Morgunblaðið - 16.12.1990, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 16. DESEMBER 1990
C 13
Keisaradýrkun: kross á þeim stað þar sem zarinn og fjölskylda hans
voru tekin af lífi fyrir 72 árum í Sverdlovsk.
Stjórnaði aftökunni: Júrovskíj (þriðji frá vinstri í fremstu röð).
ist í aukana í Sverdlovsk.
ípatjev-húsið: þar var morðið framið.
Morðherbergið: skipunin um morðið kom frá Lenín.
Radzínskíj: gamalt leyndarmál
staðfest.
skyldunnar 10 árum áður. Þessu til
staðfestingar birti blaðið ljósmynd
af hauskúpu, sem Rjabov fullyrti að
væri af Nikulási II.
Að sögn Rjabovs þorði hann ekki
að segja frá því að hann hefði fund-
ið bein keisarafjölskyldunnar vegna
andrúmsloftsins á Brezhnev-tíman-
um, en þar sem ástandið hefði batn-
að síðan Míkhaíl Gorbatsjov kom til
valda hefði hann ákveðið að leysa
frá skjóðunni.
Rjabov fór til Ganín-námunnar
1979 til að kynna sér aðstæður.
Hann kveðst hafa komizt að þeirri
niðurstöðu að þegar flytja hafi átt
líkin frá námunni til greftrunar á
leynilegum stað hafi bíllinn festst í
mýrlendi einhvers staðar á leiðinni.
Því hefðu líkin verið vætt með sýru
og þau grafin í mýrinni.
Þegar Rjabov og vinir hans grófu
í mýrinni fundu þeir 11 lík. „Jafnvel
mér reyndist ekki erfitt að bera
kennsl á þau,“ sagði hann. Það sem
sannfærði hann var „fjöldi líkanna,
einkenni sáranna, gervitennur, sem
oft hefur verið lýst í eriendum ritum,
og leifar af sýrupottum umhverfis
líkin“.
Romanov-ráðgátan
Hins vegar kvaðst Rjabov ekki
vilja tilgreina nákvæmlega hvar í
mýrinni hann hefði fundið líkin fyrr
en keisarafjölskyldan fengi sóma-
samlega útför. Moskvufréttir virtust
því ekki vilja útiloka að um gabb
væri að ræða. Margar fjöldagrafir
úr borgarastríðinu eru í mýrinni og
eitthvað virðist málum blandið í sam-
bandi við gervitennurnar, sem
Rjabov kvaðst hafa fundið.
Tannlæknir keisarafjölskyldunn-
ar, Serge Kostrítskíj, sem flúði frá
Rússlandi í byltingunni, kvaðst hafa
skilið skýrslur sínar um tannviðgerð-
ir eftir í St. Pétursborg, en leit að
þeim bar ekki árangur. Einu gervi-
tennnurnar, sem getið er um í heim-
ildum í sambandi við keisarafjöl-
skylduna, eru gervitennur Botkins
læknis og þær fundust á allt öðrum
stað.
Ekkert kom fram um það hvort
ummerki eftir sár, sem Nikulás hlaut
á höfði þegar reynt var að ráða
hann af dögum'1890, væru á haus-
kúpunni sem fannst. Sá langi tími
sem leið áður en sagt var frá líkfund-
inum þótti grunsamlegur. Rjabov
kvaðst hafa líkin í sinni vörzlu, en
vildi ekkert um það segja hvar þau
væru niðurkomin og hvar þau hefðu
verið geymd í 10 ár.
Um það leyti sem Rjabov sagði
frá líkfundinum fékk Elísabet
drottning boð um að fara í fyrstu
heimsókn brezks þjóðhöfðingja til
Sovétríkjanna. Afi hennar, Georg
V, og Nikulás II. voru systrasynir
og getum var að því leitt að-sovézk-
ir ráðamenn kynnu að hafa séð sér
hag í því að spurningum um dauða
„Nicky frænda" yrði svarað. Ljóst
er að hafi Rjabov rétt fyrir sér falla
ýmsar kenningar, sem komu fram
um afdrif keisarafjölskyldunnar af
því að engin lík fundust eftir blóð-
baðið.
Saga Önnu Andersons
Ein lífseigasta kenningin var sú
að kona að nafni Anna Anderson,
sem skaut upp kollinum í Berlín
1920, væri Anastasja Níkolajevna
keisaradóttir. Hún hætti ekki til-
raunum til að fá dómstóla til að við-
urkenna að hún væri lögmætur erf-
ingi Romiánov-hásætisins fyrr en
1977, sex áður en hún lézt í Charl-
otteville í Virginíuríki, Bandaríkjun-
um.
Anna Anderson kvaðst hafa
sloþpið lifandi úr skothríðinni í íp-
atjev-húsinu, en henni tókst aldrei
að gefa viðhlítandi skýringu á því
hvernig henni hefði tekizt að flýja
frá Ekaterínburg. Margt af því sem
hún sagði frá þernskuárum sínum
við rússnesku hirðina var hins vegar
svo sannfærandi að margir trúðu
því að hún væri í raun og veru Anast-
asja.
Meðal þeirra sem enn trúa Önnu
Anderson eru Anthony Summers og
Hauskúpan: líkin fundin?
Tom Mangold, höfundar metsölu-
bókarinnar The File On the Tsar,
sem kom út í Bretlandi 1976. Þar
voru birt skjöl, sem lýstu því í smá-
atriðum hvernig Anastösju hefði
tekizt að komast undan.
Summers og Mangold telja hugs-
anlegt að þjónarnir hafi verið myrtir
í Ipatjev- húsinu, en að keisarinn
og Alexej hafi sennilega verið skotn-
ir á einhveijum stað í grennd við
Ekaterínburg. Keisaradrottningin og
dætur hennar hafi verið fluttar með
lest til Perm, um 350 km vestur af
Ekaterínburg, vegna hótana Vil-
hjálms II. Þýzkalandskeisara um að
gera innrás í Rússland, ef eitthvað
kæmi fyrir ættingja hans • þar.
Drottningin og dæturnar hafi verið
í haldi í Perm þar til í nóvember
1918, en síðan horfið sjónum.
A þessu tímabili; júlí til nóvember
1918, reyndi ein dóttirin að flýja að
sögn Summers og Mangolds, en hún
náðist og var einangruð frá móður
sinni og systrum. Þeir telja að þéssi
dóttir hafi verið Anastasja.
Birzt hafa enn ótrúlegri frásagnir
þess efnis að Romanov-fjölskyldan
hafi komizt lífs af, tekið sér nýtt
nafn og setzt að í Danmörku, Bret-
landi, Bandaríkjunum eða á Spáni.
Tatjönu bjargað?
Nýstárleg staðhæfing um afdrif
keisarafjölskyldunnar kom fram í
bókinni Armour Against Fate eftir
brezka hernaðarsagnfræðinginn
Michael Occleshaw í fyrra. Hann
hélt því fram að Hugh Trenchard,
fyrsti yfirmaður brezka flughersins,
og brezki leyniþjónustuforinginn
Richard Meinertzhagen hefðu sent
fimm menn með leynd til Ekaterín-
borgar til að bjarga keisaranum og
fjölskyldu hans í flugvél. Að lokum
tókst þeim aðeins að bjarga Tatjönu
stórhertogainnu," sagði Occleshaw,
sem studdist við dagbækur Mein-
ertzhagens.
Radzínskíj hyggst ljúka við bók
sina um dauða keisarafjölskyldunnar
á næsta ári. Varla væri hægt að
velja betri tíma til útgáfunnar, því
að vinsældir zarsins aukast stöðugt
og Lenín hefur beðið mikinn álits-
hnekki síðan Gorbatsjov kom til
valda . Ráðizt hefur verið á styttur
af Lenín í sovézkum borgum, en á
sama tíma bjóða götusalar ljósmynd-
ir og helgimyndir af síðasta zamum.
Með bók sinni vonast Radzínskíj
til að geta gert goðsögnina um Len-
ín að engu. Hann telur að morð
Leníns á keisaranum og fjölskyldu
hans hafí markað upphafið að blóð-
ugum hreinsunum Stalíns. „Stalín
var sannur lærisveinn Leníns," segir
hann. „Harmsaga þjóðar okkar hófst
með Lenín.“
Til skamms tíma töldu sovézk
yfirvöld minningu keisarans hættu-
lega og bönnuðu að hans væri
minnzt. Margir stuðningsmenn rúss-
nesku rétttrúnaðarkirkjunnar hafa
litið á á Nikulás II. sem píslarvott,
en kirkjan var lengi treg til að ijúfa
bann stjórnvalda. Fyrir níu árum tók
deild rússnesku rétttrúnaðarkirkj-
unnar í New York keisarafjölskyld-
una í dýrlingatölu.
Jarðýtur Jeltsíns
Árið 1977 gaf framkvæmdastjórn
kommúnistaflokksins leynileg fyrir-
mæli um að ípatjev-húsið skyldi
jafnað við jörðu í varúðarskyni. Á
þeim tíma komu fram nýjar upplýs-
ingar um morðið í útsendingum vest-
rænna útvarpsstöðva til Sovétríkj-
anna.
Borís N. Jeltsín, sem þá var leið-
togi flokksins í Sverdlovsk, fram-
’ fylgdi skipuninni. Hann^sendi jarðýt-
ur í skjóli myrkurs til Ipatjev-húss-
ins, sem stóð við Sverdlov-stræti,
eina helztu umferðaræð borgarinn-
ar. Nú virðist hann sjá eftir því að
hafa látið bijóta húsið niður. „Ég
get vel ímyndað mér að við munum
fyrr eða síðar skammast okkar fyrir
þessa villimennsku," segir Jeltsín,
sem nú er forseti rússneska sovétlýð-
veldisins, í nýútkomnum endurminn-
ingum.
Þar sem glasnost-stefna Gorb-
atsjovs hefur stuðlað að auknu um-
burðarlyndi hefur baráttan fyrir end-
urreisn Romanov-ættarinnar smám
saman getað farið fram fyrir opnum
tjöldum. Dæmi um það hafa verið
ítarlegar greinar í blöðum og tímarit-
um um líf og dauða keisarafjölskyld-
unnar. Nú er unnið að gerð kvik-
myndar um dauða Romanov-fjöl-
skyldunnar. Afkomendur rússneska
aðalsins hafa komið á fót sérstökum
samtökum til að beijast fyrir endur-
reisn Romanov-ættarinnar.
Fámennir hópar keisarasinna og
aðrir „rússneskir ættjarðarvinir"
hafa gert vegsömun Nikulásar að
einu helzta baráttumáli sínu. Sumir
þeirra höfða til Gyðingahaturs með
því að benda á að bæði Júrovskíj,
foringi aftökusveitarinnar, og
Sverdlov voru Gyðingar. Mikil að-
sókn hefur verið að sýningu í Æsku-
lýðshöllinni í Moskvu er nefnist „Síð-
ustu dagar Romanov-ættarinnar“.
Þar er meðal annars sýnt líkan af
kjallara ípatjev-hússins, þar sem sjá
má blóðslettur upp um alla veggi.
Píslarvotturinn
Á afmæli morðsins í fyrra leysti
lögregla upp útifund á lóð ípatjev-
hússins í Sverdlovsk. Nokkrir voru
handteknir, en kirkjan neitaði að
hjálpa þeim. Nokkrir sögðu sig úr
henni og gengu í kirkju rússneskra
útlaga. Þessi hópur hefur fengið
aðstöðu í skrifstofu þingmanns frá
Sverdlovsk og eitt helzta baráttumál
hans er að borgin verði aftur kölluð
Ekaterínburg.
Melkhísedek erkibiskup fór til
Moskvu seint í október, meðal ann-
ars til þess að koma í veg fyrir fjölda-
úrsagnir úr kirkjunni í Sverdlovsk,
og fékk Alexíj patríarka til að sam-
þykkja að kirkja yrði reist á morð-
staðnum. Ákveðið hefur verið að
kenna kirkjuna við alla píslarvotta
Rússlands. „Engar skírnir, útfarir
eða hjónavígslur munu fara þar
fram,“ sagði erkibiskupinn við Bill
Keller. „Þetta verður staður píla-
gríma, iðrunar og bæna.“
„Þjóðin mat Nikulás keisara mik-
ils,“ sagði erkibiskup, þótt hann
tæki fram að hann hefði haft galla
frá sjónarmiði kirkjunnar, meðal
annars vegna þeirrar þolinmæði sem
hann hefði sýnt Raspútín, síberíska
munkinum sem hafði mikil áhrif á
konu hans með dáleiðsluhæfileikum
sínum.
„Síðan keisarinn var líflátinn hef-
ur minning hans lifað með þjóðinni,“
sagði Melkhísedek. „Hann lifir enn,
ekki sem dýrlingur, heldur vegna
þess að hann var tekinn af lífi án
dóms og laga og varð að þola rang-
læti og þjást fyrir trú sína ...“