Morgunblaðið - 08.03.1991, Blaðsíða 8

& B

HVERS ^EGNA
LATA
KONUR BERJA SIG?
að undirlagi manns sína slitið tengsl
við vinkonur og fjölskyldu, konum
sem aðeins þekkja vináttu grund-
vallaða á kynferðislegum tengslum.
Að missa maka sinn er því það
sama og að verða einn.
Þá má ekki gleyma viðhorfum,
ættingja og vina sem oft eiga mjög
erfitt með að tengja þennan mann
yjð ofþeldi. Else gefur fimm ástæð-
ur fyrir því að viðhorf annarra geti
virkað sem hindrun gegn því að
kona fari frá manninum: 1)með því
að loka augunum fyrir því sem er
að gerast, 2) að vita, en .neita að
blanda sér í málið, 3) með því að
halda því fram að ekki sé um of-
þeldi að ræða heldur „hjónaslags-
mál", 4) með því að líta á það sem
hlutverk sitt að bera klæði á vopnin
og 5) með því að sjá ofbeldið sem
vandamál fjölskyldunnar sem eigi
að leysast af henni.
Þess vegna getur verið svo erfitt
fyrir konu að segja, hingað og ekki
lengra. Við sérhverja fyrirgefningu
verður erfiðara fyrir konuna að gera
sér grein fyrir tilfinningum sínum.
Sumar setja mörkin við morðtil-
raun, aðrar við ofbeldi gegn börn-
unum, sumar segja að einhver
ómerkilegur atburður hafi allt í einu
opnað augu þeirra fyrir, aðrar segja
á ákvörðunin hafi vaxið smám sam-
an innra með þeim. En svo eru
auðvitað konurnar sem hafa sætt
sig við ofbeldið og skynja engin
mörk.
Ofbeldi = Uppeldi
En hvað gerist eftir að mörkin
hiafa verið sett? Áður en við grípum
þar niður í bók Else Christensen
er rétt að líta á skoðanir hennar
um ofbeldi og ofbeldisumhverfi:
Það er almennt álitið að ofbeldi
finnist fyrst og fremst þar sem
áfengisvandi eða önnur félagsleg
vandamál eru fyrir hendi. Rétt er
að heimilisofbeldi er einnig í þess-
um hópum, en ekki öðrum fremur.
Það er heldur ekkert sem gefur til
kynna að heimilisofbeldi sé grófara
þar en annars staðar.
Það er ógnvekjandi að heimilisof-
beldi finnst alls staðar í þjóðfélag-
inu. Sum staðar er bara auðveldara
að kóma auga á það en annars
staðar.
Raunar ætti það ekki að koma
neinum á óvart að ofbeldi sé fyrir
hendi í mörgum fjölskyldum. Við lif-
um í samfélagi þar sem ofbeldi og
líkamsrefsingar eru viðurkennd að-
ferð til að hafa stjórn á mannlegum
samskiptum. Ofbeldi gegn börnum
er algengt og nefnist þá yfirleitt
uppeldi. í félagshópum barna og
unglinga eru þau einnig, hvort sem
þeim líkar betur eða verr, neydd til
að viðurkenna rétt hins sterkasta.
Meðal karlmanna getur líkamlegur
styrkur enn veitt upphefð, jafnvel á
fullorðinsárum, þótt valdabaráttan
geti tekið á sig aðrar myndir.
í samskiptum einstaklinga er of-
beldi eða hótun um ofbeldi oft not-
að til að stjórna öðrum. Þrátt fyrir
allt nýtur stór og sterkur karlmaður
meiri virðingar en lítið peð, sbr.
nauðsyn þess að sannfærandi full-
trúar lögregluvaldsins séu yfir lág-
markshæð. Þrátt fyrir allt er samfé-
lag okkar mun háðara svokallaðri
„goggunarröð" en við almennt vilj-
um álíta. Kunn er goggunarröðin
þar sem maðurinn lemur konuna,
konan barnið og barnið hundinn.
Sérhver einstaklingur, sem ekki
getur varist eða sett skýrt fram sín
mörk, er í hættu með að verða
beittur ofbeldi beint eða óbeint.
Almennt séð velja konur að líta
svo á að heimurinn sé góður, fólk
sé gott og því sé ekki nauðsynlegt
að afmarka skýrt stöðu sína gagn-
vart öðrum til að fá rými fyrir sjálfan
sig. Þær trúa því að fólk geti stjórn-
ast af innri temprun frekar en ytri,
því þannig ætti það að vera hjá
fullorðnu, þroskuðu fólki. En flestir
eiga erfitt með að ná þroska fullorð-
ins einstaklings og sumum tekst
það aldrei.
Else bendir á öðrum stað á að
með tilliti til þess að uppvöxtur
kvenna miði að hinu hefðbundna
kynhlutverki og þeirra viðhorfa sem
ríkja í uppvexti karla, auk annara
staðreynda megi komast að þeirri
niðurstöðu að ofbeldið verði mögu-
legt vegna þess að áður er búið
að viðurkenna ofbeldi sem leið til
að gera út um mannleg samskipti
og að konurnar verði þolendur
vegna þess að félagsleg staða
þeirra sé veikari en karlmanna.
Við skulum Ijúka þessari saman-
tekt úr rannsókn Else Christensen
þar sem hún fjallar um nauðsynleg-
ar breytingar kvenna, sem og karla,
eftir að mörkin hafa verið sett.
Það sem konan
þarf að læra
Konan þarf fyrst og fremst að
byggja upp sjálfstraust sitt og öðl-
ast færni í að tjá tilfinningar sínar,
læra að setja mörk og gera kröfur
um að þau séu virt. Einnig að læra
að leysa vandamál með því að
bregðast við þeim strax.
Hún þarf að læra að verða heil
Börn í
kvennnnthvarfi
Else Christensen hefur, auk
rannsókna sinna á konum í
dönskum kvennaathvörfum,
rannsakað atferli og líðan barna
sem dvelja þar með mæðrum
sínum og má ætla að svipaða
sögu sé að segja um sambæri-
leg íslensk börn. I niðurstöðun-
um kemur fram að einkennin
eru:
IAð hafa upplifað ofbeldi
• og afleiðingar þess á fjöl
skyld una.
2Stöðug hræðsla. Hvað
• gerist? Hvenær næst?
Hvernig endar þetta?
3Blendnar tilfinningar.
• Ást/hatur í garð beggja
for eldra.
4Þögn. Ofbeldi er ekki til
• umraeðu, barnið einangr
ast með áhyggjur sínar án
hjálpar frá fulloðnum.
5Skömm. Börnin fyrirverða
• sig fyrir heimili sitt og
þögn in ásamt skömminni veld-
ur því að ofbeldið verður ósýni-
legt út á við.
Þá sýna rannsóknirnar einnig:
... að dveljist börnin nógu lengi
í kvennaathvarfi til þess að
hægt sé að koma við ráðgjöf,
skilar hún alltaf einhverjum ár-
angri.
... að 30% barnanna hafa sjálf
orðið fyrir ofbeldi.
... að líf stórs hluta barna á aldr-
inum 7-12 ára, sem rannsóknin
tók til, stjórnaðist af hræðslu
Kvennaathvarfið
í Reykjavík
Kvennaathvarfið í Reykjavík er
opið allan sólarhringinn fyrir
konur sem hafa verið beittar
ofbeldi íheimahúsum eða hafa
orðið fyrir nauðgun. Þangað má
einnig hringja
allan sólar-
hringinn í
síma
91-21205.
Markmiðið er
að veita
stuðning og aðstoð án þess að
dæma, húsaskjól og stuðning
til sjálfshjálpar. í Kvennaathvarf-
inu er enginn sem leggur konur
inn og enginn sem útskrifar
þær. Konur koma þegar þær að
eigin mati þurfa þess og fara
þegar þær eru tilbúnar til þess.
Starfskonur geta aðstoðað dval-
arkonur m.a. við að hafa sam-
band við aðra stuðningshópa
kvenna eins og Kvennaráðgjöf-
ina og Vinnuhóp gegn sifjaspell-
um. Einnig geta þær komiö á
tengslum við sérfræðinga s.s.
sálfræðing, lögfræðing.félagsr-
áðgjafa, prest, lækni eða lög-
reglu. í athvarfinu starfar upp-
eldismenntaður barnastarfs-
maður sem veitir mæðrum
stuðning og aðstoð varðandi
börn þeirra. Þarstarfareinnig
kennari. í Kvennaathvarfinu er
konum einnig veitt ráðgjöf og
stuðningur þótt þær dvelji þar
ekki. Öll mál sem til Kvennaat-
hvarfsins koma er farið með í
fullum trúnaði. Á síðasta ári
voru skráðar 174 komur kvenna
í athvarfið og 95 komur barna,
auk 1.706 símtala. Frá því um
miðjan desember sl. hafa fleiri
konur að meðaltali dvalist í at-
hvarfinu, sem og börn, en áður
hefur þekkst. Þótt húsnæði sé
vistlegt er Ijóst að það þarf að
stækka með tilliti til þessarar
aukningar og þess að komum
kvenna og barna hefurfjölgað
jafnt og þétt á undanförnum
árum. En aðstandendur leggja
áherslu á að alltaf sé rúm fyrir
konu sem kemur í athvarfið.
Þegar þetta er skrifað dvelja þar
8 konurog 18 börn.
VE
manneskja og það krefst mikils
stuðnings. Til að breytingin geti átt
sér stað er algert skilyrði að konan
búi ekki með manni sínum í ákveð-
inn tíma, a.m.k. hálft ár. Niðurrifið
á persónuleika hennar á sér upp-
haflega rætur í því að hann hefur
haft of mikla stjórn á lífi hennar.
Og þótt stuðningurinn sé mikill nýt-
ist hann ekki konunni á meðan hún
er í sambúð með manninum. í sam-
búðinni hefur persónuleiki konunn-
ar nánast máðst út. Mörk hennar
hafa einnig þurrkast svo út að hún
er að mörgu leyti óhæf um að segja
„já“ og „nei" eftir innstu sannfær-
ingu og treysta henni. Hún þarf
hreinlega að læra að treysta eigin
dómgreind og bregðast við í sam-
ræmi við eigin tilfinningar. Endur-
byggja sig frá grunni.
Þeim, sem ekki vill,
verður ekki breytt
Maðurinn þarf í raun að gangast
undir sömu breytingar, en frá öðru
sjónhorni. Því er það grundvallarat-
riði að maðurinn vilji breytast og
afsala sér þeim forréttindum sem
ofbeldið hefur veitt honum. Læra
að lifa við það fá ekki öllu sínu fram-
gengt í einkalífinu og læra að leysa
úr samskiptaörðugleikum. Það er
ekki alltaf sem menn gera sér grein
fyrir forréttindunum og völdunum.
Margir álíta að konurnar séu sér
alltaf sammála viðbrögð þeirra við
staðreyndunum eru oft að kenna
konunum um að hafa blekkt sig.
Ofbeldismaðurinn á erfitt með að
trúa því að konan hafi alltaf verið
sammála til þess eins að komast
hjá ofbeldi. Önnur forréttindi, sem
ofbeldismaður hefur, er að tiltölu-
lega litlar kröfur eru gerðar til hans.
Einfaldlega vegna þess að flestar
konur eru tilbúnar að gefa mannin-
um meira rými og vera ánægðar
með hann — ef hann bara ekki slær.
Þrátt fyrir þau forréttindi sem
ofbeldið veitir er of mikil einfeldni
að halda því fram að ofbeldið sé
beinlínis meðvituð aðferð til að ná
þeim. Else telur að enginn viti með
vissu hvers vegna sumir beita of-
beldi en ekki aðrir. Sennilega hafi
fæstir menn meðvitað markmið
með því. En hún bendir á að það,
sem karlmaður öðlist fyrst og
fremst með heimilisofbeldi, sé að
komast hjá því að vera veginn á
sömu vogarskál og aðrir. Tíminn
sem hann sé laus við ofbeldið sé
góður, nánast óháð því hvernig
hann annars hagar sér.
Grundvallaratriðið er að maður-
inn sjálfur vilji breytast, segir Else.
Það þýðir ekki að bjóða manni
meðferð sem ekki vill breyta sér.
Það er ekki hægt að breyta þeim
sem ekki vill. Þess vegna er eina
von konu, sem ekki sættir sig við
að búa við ofbeldi og óskar eftir
því að fá að hafa áhrif á eigið líf,
að flytja frá manninum. Og umfram
allt að hætta að trúa því að hlutirn-
ir breytist af sjálfu sér ef hún bara
fyrirgefur einu sinni enn.
Samantekt/Vilborg Einarsdóttir
SLENSK HÖNNUN
HÖNNUNARDAGUR 7. MARS 19!
Veggspjald, sem Jón Reykdal,
listmálari, hannaði í tilefni Hönn-
unardagsins.
Einn helsti viðburðurá
sviði íslenskrar hönn
unarerHönnunardag
urinn, sem haldinn var í gær
í þriðja skipti. Form ísland,
félag áhugamanna um hönn-
un, gekkstfyrirog annaðist
undirbúning dagsins í sam-
vinnu við framleiðendur og
fyrirtæki, sem selja hannað-
arvörur. Markmið Hönnun-
ardagsins er að kynna helstu
nýjungar í íslenskri hönnun,
aðallega nýjustu línuna íhús-
gögnum og innréttingum.
Hér má sjá nokkur sýnis-
horn, en í næsta biaði verður
fjallað um það helsta frá níu
fyrirtækjum, sem þátt tóku í
Hönnunardeginum.
Skrifstofuhúsgögn frá GKS hf.
Hönnuður: Pétur B. Lúthersson, húsgagnaarkitekt.
Eldhúsinnrétting frá Brúnási.
Hönnuðir: Guðrún Margrét Ólafsdóttir og Oddgeir Þórðarson, innan-
hússarkitektar.