrir að það hafi verið
vegna þess að ég þekkti Ólaf
ansi vel síðustu árin sem hann lifði,“
segir Einar þegar hann er að því
, spurður hvers vegna hann hafí verið
fenginn til að gera heimildarmyndina.
„Þegar ég var í menntaskóla, kynnt-
ist ég þessum stórkostlegu smásögum
hans sem hann sendi frá sér á árun-
um 1942 til 1946. Ég hreyfst mjög
og skrifaði síðan ritgerð um þær á
sínum tíma í MR. Ég hafði þá sam-
band við Ólaf. Við kynntum'st og það
var afar gefandi fyrir mig. Olafur
Jóhann var mjög sérstakur maður og
þó hann bæri hógværðina alltaf með
sér, held ég að fáir hafí haft eins
mikil áhrif á þá sem hittu hann. Per-
: sónan var svo sterk. Hann fór alltaf
sínar eigin leiðir í lífínu. Hann var
róttækur ungur maður, skrífaði þess-
ar hvössu sögur upp úr 1940, ætlaði
sér að breyta heiminum og gekk
mjög vasklega fram í því satt að
segja. Verk hans voru bæði umdeild
og vöktu andúð margra. Síðan fór
hann að breytast bæði sem persóna
og rithöfundur. Hann mildaðist með
árunum og þessi síðustu ljóð hans
eru eins og brunnur liðínna tíma frek-
ar en samtímaspegili.“
Ólafur Jóhann fæddist árið 1918
og lést nokkrum vikum áður en hann
hefði orðið sjötugur árið 1988. „Það
er virkilega ánægjulegt að Sjónvarpið
skuli vilja leggja svona mikið að
mörkum til að kynna verk hans. Það
- veitir ekki af nú á tímúm þegar
tungumáiið er að glata sínum lit-
brigðum," segir Einar.
Einar er 23 ára gámall og hefur
verið í við nám í nútímasögu og þýsk-
um nútímabókmenntum í Freiburg í
Þýskalandi. Hann hefur nýlokið við
gerð annarrar heimildarmyndar fyrir
Einar Heimisson
Sjónvarpið sem verður á dagskrá í
nóvember. Hún ber yfirskriftina „Inn-
flytjendur á ísiandi" og fjailar um
fólk sem hingað hefur komið frá
stríðslokum og fram á okkar daga.
„Ég held að ýmislegt muni koma í
ljós í þeirri mynd sem koma mun
fólki á óvart. Mynd þessi er nokkurs
konar framhald af mynd um gyð-
inga, sem hingað komu fyrir stríð,
og sýnd var í Sjónvarpinu í fyrra.
Lítill nútímamansöngur
Þá hefur Einar nýlega skrifað sína
fyrstu skáldsögu sem ber titilinn
„Söngur um konu“. Vaka-Helgafell
mun gefa bókina út og er hún vænt-
anleg á jólabókamarkaðinn. „Þetta
er svona lítill nútímamansöngur. Sag-
an gerist í okkar allra nánasta
samtíma úti í Mið-Evrópu. Hún fjall-
ar um íslenska stelpu, sem ætlar sér
stóra hluti á söngsviðinu. Hún fer til
Evrópu til að læra söng, en gengur
hálf-brösuglega. Hún kynnist strák
frá Búdapést og með þeim takast
miklir kærleikar áður en byltingin í
Ungveijalandi brýst út. Verkið geng- *
ur út á samband tveggja persóna frá
ólíkum stöðum og ekki hvað síst út
á hans miklu vonir um endurreisn
þjóðar sinnar um leið og hann er að
bijótast undan þeirri fullkomnu bæi-
ingu, sem fylgir því að alast upp í
kommúnisku þjóðfélagi. í ieiðinnj er
þetta spegill samtímans og sögunnar.
Sagan tengist þessum miklu bylting-
artímum, sem við nú lifum, og þessum
heimi, sem er stöðugt að breytast.
Þetta er líka svolítil hugleiðing um
ást á okkar tímum.“
Vörumerki sem
Sjónvarpið
skóp, en mala
nú gull fyrir
samkeppnisað-
ilann á Krók-
hálsi.
Er Sjónvarpið ríkisrekinn
fjölmiðlaskóli fyrir Stöð 2?
FYRIR fjórum árum voru þau Páll Magnússon og, Edda Andrés-
dóttir skrautfjaðrir fréttastofu Sjónvarps, Ómar Ragnarsson var
þá fjöllistamaður fréttastofunnar og Hallur Hallsson var sá starfs;
maður hennar sem fólk hafði hvað mest skiptar skoðanir um. I
dag eru þessi andlit sem urðu til hjá Sjónvarpinu, stjörnumar í
vetrardagskrá samkeppnisaðilans á Krókhálsi. Það var eðlilegt á
sínum tíma þegar Stöð 2 var stofnuð að einhverjir héldu yfir en
að straumurinn haldi ennþá áfram hlýtur að teljast óeðlilegt.
Fyrirtæki sem missir sína reyndustu og kunnustu menn yfir til
samkeppnisaðilans getur ekki verið á réttri leið. Með þessu fram-
haldi verður Sjónvarpið æfingabúðir eða fjölmiðlaskóli fyrir til-
vonandi starfsfólk Stöðvar 2.
Hafa ber í huga að sjónvarps-
stöð er ekkert venjulegt fyr
irtæki og þeir sem sinna frétta-
flutningi eru engir venjulegir
starfsmenn. Sjónvarp er meira
fyrir augum almennings en aðrar
stofnanir og þeir sem flytja frétt-
ir eru andlit út
á við, sem í
raun þýðir að
þeir eru eins
konar vöru-
merki. Mark-
aðssérfræðing-
ar Coka Cola vita það betur en
flestir að vörumerki skiptir engu
minna máli á neytendamarkaði
en innihaidið því kók-vörumerkið,
án hinnar leyndardómsfullu upp-
skriftar, er metið tii fjárhæðar
sem- talnameistarar í íslenska
ríkisbókhaldinu teldu stjarnfræði-
legar. Það má því segja að þó svo
fréttastofu Sjónvarps takist að
halda sömu gæðum á innihaldi
fréttatíma, þá sé hún að missa
vörumerki sem hún hefur skapað,
þegar reynd andlit fara yfir til
keppinautarins.
A Stöð 2 virðist aftur vera til
sá skilningur að helstu verðmæti
sjónvarpsstöðvar er fært fólk, —
ekki síst fært dagskrárgerðarfólk
sem er þaulvant fyrir framan
tökuvélar. Þetta sést best á því
að nýlega gerðu stjórnendur þar
Eddu Andrésdóttur tilboð sem hún
gat ekki hafnað. Einnig kemur
þetta fram í því hvernig andlit
Stöðvarinnar eru nýtt. Það er
mjög áberandi þegar vetrardag-
skrá Stöðvar-
innar er skoðuð
hversu innlent
efni er mikið í
höndum
reyndra manna
sem flestir
hafa komið nálægt fréttastofum.
Flest þetta fólk er líklegt til að
draga að áhorfendur auk þess sem
góð áferð og framsetning þátt-
anna er tryggð. Stöð 2 er ekki á
höttunum á eftir nýgræðingum, —
hún ætlar ekki að kosta tilraunir
og uppeldi. Frekar kaupir hún
reynslu, færni og þá vonandi
áhorfendur í þeirri von að fjár-
munir skili sér í fleiri auglýsingum
og betur greiddum áskriftargjöld-
um.
Það er engin launung að frá
Sjónvarpinu fer fólk yfir á Stöð 2
vegna hærri launa. Sjónvarps-
menn telja sig bundna af samn-
ingum um laun og bera því fyrir
sig að þeir geti ekki greitt starfs-
mönnum hærri laun. Vel getur
■ Fyrirtæki
sem missir
sína reynd-
ustu lykil-
menn getur
ekki verið á
réttri leið
verið að þetta sé satt en það breyt-
ir ekki þeirri staðreynd að oft
getur það reynst dýrt spaug að
borga lykilfólki lág laun. í sam-
keppni um fært fólk leitar það á
aðrar slóðir og kostnaðurinn við
að þjálfa sífellt fólk er kannski
ósýnilegur en hann er mikill. Áð
auki er endalaus byijendabragur
í dagskrárgerð ekki til þess fallinn
að fjölga áhorfendum.
Það er ekki tilviljun að á frétta-
stofu Stöðvar 2 eru miklu minni
hreyfingar á starfsfólki en á
fréttastofu Sjónvarps. Við laus-
lega athugun kom í ljós að á und-
anförnum þremur árum hafa
helmingi fleiri hætt hjá fréttastofu
Sjónvarps en hjá Stöð 2. Skyldi
það eitthvað hafa með laun að
gera?
Það skal fullyrt hér að ef Sjón-
varpið ætlar ekki að missa þá
forystu sem það hefur í sam-
keppni við Stöð 2 þá verður það
að bjóða sínum bestu fréttamönn-
um og fréttaflytjendum Krók-
háls-kjör. Sjónvarpið verður að
koma í veg fyrir það að næst
þegar Pál Magnússon vantar
reyndan og vinsælan sjónvarps-
mann þá stilli hann á rás 1 og
bendi á þann sem að honum þyki
bestur.
BAKSVID
eftir Ásgeir Fridgeirsson
ABYRGÐ OGAÐGAT
Sjónvarpsmenn verða að
skynja þá miklu
ábyrgð er þeir axla
fyrir framan sjónvarpsvél-
árnar og minnast þess ætíð
að aðgát skal-höfð í nærveru
sálar“. Þessi tilvitnuðu um-
mæli eru tekin úr einni af
mörgum ágætum greinum
Ólafs M. Jóhannessonar um
ljósvakamiðla í Morgunblað-
inu, nánar til tekið laugar-
daginn 29. september.
Þessi órð eru svo sannar-
lega rétt og þau gilda ekki
aðeins um sjónvarpsmenn,
heldur fjölmiðlamenn yfir-
’ leitt. Þeir verða að gera sér
grein fyrir því að oft hitta
fréttir og frásagnir sem
sverðsstunga og saklausir
verða oft fórnarlömb verka
þeirra ekki síður en þeir
seku, sem ætlunin var að
hirta.
Karlagrobb
Ég vona að mér fyrirgefist
það sem saklaust karla-
grobb, þótt ég riíji upp aldar-
fjórðungs gamla atburði,
þegar sjónvarpið var í burð-
arliðnum. Nær ailir þeir, sem
hófu þar störf í upphafi,
sóttu fræðslu sína til Evrópu,
mestan part til Norðurland-
anna, en einnig til Bretlands.
Einn úr okkar hópi fór þó
til Bandaríkjanna. Það var
séra Emil Björnsson, verð-
andi fréttastjóri. Hann hafði
reyndar áður starfað lieiit
ár í Bretlandi, þannig að
hann var kunnugur sjón-
varpsfréttum þar.
Mér er það jafnan minnis-
stætt þegar séra Emil talaði
við okkur, „strákana sína“,
þegar við vorum allir komnir
heim. Honum var ægimáttur
sjónvarpsins gagnvart ein-
staklingnum mjög ofarlega í
huga. Ofar en okkur, enda
bandarískt sjónvarp mis-
kunnarlausara gagnvart ein-
staklingum en sjónvarp í
Norður-Evrópu var þá. Okk-
ur, „strákunum", fannst
hann kannski á stundum
gera full mikið úr þessu, og
eins og oft vill verða voru
ungir menn ógætnari en sá
sem hafði meiri reynslu að
baki. En smám saman síaðist
þetta inn í okkur, þó ekki
slysalaust.
Mér er til dæmis jafnan í
minni ein frétt sem ég skrif-
aði með mynd af slysi, þar
sem ökumaður varð fyrir því
óláni að aka á ungling á
gangbraut. Ég leyfði mér að
dæma ökumanninn í frétt-
inni og birti mynd af bifreið
hans. Ég minnist þess að
séra Emil sagði þá við mig
sömu orð skáldsins og Ólafur
vitnaði til um aðgát í nær-
veru sálar. Mér fahnst þetta
þá smámunir og var hinn
kotrosknasti, en satt best að
segja er þetta ekki sú frétt
úr mínu starfi sem ég er
hreyknastur af, öðru nær.
Mér er löngu orðið ljóst hve
tilgangslaust það var að ata
mann auri fyrir það sem fjöl-
margir gera og sleppa með,
og hve auðvelt vár að ná
fram þeim hughrifum til
varnaðar, sem ég vissulega
var að reyna að ná, með allt
öðrum hætti.
Breyttir tímar
Fyrirgefið að ég skuli vera
að draga lítilfjörlegt atvik
upp úr glatkistu áranna. í
dag myndi enginn taka eftir
slíkri frétt, né heldur þvi
orðalagi sem ég notaði. En
þá var öldin önnur og svona
fréttamennska tíðkaðist
ekki.
Fréttamenn fyrir aldar-
fjórðungi litu fyrst og fremst
á það sem hlutverk sitt að
skýra frá eins rétt og þeir
vissu. Þeir voru augu og eyru
neytandans og lögðu metnað
sinn í að frásagnir þeirra
væru nánast óumdeilanleg-
ar, hvað sannleiksgildi varð-
aði.
Vissulega telja fjölmiðla-
menn það enn skyldu sína
að segja satt og rétt frá, en
þeir telja sig ekki lengur
skylduga til að vera hlutlaus-
ir áhorfendur. Sumir virðast
jafnvel telja sig eiga að
dæma fyrir neytendur sína
og rekja bæði orsakir og af-
leiðingar þess sem frá er
skýrt. Er slíkt svo sem í góðu
lagi ef þekking er næg að
baki og hlutiægt mat lagt til
grundvallar, en eitthvað
greinir menn nú á um að það
sé ávallt gert.
Af þessu öllu leiðir að fjöl-
miðlamenn verða oft nokk-
urs konar aðilar að máli.
Þeir eru búnir að mynda sér
og öðrum gijótharðar skoð-
anir, sem þeir komast ekki
frá frekar en Saddam frá
Kúvæt, og eiga oft á tíðum
erfitt með að varpa Ijósi á
nýjar staðreyndir, ef þær
koma upp í umræðunni. Þeir
lenda inni í ritdeilum, ekki
fyrst og fremst vegna frá-
sagnar sinnar af atburðum
heldur vegna túlkunar
sinnar, sem oft byggist
óneitanlega á skoðunum
þeirra. Þær skoðanir geta
byggst á lífsviðhorfum, til
dqemis stjórnmálaskoðunum,
en þær geta líka byggst á
upplýsingum, réttum eða
röngum.
Auknar kröfur
Þróun verður ekki stöðv-
uð, hvað þá snúið við. Fjarri
mér er líka að boða nauðsyn
afturhvarfs í ijölmiðlun. Én
hin nýja stefna gerir miklar
kröfur til þ'ess fólks sem
starfar við ljölmiðlun. Það
gerðu hin eldri viðhorf einn-
ig, en meiri ábyrgð hvílir á
herðum þeirra sem.dæma en
bara segja frá. Ég held að
mörg slæm óhöpp hafi orðið
í þróuninni bæði hér og er-
lendis, en þau eiga að verða
til þess að læra af þeim. Og
orð þjóðskáldsins um þörf á
aðgát í nærveru sálar eru
jafn gullvæg og þegar þau
voru fyrst sögð.
Magnús
Bjarnfreðsson