Morgunblaðið - 08.03.1991, Qupperneq 3

'MÖfeétJNéL^ÐÍÐ! Ftíá’f ÍÍDÁGÖM5 áJ M'1r2Í; 1 9&
% %
Nokkrar staðreyndir
um Stígamót
Á því eina ári sem liðið erfrá
því Stígamót tóku til starfa, 8.
mars 1990, hafa verið tekin þar
503 viðtöl vegna sifjaspella og
annars kynferðisofbeldis. Þaraf
eru 315 viðtöl, eitt eða fleiri, við
þolendurkynferðisofbeldis, sem
flestir voru konur, samtals 250
einstaklingar. Tengdust mál
þeirra ýmist nýafstöðnu kynferð-
isofbeldi eða frá fyrri tíð og í sum-
um tilvikum var um hvort tveggja
að ræða. Yngsti þolandinn sem
rætt var við var 3 ára gömui
stúlka, eisti þolandinn 81 árs
gömul kona. Þá voru mörg viðtal-
anna við aðila sem starfa á einn
eða annan máta að málefnum
barna.
Búseta þeirra þolenda sem leit-
uðu til Stígamóta skiptist þannig
að 60% þeirra bjuggu á höfuð-
borgarsvæðinu, en 40% á lands-
byggðinni og var dreifing þeirra
nokkuð jöfn eftir landshlutum.
Þessi fjöldi er athyglisverður, ekki
síst með tilliti til þess að erfitt
getur verið að ræða um kynferðis-
ofbeldi í síma, en mörg viðtalanna
við þolendur á landsbyggðinni
fóru fram símleiðis.
Af þeim málum sem bárust til
Stígamóta á þessu heila ári, voru
ofbeldismenn karlmenn í nær öll-
um tilvikum. Sá yngsti 9 ára gam-
all og sá elsti 90 ára gamall. Af
málunum 503 var ofbeldismaður-
inn í 117 tilvikum faðir þolanda, í
68 tilvikum stjúpfaðir, í 127 tilvik-
um ættingi, í 89 tilvikum vinur eða
kunningi, í 8 tilvikum maki þol-
anda, í 62 tilvikum ókunnugur og
í 104tilvikum heyrði ofbeldismað-
urinn undir annað en pfangreint.
í þeim hópi er m.a. að finna kenn-
ara þolanda, nágranna, sérfræð-
inga og aðra aðila sem þolendur
telja ekki með öllu ókunnuga.
í mörgum viðtölum var ekki
greint frá hjúskaparstöðu ofbeid-
ismannsins, en af þeim viðtölum
þar sem slíkt kom fram var meiri
hluti ofbeldismanna kvæntur.
Þá kom einnig í Ijós að ekki var
hægt að merkja meiri tíðni kyn-
ferðisofbelda hjá einni stétt um-
fram aðra, hvorki hvað varðar
stétt og stöðu ofbeldismanna né
heidur þolenda.
Á árinu var unnið í 18 sjálfs-
hjálparhópum, þar af voru 12 hóp-
ar fyrir þolendur sifjaspella og 4
fyrir þolendur nauðgunar. Sér-
stakur sjálfshjálparhópur var
starfrækturfyrir unglingsstúlkur
og sérstakur hópur fyrir mæður
og maka þolenda. í sjálfshjálþar-
hópunum koma konursaman til
þess að deiia með hver annarri
sárri reynslu og sækja styrk til að
takast á við vandamál sem rekja
má til sifjaspellanna eða nauðg-
unarinnar. Rætt er um afleiðingar
ofbeldisins á líf kvennanna, tján-
ingu, sjálfsmat, þunglyndi, sam-
skipti við karlmenn ofl. 4-5 konur
eru í hverjum hóp og 2 leiðbein-
endur og hittist hver hópur 15
sinnum á þriggja mánaða tíma-
bili. Allar konur eiga einnig rétt á
einstaklingsviðtölum, á undan
eða eftir. Þá eru einnig haldnir
vikulega svokallaðir 12-spora
fundir fyrir þolendur sifjaspella.
Einnig eru haldin sjálfsvarnarná-
mskeið, veitt ráðgjöf og þolendum
sem þess óska veittur stuðningur
og aðstoð við skýrslutöku hjá
RLR, læknisskoðun og það ferli
sem þeir vilja fara í með sín mál.
Fullur trúnaður ríkir gagnvart öll-
um sem leita til Stígamóta, þjón-
ustan er endurgjaldslaus og ekki
þarf að gefa upp nafn. Símanúm-
er Stígamóta er 91 -626868 og
91-626878. VE
brjóta reglur foreldra sinna, t.d.
útivistarreglur eða það að þær
megi ekki smakka áfengi og ekki
verður það til að hjálpa þeim. Við-
brögð foreldranna mótast stund-
um því miður meira af reglunum
sem voru brotnar, en glæpnum
sem var framinn.
En það skiptir óskaplega miklu
máli að allir þolendur geti sagt frá
nauðguninni, geti rætt um það
sem gerðist við vinkonu, móður,
vin, systur og hvern sem er. Því
ef þolandinn hefur einhvern sem
hægt er að ræða málið við er lík-
legra að málið komist áfram, þol-
andinn hljóti aðstoð og jafnvel
kjark til að kæra nauðgunina. En
það er sammerkt með öllum þol-
endum í nauðgunarmálum að þau
eru hrædd við að sökinni verði
komið yfir á sig með spurningunni
— hvað gerðir þú? Enda eru það
því miður algeng viðbrögðin frá
umhverfinu."
— Viðbrögð sem verða tii þess
að margir nauðgarar eru aldrei
kærðir, ekki satt?
„Jú, það er erfitt að segja við
konu sem hefur verið nauðgað, nú
skalt þú kæra. Því það er litið á
þolendur nauðgunar allt öðrum
augum en fórnarlömb annarra
glæpa. Það spyr enginn mann sem
brotist hefur verið inn hjá: Af
hverju varst þú ekki heima hjá
þér, af hverju geymir þú fjármæta
hluti heima hjá þér, af hverju átt
þú fallegt heimili, af hverju ertu
með glugga á húsinu þínu ... En
kona sem hefur orðið fyrir nauðg-
un þarf að svara sambærilegum
spurningum. Hún þarf að gera
grein fyrir ferðum sínum, klæðn-
aði, hvort hún var búin að drekka,
hvort hún ræddi við manninn,
hvort hún gerði þetta og gerði hitt,
jafnvel hvernig hennar persónu-
lega lífi og þar með kynlífi er hátt-
að.
Hún þarf að gera grein fyrir sínu
háttalagi og sinni hegðan, langt
út fyrir það sem hún þyrfti að gera
hefði hún verið beitt annars konar
ofbeldi. Það er kannski ekkert
óeðlilegt að margar konur hugsi
sem svo, ég á fullt í fangi með að
komast í gegnum afleiðingar
nauðgunarinnar, ég hreinlega
treysti mér ekki til að kæra.“
Nauðgunartilraunir
— Hvað um nauðgunartilraunir
„Við skilgreinum nauðgunartil-
raun rétt eins og nauðgun, það
felst engin munur á ofbeldinu hvort
sem samfarir koma til eða ekki.
Við nauðgunartilraun, eins og
nauðgun er konan búin að finna
fyrir algeru valdsleysi og það er
ekki á hennar valdi að stjórna því
hvort til samfara kemur á endanum
eða hvort nauðguninni er afstýrt
með einhverju móti. Þetta er nokk-
uð sem ástæða er til að leggja
áherslu á og aðstoðin hér er ekki
síst fyrir konur sem verða fyrir
nauðgunartilraun en konur sem er
nauðgað. Afieiðingarnar geta verið
þær sömu,“ segir Björk. Þess má
geta að í frumvarpi til laga um
breytingar á hegningarlögunum
segir m.a í athugasemdum um
frumvarpið:
„Ákvæði 190 gr. og 194.—201.
gr. eru nú á því byggð, að sam-
ræði eigi sér stað. Ekki er ætlast
til í frumvarpi þessu, að fullframið
samræði sé virt með sama hætti
og tíðkast hefur í réttarfram-
kvæmd, þ.e. þegar getnaðarlimur
karlmanns er kominn inn í fæðing-
arveg konu og samræðishreyfing-
ar hafnar. Nægilegt er, að getnað-
arlimur karlm’anns sé kominn inn
í fæðingarveg konu að nokkru leyti
eða öllu. Sáðlát þarf ekki að hafa
átt sér stað, og meyjarhaft þarf
ekki að rofna, ef því er að skipta."
Afleiðingar nauðgunar
— Talandi um afleiðingar, hverj-
ar eru algengar afleiðingar nauðg-
ana, til að mynda hjá konum sem
leita til Stígamóta löngu eftir að
þeim var nauðgað?
„Hingað koma til dæmis konur,"
segir Björk, „sem eru hræddar við
að fara út og hræddar við að hitta
karlmenn. Sjálfsímynd þessara
kvenna er oft stórlega skert og
brengluð vegna þess að þeim.var
nauðgað og því miður eru margar
búnar að líða hreint helvíti, hafa
flosnað upp úr öllu sem viðkemur
hjónabandi, sambandi við kærasta
og tengslum við fjölskyldu sína.
Nauðgun er ekki atburður sem
hægt er að gleyma."
Staðreyndir um viðbrögð
kvenna vegna nauðgana er m.a.
að finna í skýrslu nauðgunarmála-
nefndarsem Dómsmálaráðuneytið
gaf út 1989, þar sem einn nefndar-
manna, Guðrún Agnarsdóttir
læknir, lýsir m.a. niðurstöðum
þekktra erlendra rannsókna á við-
brögðum fórnarlamba.
Viðbrögðunum er skipt í tvö stig
og einkennist fyrra stigið af skipu-
lagsleysi eða ringulreið. Á fyrstu
klukkustundunum eftir nauðgun
geta konur fundið til afar marg-
breytilegra tilfinninga og áfallið
getur verið svo mikið að konan
verði fyrir losti. Tvenns konar við-
brögð koma fyrst og fremst fram,
ýmist sýna konur tilfinningar eins
og ótta, reiði, kvíða með gráti,
spennu ofl. og hins vegar öguð
viðbrögð eins og tilfinningar þeirra
séu bældar undir yfirveguðu yfir-
bragði. Á fyrstu vikunum kunna
ýmis líkamleg einkenni að koma í
Ijós s.s. vegna líkamlegra áverka
og þeirra aðferða sem beitt var
við nauðgunina. Vöðvaspenna í
formi höfuðverkja og þreytu er
annað þekkt einkenni, sem og
svefntruflanir af ýmsum toga.
Meltingartruflanir og ógleði sem
og margvísleg einkenni frá kynfær-
um og þvagfærum þekkjast einnig.
Tilfinningaviðbrögðin á fyrra
stiginu mótast af fjölmörgum til-
finningum í kjölfar nauðgunar, s.s.
ótta, niðurlægingu, reiði, hefndar-
löngun og sjálfsásökun. Ótti við
líkamlegt ofbeldi og dauða er yfir-
gnæfandi.
Siðari stigið einkennist af endur-
skiþulagningu lífsins. Allar konur
sem rannsóknirnar náðu til urðu
fyrir röskun á lífsmynstri sínu eftir
nauðgunina og hæfni þeirra til að
takast á við einkennin mótaðist
mjög af persónustyrk, félagslegum
stuðningi nánustu aðstandenda
og því hvernig fólk umgekkst þær
sem brotaþola.
Til lengri tíma litið lýsa áhrif
nauðgunar sér oft í öryggisleysi,
jafnvel þannig að konur vilja skipta
um heimilisfang og símanúmer
eða komast í burtu. Martraðir og
sjúkleg hræðsla hrjá margar og
tengjast oft aðstæðum þegar
verknaðurinn var framinn. Þá
lenda margar konur í erfiðleikum
og kreppu með kynlíf sitt eftir
nauðgun, sérstaklega þær sem
ekki hafa kynlífsreynslu áður. Mak-
ar kvennanna fá oft einnig kreppu-
einkenni og eiga í vandræðum með
að aðlaga sig þeirri staðreynd að
maka þeirra hefur verið nauðgað.
Stuðningur við maka
og mæður
Reyndar þarf ekki að leita í er-
lendar rannsóknir eftir vitneskju
um viðbrögð, þær konur sem hafa
leitað sér aðstoðar í Stígamótum
þekkja flestar mörg einkennanna,
ef ekki öll. Sem og aðstandendur
þeirra, en að sögn viðmælenda
okkar er stuðningur við maka fórn-
arlamba mjög mikilvægur og oft
leita konur til Stígamóta vegna
nauðgunar fyrir tilstilli eiginmanns
eða unnusta, eða þá að makarnir
eru fyrri til að leita eftir aðstoð og
stuðningi. Það sama er að segja
um eiginmenn kvenna sem hafa
orðið fyrir sifjaspelli og aðstand-
endur barna sem beitt eru kynferð-
isofbeldi.
„Það er mjög mikilvægt að fórn-
arlamb kynferðisofbeldis í hvaða
mynd sem er hljóti stuðning sinna
nánustu. og að þeim aðilum sé
hjálpað til að veita þann stuðn-
ing,“ segir Björk.
Stuðningurinn á Stígamótum
felst ekki einvörðungu í viðtölum
og ráðgjöf, heldur er mikil áhersla
lögð á að hjálpa þolendum til
sjálfshjálpar með svonefndum
sjálfhjálparhópum, auk þess sem
sambærilegir hópar eru starfrækt-
ir fyrir eiginmenn, mæður og aðra
aðstandendur.
Ábyrgðin er
ofbeldismannsins
„Það hefur mikið gerst á þessu
eina ári og meira en margar okkar
þorðu að vona,“ segir Asgerður,
en bætir við að víða sé langt í land.
„En augu fólks opnast sífellt betur
fyrir þeim staðreyndum að mörg
börn verða fyrir kynferðisofbeldi
og mörgum konum er nauðgað.
Og því að ábyrgðin getur aldrei
orðið neins nema þess sem beitir
ofbeldinu. Því ofbeldi er þetta fyrst
og fremst og hefur minna með
kynlíf að gera en hvötina að niður-
lægja og upphefja sjálfan sig á
kostnað þess sem minna má sín.
Við eigum vonandi eftir að sjá
aukinn skilning á þessari stað-
reynd," segirÁsgerður og undirrit-
aðri er hugsað til tólf ára kollega
hennar sem komu í Stígamót með
blað og penna til að taka viðtal í
skólablaðið sitt og spurðu í mesta
sakleysi: Tengist ofbeldi mikið sifj-
aspelli og nauðgunum?
Viðtal: Vilborg Einarsdóttir
Hvad segja hegningar-
lögin um kynfrelsi kvenna ?
Héráeflirfara þœrgreinarhegningarlaganna sem laka til kyn-
frelsiskvenna. Rétleraðgetaþessaðnúliggurfyriráþingifrum-
varptillagaumbreytingaráalmennumhegningarlögumfrá
1940 oger i því aðfinna nokkrar breytingar sem taka til eftirfar-
andi hegningarlagagreina. M.a. erlagt tilíbreytingarfrumvarp-
inu að ístaóþessað tala um „kvenmann"er talað um „mann-
eskju". Þá ereinniglagt til aðþarsem nú ertalað um „holdlegt
samrœði" standi „hoidlegt samrœði eða önnur kynferðismök. “
En sem stendurhljóma hegningarlagagreinarnar svo:
194. grein. — Ef kven-
manni er þröngvað til holdlegs
samræðis með ofbeldi eða frelsis-
sviptingu, eða með því að vekja
henni ótta um líf, heilbrigði eða
velferð hennar sjálfrar eða náinna
vandamanna hennar, þá varðar
þaðfangelsiekkiskemuren 1 ár
og allt að 14 árum eða ævilangt.
Sömu refsingu skal sá sæta,
sem kemstyfirkvenmann með
því að svipta hana sjálfræði sínu.
195. grein. — Hver, sem
hefur samræði utan hjónabands
við kvenmann, sem er geðveik
eða fáviti, eða þannig er ástatt
um, að hún getur ekki spornað
við samræðinu eða skilið þýðingu
þess, skal sæta fangelsi allt að 8
árum.
196. grein.
■ Ef maður
197. grein. — Ef umsjónar-
maður eða starfsmaður í fang-
elsi, geðveikrahæli, fávitahæli,
uppeldisstofnun eða annarri slikri
stofnun hefur samræði við kven-
mann, sem komið var fyrir á hæl-
inu eða stofnuninni, þá varðar það
fangelsi allt að 4 árum.
198. grein.
■ Hver, sem
kemst yf ir kvenmann utan hjóna-
bands með því að misnota frek-
lega þá aðstöðu sína, að kven-
maðurinn er háður honum fjár-
hagslega eða í atvinnu sinni, þá
varðar það fangelsi allt að 1 ári,
eða, sé kvenmaðurinn yngri en
21 árs, allt að 3 árum.
199. grein.
neyðirkvenmann til holdlegs
samræðis með því að hóta henni
ofbeldi, frelsissviptingu, sakburði
um refsiverða eða vansæmandi
háttsemi hennar eða öðru veru-
legu óhagræði, þá skal hann sæta
fangelsi allt að 6 árum, enda varði
brotið ekki við 194. eða 195.
grein.
- Hver, sem
kemst yf ir kvenmann vegna þess
að hún heldur ranglega, að þau
hafi samræði í hjónabandi, eða
hún er í þeirri villu, að hún heldur
sig hafa samræði við einhvern
annan mann, þá varðar það fang-
elsl allt að 6 árum.
Þá er einnig að finna í hegningar-
lögunum greinar sem taka til kyn-
frelsis kvenna, sérstaklega ungra
stúkna, en fyrst og fremst eru það
ofangreindar lagagreinar.
KVENNA
ATHVARF
91-21205
/•. ku .
IMámskeið
Samtaka um kvennaathvarf
Meðal efnis eru umræðuefnin; kynhlutverkin, að gera öðr-
um til hæfis, hjálparleysi kvenna, jafnréttismál, kostir
kvenna og áhrif og eðli ofbeldis. Kynnt verður starfsemi
Kvennaathvarfs og Stígamóta, fjallað um nauðgunarmál
og kynferðislegt ofbeldi á börnum.
Gert er ráð fyrir virku starfi þátttakenda í umræðum, hóp-
starfi og myndmeðferð.
Námskeiðið verður í Hlaðvarpanum, Vesturgötu 3, fjögur
mánudagskvöld og einn laugardag, og hefst 11. mars kl.
20.00. Þátttökugjald er kr. 2.500,-.
Frekari upplýsingar og innritun í síma 23720 kl. 10-12
virka daga.